سید جعفر مرتضی عاملی

ملیت : لبنان   -  قرن : 14

علامه سید جعفر مرتضی عاملی (۱۳۶۴-۱۴۴۱ ه.ق) متخصص تاریخ اسلام و تشیع، سیره‌نگار شیعی و از عالمان حوزه علمیه قم و لبنان بود. وی کتاب‌هایی در زمینه سیره اهل بیت تألیف کرده است؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم و مأساة الزهراء از جمله آثار او ست.
 

زندگینامه و تحصیلات

سید جعفر مرتضی عاملی در ۲۵ صفر سال ۱۳۶۴ق در روستای عیتا الجبل، در ۱۱۰ کیلومتری شهر بیروت به دنیا آمد. نسب خاندان پدری‌اش به «الحسین ذوالدمعه»، فرزند زید، فرزند امام سجاد علیه‌السلام می‌رسد.

وی تحصیلات خود را به صورت غیررسمی نزد پدرش که معلم بود آغاز کرد و در ۱۳۸۲ق برای تحصیل علوم دینی به نجف سفر کرد. در آنجا مدرسه آیت الله بروجردی و «جامعه النجف الدینیه» را برای اقامت برگزید و به تحصیل علوم دینی مشغول شد. در سال ۱۳۸۸ق به قم مهاجرت نمود. در حوزه علمیه قم، ابتدا باقیمانده دروس سطح را نزد آیت الله میرمحمدی آموخت. سپس در درس اساتیدی چون سید موسی شبیری زنجانی، فانی، مرتضی حائری یزدی و میرزا هاشم آملی حاضر شد و همزمان به تحقیق و پژوهش درباره مسائل تاریخی و عقیدتی شیعه پرداخت.

وی اواخر سال ۱۹۹۳م پس از ۲۵ سال اقامت در قم، به لبنان بازگشت و تا آخر عمر در لبنان باقی ‌ماند. او در ۴ آبان ۱۳۹۸ش مطابق با ۲۷ صفر ۱۴۴۱ق در بیمارستانی در بیروت درگذشت و در زادگاهش واقع در منطقه جبل عامل دفن شد.
 

فعالیت‌های علمی و اجتماعی

از فعالیت‌های مهم علامه سیدجعفر مرتضی در سال‌های اقامت در قم، می‌توان به پژوهش در زمینه‌های مختلف تاریخ و عقاید شیعه، راه‌اندازی «منتدا» یا «مدرسه علمیه جبل عاملی‌ها» و تدریس برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس اشاره کرد. وی در همین سال‌ها از تدریس، ارائه مشاوره‌های تحقیقاتی و ایجاد شرایط مناسب برای تحصیل طلاب لبنانی نیز غافل نبود. مرتضی طی ۲۵ سال سکونت در شهر قم ضمن حمایت و تربیت طلاب لبنانی در صورت ضرورت به حمایت ایدئولوژی انقلاب اسلامی پرداخت و مباحثی در حکومت از سیره اهل بیت تدوین نمود.

عاملی از اواخر سال ۱۹۹۳م در لبنان ساکن شد و تلاش‌های علمی، پژوهشی و تربیتی خود را در ضاحیه بیروت که آن زمان در اشغال اسرائیل بود ادامه داد. وی در این سال‌ها علاوه بر پژوهش در زمینه تاریخ و تأسیس مرکزی تحقیقاتی در بیروت، به برگزاری جلسات مختلف برای جوانان شیعه لبنانی همت گماشت و از این راه، نسلی از فعالان مذهبی در میان شیعیان لبنان به وجود آورد. یکی از مهمترین اقدامات او در مسیر آموزش مبانی اعتقادی، تأسیس حوزه علمیه‌ای در سال ۱۳۷۷ش در شهر بیروت است. دفاع از امامت و ولایت و تلاش مستمر در پاسخگویی به شبهات اعتقادی، از اقدامات وی در سال‌های اقامت در لبنان است.

شیوه سیره‌نگاری و نگارش کتاب

سید جعفر مرتضی یکی از مورخان شیعه در گرایش تاریخ صدر اسلام و یکی از عوامل اصلی احیای تاریخ در حوزه‌های علمیه است. آثار تاریخی او چندین ویژگی دارد:
- رویکرد اجتهادی در تحقیق تاریخ؛
- استفاده از تاریخ برای دفاع از مبانی کلامی شیعه و نقد مبانی کلامی اهل سنت؛
- تتبع گسترده
- ارزیابی دقیق
- ریشه‌یابی هوشمندانه از حوادث
- مشخص کردن صریح جعل و تحریف
- افشای چهره‌های فریبکار در نگارش متون تاریخی
- آشنایی گسترده و عمیق با منابع تاریخی
- روانی قلم و سبک دسته‌بندی مطالب در کتاب‌هایش
- نوشته‌های او، توسط ویراستاران ویرایش نشده و قلم کتاب، قلم خود وی است.
 

نگاه کلی به جایگاه اهل بیت (علیهم السلام)

علامه سید جعفر مرتضی عاملی را بیشتر به بحث‌های اختلافی مذهبی میان سنی و شیعه می‌شناسند. شاید بتوان گفت آنچه علامه بیشتر در صدد آن بوده است ارائه الگوی مناسب از اهل بیت در زندگی برای مسلمانان بلکه برای همه جوامع انسانی است. تحلیل‌های جهان‌شمول اجتماعی از زندگانی اهل بیت و تصحیح آموزه‌های علمی آن حضرات به معیارهای عقلی و نقلی متقن، گواه این مطلب است. تحقیقات موشکافانه در سیره سیاسی پیامبر و آل بیت ایشان نیز ارائه صراط مستقیمی برای هدایت جهان اسلام بوده است. چنانچه آن مرحوم در خصوص جایگاه پیامبر و امام می‌گوید: 

«در دین اسلام، امام و پیامبر شخصیت های منزوی از مردم و زندگی آنان نیستند؛ طوری که از مردم خواسته شده باشد که فقط تقدیس‌شان کنند و به آنان تبرک جویند... جایگاهی که نزدیک شدن به آن برای مردم ممنوع باشد، مگر اینکه بخواهند اظهار کوچکی و خشوع نمایند یا از اشراقات فرشته‌گونه ایشان- که فرصت کوتاهی برای نگاه کردن ارادتمندانه ایجاد می‌کند- بهره ببرند و خیلی زود دوباره به پشت پرده‌های خفا باز گردند و در پوششی رازگونه مخفی شوند. این گونه نیست که پرده‌هایی از ابهام و معما در اطراف امام و پیامبر وجود داشته باشند. آنها خود را در جنگل های تو در توی توهم خیال پنهان نکرده‌اند بلکه امام و پیامبر مردان (عرصه‌های) تلاش و کوشش هستند؛ با مردم زندگی می‌کنند؛ بین آنها به سر می‌برند و حتی می‌توان گفت به نزدیک‌ترین شکل ممکن میان مردم هستند. مردم آنها را می‌بینند و مستقیما و بدون هیچ واسطه‌ای با ایشان تعامل می‌کنند و هر ریز و درشتی را از آنان فرا می‌گیرند و تمام حرکات و سکنات‌شان را به دقت از نظر می‌گذرانند. می‌توان گفت به همین دلیل است که خداوند آنان را اسوه و پیشوا قرار داده است، و چون از هر عیب و نقصی که موجب خجالتشان شود مبرا هستند. چیزی را از مردم مخفی نمیکنند مگر آنچه را خداوند مخفی کردن آن را بر او و بر سایر مردم واجب فرموده باشد که البته این پنهان کردن هم از سر تعبد و دیانت است و با هدف حفظ، مصونیت و سلامت عمومی جامعه صورت می‌گیرد.»  

آثار علمی

کتاب‌های سید جعفر مرتضی درباره تاریخ اسلام و تشیع و سیره‌نگاری اهل بیت بوده و آثار او در تاریخ و اعتقادات شیعه قلم زده شده است. نسخه دیجیتال تألیفات او با عنوان مجموعه آثار سید جعفر مرتضی در ۹ دی ۱۳۹۲ش در مرکز تحقیقات کامپیوتری نور عرضه شده است. مهم‌ترین اثر جعفر مرتضی مجموعه ۳۵ جلدی الصحیح من سیرة النبی الاعظم با موضوع سیره پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) و تاریخ اسلام است.

از جمله دیگر آثار نوشتاری ایشان عبارتند از:
- مأساة الزهراء
- الحیاة السیاسیة للامام الحسن
- مأساة الزهرا علیها السلام
- الصحیح من سیره الامام علی علیه‌السلام
- ابوذر لا اشتراکیه... ولا مزدکیه... 
- احیوا أمرنا
- افلا تذکرون! (حوارات فی الدین والعقیدة)
- الإمام علی والنبی یوشع (تاریخ یعید نفسه)
- الجزیرة الخضراء و مثلث برمودا
- الحیاة السیاسیة للإمام الجواد علیه‌السلام 
- الحیاة السیاسیة للإمام الحسن علیه‌السلام 
- الحیاة السیاسیة للامام الرضا علیه‌السلام 
- الزواج الموقت فی الإسلام «المتعة» (دراسة وتحلیل)
- الشهادة الثالثة فی الأذان والإقامة (شبهات و ردود)
- المواسم والمراسم
- الولایة التشریعیة
- اهل البیت فی آیة التطهیر (دراسة وتحلیل)
- حدیث الإفک
- ردّ الشمس لعلی علیه‌السلام
- ظلامة أبی طالب علیه‌السلام (تاریخ و نقد)
- ظلامة أم کلثوم (تحقیق و دراسة)
- علی علیه‌السلام والخوارج (تاریخ و دراسة)
- الغدیر والمعارضون أو عواصف علی ضفاف الغدیر
- کربلا فوق الشبهات (حدیث عن التشکیک والمشککین)
- لست بفوق ان اخطئ من کلام علی (علیه‌ السلام)
- مختصر و مفید (أسئلة و أجوبة فی الدین و العقیدة)
- مراسم عاشوراء (شبهات و ردود)
- موقف علی فی الحدیبیة
- سیرة الحسین علیه‌السلام فی الحدیث و التاریخ
- میزان الحق.
- تفسیر سوره هل اتی در دو جلد.
 

رحلت

علامه سیدجعفر مرتضی‌ عاملی چند سالی در رنج بیماری به سر می‌بُرد و سرانجام، چهارم آبان 1398 مصادف با 27 صفر 1441 در شب رحلت مقتدای خود، رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم درگذشت.
 

پیام تسلیت مقام معظم رهبری

حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در پیامی درگذشت عالم خدمتگزار و پر تلاش حجت‌الاسلام والمسلمین آقای سیدجعفر مرتضی را تسلیت گفتند. متن پیام رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است:
بسم الله الرّحمن الرّحیم
خبر درگذشت عالم خدمتگزار و پر تلاش جناب حجةالاسلام والمسلمین آقای سیدجعفر مرتضی در لبنان را با تأسف دریافت کردم. این عالم بزرگوار با تألیفات وزین و پر حجم و محققانه‌ی خود در تاریخ صدر اسلام که از نگارشی شیوا و قلمی قدرتمند برخوردار است، خدمت بزرگی به دنیای اسلام تقدیم کرده و نیاز فرهنگی مهمّی را برآورده ساخته است. اینجانب به خاندان مکرّم و بازماندگان ایشان و به جامعه‌ی علمی لبنان تسلیت عرض میکنم و رحمت و مغفرت الهی و حشر با اجداد طاهرین را برای وی مسألت مینمایم.
سیّدعلی خامنه‌ای    
۵ آبان ماه ۱۳۹۸     
مصادف با ۲۸ صفر ۱۴۴۱
 

پیام تسلیت آیت الله مکارم شیرازی

بسم الله الرحمن الرحیم
رحلت عالم پرمایه، حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین مرحوم سیدجعفر مرتضی (قدس سره) موجب نهایت تأسف گردید.
این عالم بزرگوار گنجینه‌ای از علوم اهل‌بیت (علیهم السلام) بود و تا آنجا که توان داشت، روی این گنجینه کار کرد و آثار پرارزشی از آن را منتشر ساخت. در واقع تمام عمر او وقف نشر علوم اهل‌بیت (علیهم السلام) بود.
اینجانب این ضایعه بزرگ را به علمای اسلام، مخصوصاً حوزه علمیه لبنان و خاندان گرامیش تسلیت عرض می‌کنم؛ روحش شاد و راهش پر رهرو باد.
قم ـ ناصر مکارم شیرازی
 

پیام تسلیت آیت الله نوری همدانی

بسم الله الرحمن الرحیم
با نهایت تأسف و تأثر خبر ارتحال عالم مجاهد حضرت آیت الله آقای حاج سید جعفر مرتضی رحمت الله‌علیه را دریافت کردم.
دفاع از حریم مقدس پیامبر اکرم (ص) و اهلبیت آن حضرت علیهم السلام خاصه وجود مقدس مولایمان امیرالمومنین علی علیه السلام و حضرت صدیقه طاهره (س)، برگ زرین عمر با برکت این عالم و محقق گرانمایه بوده است. بی‌شک فقدان این انسان پرتلاش ثلمه‌ی عظیم می‌باشد.
این شخصیت محقق یکی از چهره‌های برجسته معاصر محسوب می‌شد که توانست با تألیف آثار بسیار ارزشمند و وزین و محققانه خدمات فراوانی به اسلام و تشیع داشته باشد.
اینجانب درگذشت این روحانی اثرگذار و پرتلاش را به حوزه‌های علمیه، ارادتمندان ایشان، عموم شیعیان و مردم لبنان و خصوصا خاندان مکرم، برادر محترم و آقازادگان‌ایشان تسلیت عرض نموده و علومقام برای آن فقید سعید مسئلت می‌کنم.
قم المقدسه
حسین نوری همدانی
بیست و نه صفرالمظفر
 

پیام تسلیت آیت الله صافی گلپایگانی

بسم الله الرحمن الرحیم
با تأسف و تأثر فراوان، خبر رحلت عالم بزرگوار، مدافع راستین اسلام و ولایت، علّامه محقق آقای حاج سید جعفر مرتضی عاملی رضوان الله علیه را دریافت کردیم؛
انا لله و انا الیه راجعون
 شخصیتی که عمر پر برکت خود را در ارائه صحیح تاریخ اسلام و مذهب حقّه جعفری و پاسخ به شبهات و دفاع از معارف نورانی اهل البیت علیهم‌السلام گذرانید و ده‌ها کتاب نفیس و ارزنده و معتبر را به عالم اسلام و حوزه‌های علمیه و  پژوهشگران این عرصه تقدیم نمود.
فقدان این روحانی وارسته برای مراکز علمی و دینی ثلمه و خسارت است.
اینجانب این ضایعه مؤلمه را به حضرات علمای اعلام، حوزه‌های علمیه و دانشگاهیان محترم به ویژه مردم شریف کشور لبنان و خاندان مکرّم آن فقید سعید تسلیت عرض نموده؛ از خداوند متعال علوّ درجات برای روح مطهر ایشان و صبر جمیل و اجر جزیل برای بازماندگان محترم مسئلت دارم.
۲۸ صفر المظفّر ۱۴۴۱
لطف الله صافی
 

پیام تسلیت آیت الله العظمی علوی گرگانی

بسمه‌تعالی
اذا مات العالم ثلم فی  الاسلام ثلمة لایسدها شئ»
خبر درگذشت عالم زحمتکش و مورخ متبحر مرحوم علامه سید جعفر مرتضی عاملی موجب تأثر و تألم شدید شد.
این عالم بزرگوار عمر بابرکت خود را درراه تبیین سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام و تألیف کتب ذی‌قیمت در زمینه تاریخ اسلام و تشیع صرف نمودند و درراه تربیت دانش‌آموختگان و حقیقت جویان مکتب اسلام زحمات زیادی کشیدند و همچنین در لبنان منشأ خیرات و برکات متعددی بودند.
اینجانب این ضایعه مولمه را در درجه اول به محضر امام زمان علیه السلام و مراجع عظام تقلید و مقام معظم رهبری همچنین حوزه‌های علمیه نجف اشرف و قم و طلاب فرهیخته لبنانی تسلیت گفته و برای ایشان علو درجات و برای بازماندگان آن مرحوم صبر و اجر جزیل مسئلت می‌کنم.

منابع:
1. ویکی شیعه
2. خبرگزاری رضوی
3. پایگاه اطلاع رسانی دفاتر مراجع عظام تقلید