محمدرضا حکیمی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14

علامه محمدرضا حکیمی، فقیه و مجتهد شیعه، فیلسوف، متفکر و نویسنده ایرانی بود. کتاب الحیاة او که یک دائرةالمعارف اسلامی است از شهرت و اعتبار خاصی در جهان اسلام برخوردار بود.
 

شناسنامه
14 فروردین سال 1314 ه.ش	تولد
31 مرداد سال 1400 ه.ش	درگذشت
بیماری	علت درگذشت
حرم امام رضا (علیه السلام)	آرامگاه
ایرانی	ملیت
اسلام	دین
شیعه	مذهب
-	دیگر نام ها
تحصیلات حوزوی (اجتهاد)	تحصیلات
-	دانشگاه
-	زمینه فعالیت
-	سبک
از 1340 ه.ش تا 1400 ه.ش	سال های فعالیت
حدود 50 اثر ارزشمند از جمله الحیاة، خورشید مغرب و منهای فقر	آثار مهم
-	جایزه ها
-	وبگاه رسمی
-	همسر
-	فرزندان
پدر: عبدالوهاب	والدین

زندگی نامه

تولد

وی متولد ۱۴ فروردین ۱۳۱۴ ه.ش (۱۳۵۴ ه.ق) در مشهد است. پدرش عبدالوهاب، که از یزد به مشهد مهاجرت کرده بود، از معتمدین و محترمین بازار مشهد بود.
 

درگذشت

محمدرضا حکیمی طی ماه‌ها چند بار به علت ابتلا به کرونا و بار دیگر به علت ضعف جسمانی ناشی از بیماری در بیمارستان بستری شد و تحت مراقبت‌های ویژه قرار گرفت، اما پس از بهبود وضعیت و با نظر پزشکان از بیمارستان ترخیص شده و روند درمان او در منزل پیگیری می‌شد تا اینکه ساعت ۲۲:۳۰ دقیقه آخرین شب مرداد ۱۴۰۰ به علت کهولت سن دیده از جهان فرو بست. پیکر وی پس از تشییع در حرم امام رضا (علیه السلام) به خاک سپرده شد.
 

سمت وفعالیت ها

فعالیت های علمی

تحصیلات و استادان

علامه حکیمی زمانی که پا به شش سالگی گذاشت (۱۳۲۰ ه.ش) ابتدا به مکتبخانه رفت و در آنجا قرآن و صد کلمه از کلمات قصار امام علی (علیه السلام) را با ترجمه منظوم آن آموخت. سپس مقداری از دیوان حافظ و مبادی انشا و نویسندگی و بعد از آن دروس ابتدایی را در مدرسه فراگرفت.

در سال ۱۳۲۶ ه.ش در حالی که نوجوانی دوازده ساله بود، به جهت عشق و علاقه‌ای که به طلبگی و تحصیل علوم دینی در دل داشت و با تشویق نزدیکان خود برای تحصیل به مدرسه نواب مشهد مقدس وارد شد که در آن زمان یکی از مدارس مهم و پررونق حوزه خراسان بود.
 
او با راهنمایی متولی و مسئول وقت مدرسه آیت الله میرزا علی اکبر نوقانی (متوفی ۱۳۷۰ ه.ق) امثله و شرح آن را نزد سید جعفر سیّدان خراسانی و بقیه مقدمات را نزد حاج سید عباس سیّدان خراسانی فرا گرفت، سپس کتاب‌های درسی «سیوطی»، «مغنی»، «حاشیه» و «مطوّل» را نزد آقا شیخ رحمت الله فشارکی اصفهانی، آقا میرزا محمد اشکذری (متوفی ۱۳۵۳ ه.ش) آموخت و همزمان آموخته‌های خود را برای طلاّب مبتدی تدریس می‌کرد.

پس از این دوره، با تشویق حاج شیخ محمدرضا خلیل الواعظین (متوفی: ۱۳۶۸ ه.ش) از دوستان حکیمی که با هم کتاب «رهبر خرد» را مباحثه می‌کردند، به حلقه درس ادیب ثانی مرحوم آقا شیخ محمد تقی ادیب نیشابوری (متوفی ۱۳۵۵ ه.ش) در مدرسه خیرات خان مشهد حاضر شد و از نو آنچه را که پیش از آن از علوم ادبی فرا گرفته بود بدون وقفه در مدت دو سال دوره کرد و ادبیات عالی، بلاغت و عروض و قافیه را نزد ایشان فرا گرفت و تمامی درس‌ها و آموخته‌های این دوره را به طور کامل یادداشت کرد. او علاوه بر آن برای شاگردان و هم دوره‌ای‌های خود که یا متوجه مطالب نشده و یا به موقع بر سر درس حاضر نبودند درس استاد را توضیح می‌داد و شرح و بازگو می‌کرد.

همنشینی و هم صحبتی حکیمی با ادیب نیشابوری، باعث شد که ذوق ادبی او تقویت شود و وی به ادبیاتی پر مایه و غنی دست یابد. وی کتاب‌های شرح لمعه و قوانین را نزد حاج میرزا احمد مدرس یزدی خراسانی (متوفی ۱۳۵۰ ش) فراگرفت.

اصول سطح و مقداری از خارج اصول را از محضر حاج شیخ‌هاشم قزوینی (متوفی ۱۳۳۹ ه.ش) و دو جلد کفایة الاصول و مقداری از خارج فقه را نزد حاج شیخ مجتبی قزوینی (متوفی ۱۳۴۶ ه.ش) آموخت و پاره‌ای از این دروس را تقریر کرد.

حکیمی مدت ده سال بدون وقفه در درس خارج فقه و اصول آیت‌الله‌العظمی سید محمدهادی میلانی (۱۲۷۳ ۱۳۵۴ ه.ش) حاضر شد و تقریرات درس ایشان را به طور کامل و مرتب نوشت. وی با آنکه از کم سن و سال ترین شاگردان درس بود، مورد عنایت خاص آیت الله میلانی قرار گرفت و از شاگردان ممتاز و ویژه او به شمار می‌رفت.

او در کنار فراگیری دروس سطح و خارج فقه و اصول، کتاب‌های «شرح باب حادی عشر» و «شرح تجرید» را نزد آقا شیخ عبدالنبی کُجوری (متوفی ۱۴۱۹ ه.ق) و شرح منظومه سبزواری را در محضر آقا شیخ غلامحسین محامی بادکوبه‌ای (متوفی ۱۳۳۳ ه.ش) فرا گرفت و همزمان با خواندن این کتاب‌ها، سایر کتاب‌های منطق و فلسفه و کلام را مطالعه می‌نمود تا آنگاه که به درس حاج شیخ مجتبی قزوینی راه یافت.
 
حکیمی مدت ۱۲ سال از کتاب‌های منظومه گرفته تا کتاب‌های شرح اشارات ابن سینا و سپس اسفار را در حدّ اعلا و کامل با مقداری از علوم غریبه، نزد حاج شیخ مجتبی قزوینی آموخت. بعضی «ختومات مهمه» و مقدمات «علم رمل» و «اوفاق ذوالکتابه» را از محضر حاج سید ابوالحسن حافظیان (۱۲۸۲ ۱۳۶۰ ه.ش) و حاجی خان مخیّری (متوفی / حدود ۱۳۵۰ ه.ش) و علم نجوم و تقویم احکامی را نزد آقا شیخ اسماعیل نجومیان (متوفی ۱۳۵۶ ه.ش) فرا گرفت.

وی در سی سالگی هنگامی که علاّمه شیخ آقا بزرگ تهرانی (متوفی ۱۳۴۸ هه.ش) به مشهد مقدس مشرف شده بود، موفق به اجازه شفاهی نقل روایات و احادیث اهل بیت (علیه السلام) از ایشان گردید و سپس شیخ آقا بزرگ از نجف اشرف در ماه رجب سال ۱۳۸۳ه.ش، اجازه‌ای کتبی برای آقای حکیمی نوشت و فرستاد و از این طریق بود که او نیز به سلسله عالمان و محدثان بزرگ تا اصحاب ائمه طاهرین و حضرات معصومین (علیه السلام) متصل شد.

با صدور این اجازه کتبی و ذکر لقب «الاستاذ المحقّق» از سوی علاّمه آقا بزرگ تهرانی (رحمة الله علیه) و پس از آن، «العلامة الجلیل» از طرف علاّمه امینی (رحمة الله علیه) درباره او، مهر صحت بر وسعت فضل و کمالات آقای حکیمی گذاشته شد.
 

آثار

حدود ۵۰ اثر محمد رضا حکیمی منتشر شده است:
- منهای فقر
- «الحیاة» پیرامون مسائل اسلامی با همکاری دو برادرش: محمد حکیمی و علی حکیمی (ترجمه به فارسی: احمد آرام)
- خورشید مغرب
- شیخ آقا بزرگ تهرانی
- دانش مسلمین
- بیدارگران اقالیم قبله
- هویت صنفی روحانی
- مکتب تفکیک
- آنجا که خورشید می‌وزد
- اجتهاد و تقلید در فلسفه
- ادبیات و تعهّد در اسلام
- الهیّات الهی و الهیّات بشری (مَدْخَل)
- الهیّات الهی و الهیّات بشری (نظرها)
- امام در عینیت جامعه
- انذار
- بعثت، غدیر، عاشورا، مهدی (عج)
- پیام جاودانه
- جامعه سازی قرآنی
- حماسه غدیر
- سپیده باوران
- سرود جهش‌ها
- شرف الدین
- عقل سرخ
- فریاد روزها
- قصد و عدم وقوع (نامه‌ها)
- قیام جاودانه
- گزارش (برگرفته از الحیاة)
- کلام جاودانه
- معاد جسمانی در حکمت متعالیه
- مقام عقل
- میر حامد حسین
- نان و کتاب
- یکصد و پنجاه سال تلاش خونین
عاشورا: مظلومیتی مضاعف
- مرام جاودانه
- علی (علیه السلام)
- پیامبر (صلّی الله علیه و آله)
- از زندگی تا ابدیت
- ای آفتاب
- عاشورا؛ عدالت
- فاطمیات
- عاشورا؛ غزه
- استغفار
- سه یار خراسانی در انقلاب
- امواج غدیر
- نان و کتاب

اندیشه / نظرات

پس از انتخاب علامه حکیمی به عنوان یکی از اساتید برگزیده برای خدمت پنجاه ساله به علوم انسانی در جشنواره فارابی (آذر ۸۸) وی رد پذیرش این عنوان و جایزه را طی پیامی اعتراضی اعلام کرد. در قسمتی از این پیام آمده‌است:
همان گونه که پیشتر هم یادآور شده‌ام، بار دیگر تأکید می‌کنم که تا هنگامی که در جامعه ما فقر و محرومیت مرئی و نامرئی بیداد می‌کند، برگزاری چنین جشنواره‌هایی از نظر اینجانب در اولویت نیست. در این جشنواره از فاضلان و استادانی، به نام خدمت ۵۰ ساله به علوم انسانی تجلیل شده‌است. پرسش این است آیا این علوم برای ثبت در کتاب‌ها و در دنیای ذهنیت است یا برای خدمت به انسان و حفظ حقوق انسان و پاسداری از کرامت انسان است در واقعیت خارجی و عینیت؟…
حکیمی همچنین نامه ای به فیدل کاسترو نوشت و با علی شریعتی نیز از مشهد و در کانون حقایق اسلامی آشنا شده و با او ارتباط گسترده‌ای داشت. شریعتی در نامه‌ای به حکیمی وصیت کرده و اجازه تصحیح آثارش را داده بود.
 

در نگاه دیگران

اشخاص

پیام تسلیت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی در پی درگذشت علامه حکیمی
بسم الله الرّحمن الرّحیم
با تأسف و تأثر خبر درگذشت عالم و متفکّر برجسته جناب آقای محمدرضا حکیمی قدّس‌الله‌نفسه را دریافت کردم. ایشان دانشمندی جامع، و ادیبی چیره‌دست، و اندیشه‌ورزی نوآور، و اسلام‌شناسی عدالتخواه بودند. ایشان عمر را فارغ از آرایه‌ها و پیرایه‌های مادی، در خدمت معارف والای قرآن و سنّت گذرانده و آثاری ارزشمند از خود به جا نهادند. بهره‌گیری از محضر پر فیض و نفس گرمِ استادان معرفت و معنویت در مشهد مقدس، ذخیره‌ئی از توکل و تعبّد و غنای نفس در دل و جان این شخصیت عزیز به جا نهاده بود که تا آخر عمر با برکتش وی را استوار میداشت. این‌جانب فقدان اندوهبار این رفیق دیرین را به خاندان مکرّم حکیمی و بازماندگان بویژه برادر بزرگوار ایشان و نیز به همه‌ی دوستان و علاقمندان آن مرحوم تسلیت عرض میکنم و رحمت و مغفرت الهی را برای وی مسألت مینمایم.
سیّدعلی خامنه‌ای
۱ شهریور ۱۴۰۰

پیام تسلیت آیت‌الله رئیسی، رییس جمهور
انالله و انا الیه راجعون
إذا ماتَ المؤمن الفقیه ثلُمَ فی ألإسلام ثُلمة لا یَسُدّها شَیء
رحلت عالم وارسته و استاد بزرگوار، جناب آقای محمدرضا حکیمی موجب تاثر و اندوه فراوان گردید.
این اندیشمند گرانقدر و متفکر فرزانه که از مدافعان و حامیان نهضت حضرت امام خمینی(ره)بودند، با سلامت نفس و بینش عمیق دینی، تمام عمر شریف خود را وقف تبیین معارف و فرهنگ اسلامی و ترویج مکتب نجات بخش اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) کرد و با تالیف آثار ارزشمند متعددی از جمله دائرة المعارف ماندگار الحیاة، گنجینه ای پر بار و درخشان از خود به یادگار گذاشت.
کیمیای عدالت و بحث و فحص درباره ابعاد آن، دغدغه همیشگی آن مرحوم بود و خود نیز با حرکت بر سبیل ساده زیستی و بی توجهی به زخارف دنیوی، الگویی عملی برای همه دوستداران این مفاهیم ارزشمند، رقم زد.
اینجانب این ضایعه تاسف بار را به عموم شاگردان و ارادتمندان ایشان بویژه مردم عزیز مشهد مقدس و همچنین به خاندان مکرم حکیمی و برادر بزرگوار ایشان تسلیت گفته و از درگاه خداوند متعال برای آن مرحوم علو درجات و حشر با اولیای الهی و برای بازماندگان صبر و اجر مسألت دارم.
سید ابراهیم رئیسی
رئیس جمهوری اسلامی ایران
 
پیام تسلیت علی عسکری، رئیس سازمان صداوسیما
«انالله و اناالیه راجعون»
 درگذشت عالم و متفکر برجسته، استاد محمدرضا حکیمی را تسلیت می‌گویم. ایشان عمر با برکت خود را در خدمت اسلام و قرآن گذراند و با آثار گرانبهای خویش، تاثیری شگرف بر نسل‌های مختلف گذاشت. نگاه متعالی، قلم گیرا، اندیشه ناب و دوری جستن از پیرایه‌های مادی از استاد حکیمی چهره‌ای درخشان و ماندگار ساخته است که هیچگاه در یاد‌ها کمرنگ نخواهد شد. از درگاه خداوند تعالی برای آن اندیشمند جهان اسلام علو درجات و برای بازماندگان صبر و اجر مسئلت دارم.
 علی عسکری
رئیس سازمان صداوسیما

پیام تسلیت حجت الاسلام و المسلمین مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها
إنّا للّه وإنّا إلیْه راجعون
خبر درگذشت حکیم عالیقدر، استاد مجاهد و عالم نستوه، ثقة الاسلام علامه محمدرضا حکیمی، موجب تألم و تأثر خاطر اینجانب شد.
سال‌های زندگی این عالم عامل همواره با سلامت نفس و مجاهدت در راه انتقال مفاهیم اسلامی و اعتلای فهم دینی نخبگان و جوانان همراه بود که نتیجه آن را در سال‌های مبارزات جریان انقلابی در حوزه و دانشگاه و در دوران پس از انقلاب، در قالب جریانات عدالتخواهانه و مبارزه با فساد می‌توان مرور کرد و دید.
آنچه که مرحوم حکیمی از خود به یادگار گذاشته، نظریه‌پردازی، الگوسازی و ترسیم مسیری برای رسیدن به یک جامعه عادلانه و بدون هیچگونه تبیعض، بی‌عدالتی و محرومیت است که بنا به گفته رهبر معظم انقلاب(مدظله العالی) نقطه آرمانی یک جامعه اسلامی است.
یقینا درگذشت علامه محمدرضا حکیمی، جامعه حوزوی و دانشگاهی کشور را دچار یک خلأ بزرگ خواهد کرد که تحمل و جبران این فقدان بزرگ، سخت و سنگین خواهد بود.
اینجانب، درگذشت این حکیم عالیقدر و مجاهد را به خدمت خانواده محترم ایشان، شاگردان و همچنین عموم جامعه حوزوی و دانشگاهی کشور تسلیت عرض کرده و از خداوند متعال علوّ درجات آن عالم جلیل‌القدر را خواستارم.
 
پیام تسلیت سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی
«انالله و انا الیه راجعون
خبر درگذشت اندیشمند توانا و عالم فرزانه، استاد محمدرضا حکیمی پس از طی دوران طولانی بیماری، موجب تأسف و تألم خاطر شد.
سال‌ها تدبر و تحقیق در علوم اسلامی، توحیدمحوری و عدالت‌طلبی و نشر فرهنگ و معارف اسلامی چهره‌ای ممتاز از ایشان در میان متفکران و روشنفکران اسلامی ساخته است که نمود آن در کتاب‌های تأثیرگذار و عالمانه ایشان از جمله: «الحیاه»، «جامعه‌سازی قرآنی»، «عقل سرخ»، «امام در عینیت جامعه» و ده‌ها اثر دیگر جلوه‌گر است.
اینجانب این مصیبت را به محضر رهبر حکیم انقلاب اسلامی، حوزه علمیه خراسان، متفکران دینی و دوستداران و به ویژه خاندان محترم حکیمی تسلیت عرض نموده و از خداوند متعال رضوان الهی برای ایشان مسئلت می‌نمایم. »
سعیدرضا عاملی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی

پیام تسلیت آیت پیمان، دبیرکل مجمع جهانی شیعه‌شناسی و دبیر شورای دین‌پژوهان کشور
«بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
العلماء باقون مابقی الدهر
درگذشت عالم و دین پژوه برجسته استاد محمدرضا حکیمی، پژوهشگر و اندیشه‌ورز و ادیب و مجتهد و نویسنده شهیر، جامعه علمی و دینی کشور را در غم فقدان خویش سوگوار نمود.
این ثلمه بزرگ را به تمامی دوست‌داران علم و فرزانگی و اندیشه و دوستان و ارادتمندان آن اندیشمند و آزادمردِ وارسته و جمیع بازماندگان تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند سبحان شادی روح و مغفرت و رحمت واسعه برای آن زنده یاد مسئلت می‌نمایم.
آثار ارزشمند به یادگارمانده از آن شخصیت علمی همچون «بیدارگران اقالیم قبله»، «سرچشمه خورشید»، «امواج غدیر»، «فاطمیات»، «واژه‌های لاهوتی»، «قیام جاودانه»، «ادبیات و تعهد»، «دانش مسلمین»، «نان و کتاب»، «جامعه‌سازی قرآنی» و مجموعه بزرگ «الحیاه» حاکی از اندیشه‌های عدالت‌خواهانه او و دغدغه‌های عمیقش در طول عمر پربار هشتاد و شش ساله است.
وی این عمر پرثمر را پیوسته در پی گسترش دانایی و عدالت‌خواهی و حریّت سپری نمود و نام و یادش در سینه آگاهان و عدالت خواهان برای همیشه جاودان و ماندگار خواهد ماند.
تغمده الله برحمته الواسعه. »
 
پیام تسلیت حجت‌ الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی
بسم الله الرحمن الرحیم
«انا لله و انا الیه راجعون
درگذشت عالم فرزانه جناب آقای محمدرضا حکیمی را به خاندان مکرم حکیمی و علما و فضلای حوزه علمیه مشهد به ویژه شاگردان و دوست‌داران آن مرحوم تسلیت عرض می‌کنم. آثار و برکات علمی ایشان در حوزه‌های مختلف معارف اسلامی سرمایه‌ای ارزشمند است که پس از سال‌ها مجاهدت علمی بر میراث ارجمند فرهنگ و معارف اسلامی افزود.
اخلاق علمی و تواضع او در کنار زهد و پارسایی، نمونه‌ای عینی از تربیت‌یافتگان و شاگردان مکتب اهل‌بیت علیهم السلام به نمایش گذاشت که درس‌آموز طالبان و دانش‌پژوهان خواهد ماند.
از خداوند متعال برای آن فقید سعید رحمت و رضوان الهی، و برای خاندان و بازماندگان ایشان صبر و اجر مسئلت دارم.
اول شهریور ۱۴۰۰»

پیام تسلیت محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور
«درگذشت متفکر برجسته و فیلسوف فرهیخته مرحوم علامه محمد رضا حکیمی رضوان الله تعالی علیه موجب تأسف و تأثر فراوان شد. مشی و منش زاهدانه این دانشمند فرزانه و متقی و تلاش‌های علمی و عملی ایشان برای ترویج معارف بلند اسلامی و فضیلت‌ها و ارزش‌های رفیع انسانی از او شخصیتی کم‌نظیر و مورد احترام برای همه نحله‌های فکری ساخته بود.
این عالم پرهیزگار با تالیف ده‌ها کتاب و مقاله در حوزه تعالیم قرآنی و مکتب نورانی اهل بیت عصمت و طهارت (ع) میراث ارزشمند و ماندگاری برای شیفتگان راه حق و حقیقت بر جای گذاشت. ضایعه اندوهبار فقدان این اسلام پژوه جلیل القدر را به مقام معظم رهبری، عموم ملت ایران به خصوص مردم شریف مشهد، علاقمندان و بستگان به ویژه خانواده ارجمند ایشان صمیمانه تسلیت می‌گویم و از خداوند متعال برای آن عارف حکیم رضوان واسعه الهی و علو درجات و حشر با اولیاء و انبیاء الهی و برای بازماندگان محترم صبر و اجر مسألت دارم. »
 
پیام تسلیت دانشگاه امام صادق (علیه السلام)
«بسم الله الرحمن الرحیم
انا لله و انا الیه راجعون
ارتحال اسلام‌شناس عدالتخواه و اندیشه ورز نوآور مرحوم علامه محمدرضا حکیمی را به محضر مقام معظم رهبری، شاگردان و علاقه‌مندان آن دانشمند جامع و متعبد و بیت شریف حکیمی تسلیت گفته، علو درجات آن فقید سعید را از خدای متعال خواستاریم.
جامعه الامام الصادق (ع)»

پیام تسلیت سرلشکر محمد باقری، رئیس ستادکل نیرو‌های مسلح
«بسم الله الرحمن الرحیم
درگذشت عالم فرزانه و اندیشمند نامدار «علامه محمدرضا حکیمی» رفیق دیرین رهبر معظم انقلاب اسلامی (مدظله‌العالی)، صاحب دایره‌المعارف شریف «الحیات» موجب تأثر، اندوه و تأسف فراوان گردید.
ده‌ها سال مجاهدت و تلاش مستمر و کم‌نظیر در مرزبانی از اسلام ناب محمدی (ص) و بسط و ترویج فرهنگ و معارف اهل بیت عصمت و طهارت (ع)، آن دانشمندان ایرانی را که زیست علوی خود را مایه افتخار و مباهات شیعه در جهان اسلام قرار داده است برای همیشه ماندگار و مشعل هدایت، مسئولیت‌پذیری و نقش‌آفرینی‌های مجاهدان مشتاق و مجاهد عرصه فهم عالمانه و انقلابی، پرفروغ نگه خواهد داشت.
این ضایعه جانگداز و اندوهبار را به محضر مبارک مقام عظمای ولایت و رهبری حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، بیت مکرم و عالم‌پرور حکیمی و مجاهدان علوم، معارف و اندیشه اسلامی تسلیت و تعزیت عرض نموده و از درگاه خدای کریم و نعیم برای علامه راحل علو درجات و رحمت واسعه الهی و برای خاندان و بازماندگان سوگوار و عموم علاقمندان آن فقیه فقید صبر، شکیبایی و سکینه قلبی توأم با پاداش الهی طلب می‌کنم. »

منابع:
1. ویکی پدیا
2. خبرگزاری ایمنا
3. خبرگزاری صدا و سیما
4. وب سایت شبکه خبر
5. پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری