محمدمحسن آقابزرگ تهرانی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1289 -1293 ق)، كتاب شناس، محقق، فقیه و محدث شیعى. آقا بزرگ تحصیلات مقدماتى خود را در تهران در مدارس دانگى و پامنار و فخریه آغاز كرد و ادبیات و فقه و اصول و منطق آموخت و در 1315 ق عازم نجف شد و نزد حاج میرزا حسین محدث نورى تحصیل علم حدیث كرد. و در حوزه درس آخوند ملا كاظم خراسانى، شریعت اصفهانى، سید محمدكاظم یزدى و میرزا محمدتقى شیرازى به تكمیل فقه و اصول پرداخت. در سال 1329 ق به كاظمین رفت تا مقدمات تدوین بزرگ‏ترین دایرةالمعارف كتاب شناسى شیعه، یعنی«الذریعة الى تصانیف الشیعة» را آماده سازد. این دایرةالمعارف در واقع جوابى به جرجى زیدان، ادیب مسیحى عرب بود كه مدعى شده وبد كه نقش شیعه در فرهنگ اسلامى بسیار اندك است. آقابزرگ براى تهیه‏ى «فهرست الذریعه» در نجف چاپخانه‏اى به نام مطبعةالسعادة دایر كرد. ولى دولت عراق مانع كار وى شد. وى براى تكمیل «الذریعه» سفرهاى بسیار كرد و از بیشتر كتابخانه‏هاى عمومى عراق و ایران و سوریه و فلسطین و مصر و حجاز و بسیارى از كتابخانه‏هاى خصوصى بازدید كرد. حاج‏آقا بزرگ از بسیارى از محدثین فرق و مذاهب گوناگون اجازه‏ى نقل حدیث داشت، از جمله: میرزا حسین نورى، سید محمدعلى شاه عبدالعظیمى، شیخ على خاقانى، شیخ على كاشف الغطاء، سید حسن صدر، شیخ محمدعلى ازهرى مالكى، شیخ عبدالوهاب شافعى، شیخ ابراهیم الاحمدى، شیخ عبدالقادر طرابلسى، شیخ عبدالرحمن حنفى. بسیارى از بزرگان نیز از او اجازه‏ى نقل حدیث گرفته‏اند، مانند: حاج‏آقا حسین بروجردى، سید عبدالحسین شرف‏الدین عاملى، شیخ عبدالحسین امینى، سید عبدالهادى شیرازى، شیخ محمدرضا آل‏یاسین، سید محمدصادق بحرالعلوم، سید شهاب‏الدین مرعشى. وى پس از یك بیمارى طولانى در نجف درگذشت و طبق وصیتش، در كتابخانه خود كه آن را وقف علما كرده بود به خاك سپرده شد. مهمترین آثار وى عبارت‏اند از: «الذریعة الى تصانیف الشیعة» در 26 جلد؛ «طبقات اعلام الشیعه»، از سده‏ى چهارم تا چهاردهم ق. در یازده جزء كه ادامه كتاب «وفیات الاعلام» سید حسن صدر در سه قرن اول بود؛ «مصفى المقال فى مصنفى علم الرجال»؛ «هدیة الرازى الى المجدد شیرازى»؛ «النقد اللطیف فى نفى التحریف عن القرآن الشریف»؛ «توضیح الرشاد فى تاریخ حصر الاجتهاد»؛ «المشیخة»؛ «ضیاء المفازات فى طریق مشایخ الاجازات»؛ «مستدرك كشف الظنون».