ابوعلی حسین ابن سینا

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 4 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)

(427 /428 -370 ق)، پزشك، فیلسوف، منطقى و دانشمند. مشهور به ابن‏سینا یا ابوعلى سینا، در مغرب زمین آویسن یا آویسنا و ملقب به حجةالحق، شیخ‏الرییس، شرف‏الملك و امام الحكما. ابن‏سینا در افشنه‏ى بخارا، زادگاه مادرش، متولد شد. پدر وى از دیوانیان دستگاه سامانیان بود و در تربیت فرزندان خود سخت كوشا. پدر ابن‏سینا، عبداللَّه، شیفته‏ى تعلیمات اسماعیلیان بود. ابن‏سینا، على‏رغم اشراف به نظر و عقاید این گروه، گرایشى به این فرقه نداشت. در چهارده سالگى در علم بر استاد خود ابوعبداللَّه ناتلى پیشى گرفت، چندان كه مشكلات منطق را بر استاد خود مى‏گشود. در شانزده سالگى جمعى از پزشكان فاضل زیردست او كار مى‏كردند. ابوعلى با مداواى بیمارى نوح بن منصور سامانى امیر خراسان اجازه یافت كه از كتابخانه‏ى عالى امیر استفاده كند. در هجده سالگى جامع‏العلوم شد و از این پس ترقیات وى نتیجه‏ى اجتهاد شخصى خود وى بود. در بیست و یك سالگى نخستین اثر فلسفى خود را تحت عنوان «العروضیه» به درخواست ابوالخیر عروضى نوشت. پس از درگذشت پدر، به خدمات دیوانى روى آورد. به زودى فكر و تدبیر او مورد قدردانى واقع شد. امیران علاوه بر نصایح پزشكى او در سیاست نیز خواستار رأى او شدند. چندین بار به وزارت رسید، و در معرض رشك دیگران قرار گرفت. چندین بار فرار كرد. مدتى زندانى شد. ولى از زندان گریخت. چهارده سال در آرامش در دربار علاءالدوله دیلمى در اصفهان مى‏زیست. بر اثر مسافرتها و شب زنده‏داریها و بى‏توجهى به خود به قولنج مبتلا شد و در ضمن لشكركشى علاءالدوله در همدان درگذشت و در همین شهر به خاك سپرده شد. در جشن یادبود هزاره‏ى او بر مزارش بنایى ساختند. شهرت ابن‏سینا چندان است كه از مرزهاى سرزمینهاى اسلامى گذشته و به سراسر جهان رسیده است. آثار او به زبانهاى مختلفى ترجمه و منتشر شده‏اند. ابن‏سینا، علاوه بر پزشكى و فلسفه، در نجوم، فیزیك، علوم طبیعى نیز آثارى دارد از آن جمله، در اواخر عمر به دستور علاءالدوله آلتى شبیه ورنیه‏ى كنونى براى به دست آوردن نتایج دقیق در رصد اختراع كرد. از هوش و حافظه‏ى وى سخنها گفته‏اند و او را سرآمد فلاسفه اسلامى دانسته‏اند. وى با ابوریحان بیرونى و ابوسهل مسیحى، معاشرت و مباحثه داشت و از معاصرینش مى‏توان ابن‏خمار و ابوالفرج بن طیّب را نام برد و از جمله شاگردان او ابوالحسن بهمنیار بن مرزبان، ابن‏زیله، ابوعبداللَّه معصومى، ابوعبید جوزجانى را با ابوسعید ابوالخیر نیز مباحثه‏اى داشت كه بسیار مشهور است. ابن‏سینا در زمینه‏ى ادبیات نیز كتابهایى نوشت و اشعارى نیز به وى منسوب است. از آثار او: «النجاة»؛ «الاشارات والتنبیهات»، در منطق و حكمت؛ «الشفا» در حكمت علمى نظرى؛ «دانشنامه‏ى علائى»، به فارسى؛ «اسرار الصلاة»؛ «مبدأ و معاد»؛ «قانون»، در طب. این كتاب با وجود ناقص بودن، سبب اشتهار ابن‏سینا در اروپا شد. «اسباب حدوث الحروف و مخارجها»، در زبان‏شناسى؛ «الموجز الكبیر»؛ «الموجز الصغیر»، هر دو در منطق؛ «رساله حى بن یقظان»؛ «المدخل الى صناعة الموسیقى»، در موسیقى كه از آثار فارابى كامل‏تر و جامع‏تر است؛ «مقالة فى آلة رصدیه». در كل 276 عنوان كتاب به او نسبت مى‏دهند كه 131 اثر را با انتساب صحیح و مابقى را با انتساب مشكوك از او دانسته‏اند.[1] شیخ‏الرئیس حجةالحق شرف‏الملك امام‏الحكماء ابوعلى حسین بن عبداللَّه بن حسن بن على معروف به ابن‏سینا (و. افشنه یا خرمیثن 370- ف. همدان 428 ه.ق.) پدر او از مردم بلخ و مادر وى ستاره از اهل افشنه (نزدیك بخارا) بود. ابن‏سینا در بخارا كسب علم كرد و در ده سالگى قرآن را از بر نمود و نزد ابو عبداللَّه ناتلى منطق و هندسه و نجوم آموخت. و پایه وى از استاد در گذشت. از آن پس به تعقیب علوم طبیعى و ما بعدالطبیعه و طب پرداخت. آثار فارابى فكر ابن سینا را به خود جلب كرد و مشوق او در مطالعه آثار فلسفى گردید. وى در عنفوان شباب نوح بن منصور پادشاه سامانى را معالجه كرد و از كتابخانه گرانبهاى او بهره‏ها برد. ابن سینا بخارا را ترك گفت و به گرگانج شتافت، و از آنجا به حكم ضرورت به خراسان و سپس به گرگان و رى و همدان و اصفهان شد و آثار ذى‏قیمت خویش را در این سفرها تحریر كرد. شیخ در همدان به وزارت شمس‏الدوله رسید. و سالهاى اخیر عمر را در اصفهان در حمایت علاءالدوله كاكویه گذرانید و در سفرى كه همراه امیر مزبور به همدان مى‏شد، در راه مریض گردید و در همدان درگذشت. آرامگاه او را بدانجا برپا داشته‏اند. به مناسبت هزارمین سال تولد وى، جشنى در سال 1331، ه. ش. در ایران منعقد گردید. مؤلفات ابن سینا همواره مورد توجه بوده و شروح متعدد بر آنها نوشته‏اند و بسیارى از آنها نیز به زبانهاى غربى ترجمه شده است. آثار مهم ابن سینا- كتاب‏الشفاء كتاب القانون فى الطب، كتاب اشارات، كتاب‏النجاة، دانشنامه علائى (به فارسى) و غیره است. آرامگاه ابن سینا.