محمود حسابی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : گلزار مشاهیر

(1373 -1281 ش)، فیزیكدان و استاد دانشگاه. در تهران متولد شد. در سال 1286 ش به بیروت عزیمت كرد و تحصیلات خود را تا سال 1297 ش در مدارس شبانه‏روزى فرانسویها و سپس آمریكاییها گذراند و به دریافت درجه‏ى كارشناسى نایل شد، سپس در رشته‏ى مهندسى راه فارغ‏التحصیل شد. وى براى ادامه‏ى تحصیل به فرانسه رفت، ابتدا در رشته‏ى برق، در مدرسه‏ى عالى الكتریسیته تحصیل كرد، پس از آن از دانشگاه سوربن به اخذ درجه‏ى دكترى فیزیك نایل شد. سپس به ایران آمد و به خدمات مهمى پرداخت، از جلمه: تاسیس درالمعلمین عالى، ایجاد اولین ایستگاه هواشناسى، نصب و راه‏اندازى اولین دستگاه رادیولوژى در ایران، واژه گزینى علمى، نوشتن قانون دانشگاه و تاسیس دانشگاه تهران، تاسیس دانشكده‏ى علوم و ریاست آن، پایه‏گذارى مدارس عشایرى، تاسیس اولین رصد خانه‏ى تعقیب ماهواره در شیراز، شركت در پایه‏گذار مركز مخابرات اسدآباد همدان، تصدى وزارت فرهنگ در دولت مصدق، تعیین ساعت ایران، پایه‏گذارى موسسه‏ى ژئوفیزیك دانشگاه تهران، تاسیس مركز اتمى، پایه‏گذارى مركز تحقیقات و رآكتور اتمى دانشگاه تهران در زمان ریاست دانشكده‏ى علوم. حسابى استاد ممتاز دانشگاه تهران و مرد سال از سوى انستیتوى زیست نگارى بین‏المللى در سال 1369 ش بود. وى علاوه بر تحقیق و انتشار مقاله و كتابهاى علمى در دوره‏هاى اول تا سوم مجلس سنا، نماینده‏ى انتصابى شهر تهران بود. در تهران درگذشت. در تفرش دفن شد. برخى از آثار وى: «دارالفنون آمریكایى بیروت»؛ «نامهاى ایرانى»؛ «دیدگانى فیزیكى»؛ كتابى در «الكترودینامیك»؛ «نگره كاهنربایى»؛ كتاب «دیدگان گوانتیك»؛ كتاب «فیزیك حالت جامد»؛ كتاب «وندها و گهواژه‏هاى فارسى»؛ «فیزیك دوره‏ى اول متوسطه».[1] متولد 1282، فرزند معزالسلطان است. تحصیلات ابتدائى و متوسطه را در مدارس فرانسوى و آمریكائى بیروت به اتمام رسانید و از دانشكده‏ى آمریكائى بیروت در رشته‏ى ریاضیات فارغ‏التحصیل گردید. مدتى در پاریس و شیكاگو ادامه‏ى تحصیل داد و درجه‏ى مهندسى راه و ساختمان و دكتراى فیزیك دریافت كرد. در آمریكا مدتى دستیار اینشتین ریاضیدان و فیزیكدان معروف بود و رابطه‏ى خود را تا آخر عمر او حفظ كرد. پس از مراجعت به ایران، به استادى دانشگاه جدیدالولاده‏ى تهران برگزیده شد و تدریجاً به معاونت و ریاست دانشكده‏ى علوم رسید. مدتى هم ریاست دانشكده‏ى فنى تهران با او بود. در 1330 در كابینه‏ى دكتر محمد مصدق به وزارت فرهنگ منصوب شد، ولى دوران وزارت او طولانى نبود. مجدداً به دانشگاه بازگشت و به تدریس پرداخت. در انتخابات دوره‏ى اول سنا كه در 1328 انجام یافت، سناتور انتصابى تهران شد. او از رجال دانشمند و از فیزیكدانان خوب ایران است. علاوه بر این، در مجامع بین‏المللى نیز شهرت داشته است. او در فارسى‏نویسى سلیقه‏ى خاصى دارد و نظریات خود را در این باره نوشته است. در زمینه‏ى فیزیك تألیفاتى دارد كه در دانشگاه تدریس مى‏شد. خیابان و چهارراه حسابى در شمیران به نام او نامگذارى شده است. در 1371 درگذشت. محقق، فیزیكدان. تولد: 1281، تهران. درگذشت: 12 شهریور 1371، ژنو. محمود حسابى، فرزند عباس معزالسلطنه اهل تفرش، در سن چهار سالگى كه سفارت ایران در بغداد به پدربزرگ ایشان واگذار شده بود به همراه خانواده به آن شهر رفت. پس از دو سال اقامت در بغداد به همراه خانواده به دمشق رفت و پس از یك سال به شهر بیروت عزیمت نمود. در سن هفت سالگى در مدرسه‏ى فرانسوى در بیروت به طور شبانه‏روزى مشغول تحصیل شد. محمود حسابى تحصیلات ابتدایى را در همان مدرسه به پایان رسانید. با آغاز دوره‏ى متوسطه كه مقارن با شروع جنگ جهانى اول بود مدرسه‏ى فرانسویان در بیروت تعطیل شد و از آن پس در منزل از یك معلم خصوصى درس گرفت و از مادر زبان فارسى آموخت و از جمله قرآن، گلستان و بوستان سعدى و غزلیات حافظ و منشأت قائم مقام فراهانى را مطالعه نمود. وى پس از دو سال براى ادامه‏ى تحصیل به مدرسه‏ى آمریكایى بیروت وارد شد. ابتدا به دلیل عدم آشنایى به زبان انگلیسى وى را در كلاس اول ابتدایى ثبت نام كردند ولى در آخر سال تحصیلى زبان انگلیسى را به خوبى فراگرفت و در امتحانات عمومى مدرسه شركت و مربیانش پذیرفتند كه به كلاس پنجم ارتقا یابد. پس از آن در كالج آمریكایى بیروت ثبت نام كرد. وى موفق شد كه پس از اتمام كالج تحصیلات عالى خود را شروع كند. در سال 1299 لیسانس علوم و ادبیات خود را از آنجا دریافت كرد. سپس در دانشكده‏ى مهندسى بیروت به تحصیل مشغول شد و مدرك مهندسى راه و ساختمان خود را از آن مدرسه در سال 1301 دریافت كرد. وى همچنین به تحصیل علوم پزشكى و نجوم و ریاضى در دانشگاه آمریكایى بیروت پرداخت و در رشته‏هاى زیست‏شناسى و برق به تحصیل مشغول شد. وى سپس در سال 1305 در مدرسه‏ى عالى معدن در پاریس مدرك خود را دریافت و در سال 1306 دكتراى فیزیك خود را از دانشگاه سربن پاریس اخذ نمود. از جمله فعالیت‏هاى وى پیش از آن كه به ایران باز گردد، میتوان به این موارد اشاره كرد: تعیین نقشه‏ى راه‏هاى لبنان، 1921 م.؛ انجام وظیفه به عنوان مهندس راه و ساختمان در اداره‏ى راه سوریه، 1302؛ مهندسى برق در راه‏آهن برقى دولتى فرانسه، 1304. دكترى حسابى در سال 1306 به ایران بازگشت و در ابتدا در وزارت فواید عامه از دى ماه همان سال استخدام گردید. از جمله‏ى فعالیتهاى وى مى‏توان به موارد زیر اشاره نمود: تأسیس مدرسه‏ى مهندسى وزارت راه و تدریس در آن در سال 1307؛ نقشه‏كشى و نقشه‏بردارى راه‏هاى ساحلى ایران میان بنادر خلیج فارس از بوشهر تا بندر لنگه در سال 1307؛ تأسیس دارالمعلمین عالى (دانشسراى عالى) (1307)؛ ایجاد اولین ایستگاه هواشناسى (1310)؛ تأسیس اولین بیمارستان خصوصى ایران (گوهرشاد)، 1312؛ تهیه‏ى نقشه راه تهران به شمشك؛ نصب و راه اندازى اولین دستگاه رادیولوژى كشور (1310)؛ شروع واژه‏گزینى علمى (1312)؛ تأسیس و همكارى در قانونگذارى دانشگاه تهران (1313)؛ تأسیس دانشكده‏ى فنى (1313)؛ و به عهده‏گیرى ریاست آن تا سال 1315 و تدریس آن را به عهده گرفت و به تدریس فیزیك در آن پرداخت)؛ تأسیس نخستین رصدخانه براى پى‏گیرى اطلاعات ارسالى از ماهواره‏ها در شیراز؛ تعیین ساعت ایران؛ تأسیس مؤسسه‏ى ژئوفیزیك دانشگاه تهران؛ تأسیس مركز اتمى ایران؛ پایه‏گذارى اولین مدارس عشایرى، كردستان، 1330؛ اولین رییس هئیت مدیره‏ى خلع ید از شركت نفت انگلیس در دوران نخست وزیرى دكتر محمد مصدق؛ مدیر عامل شركت ملى نفت ایران؛ وزیر فرهنگ در دولت دكتر محمد مصدق؛ تدریس در دانشگاه تا سن نود سالگى؛ عضو دائمى شوراى اتمى شیكاگو؛ عضو آكادمى علوم نیویورك؛ عضو پیوسته شوراى دانشگاه؛ عضو شوراى عالى فرهنگ؛ عضو انجمن اصطلاحات علمى؛ رییس انجمن پژوهش فضاى ایران (هنگام تشكیل آن)؛ رییس انجمن ژئوفیزیك ایران (هنگام تشكیل آن) پایه‏گذارى انجمن موسیقى ایران، تشكیل فرهنگستان زبان ایران؛ تدوین قانون و تشكیل مؤسسه‏ى استاندار؛ تحقیق و مطالعات علمى در دانشگاه‏هاى جهان در كنار دانشمندانى نظیر پروفسور انیشتن، شرودینگر، بورن، فرمى و چند فیزیكدان دیگر و تبادل نظر با برتراند راسل و آندره ژید. وى تنها ایرانى شاگرد پروفسور آلبرت انیشتن بود و با زبان‏هاى فرانسوى، انگلیسى، آلمانى و عربى آشنایى و نسبت به زبان‏هاى سانسكریت، یونانى، لاتین، پهلوى، اوستا، تركى و ایتالیایى اشراف داشت، علاوه بر نگارش مقاله‏ها و رساله‏هایى و قرائت برخى از آنها در كنفرانس‏هاى بین‏المللى، از جمله تألیفات وى مى‏توان به این عنوان‏ها اشاره نمود: حساسیت سلول‏هاى فتوالكتریك؛ رساله‏ى راه ما به زبان فرانسوى، 1935 م.؛ نام‏هاى ایرانى (1329)؛ فیزیك جدید و فلسفه ایران باستان (1343)؛ توانایى زبان فارسى (1350)؛ كتاب فیزیك دوره‏ى اول متوسطه (1318)؛ دیدگانى فیزیك (مبحث تداخل و پراش نور، گردآورنده نیره حمزه و مهدى خاتمى، جلد اول، 1341، نشریه‏ى 724 دانشگاه)؛ الكترودینامیك، فیزیك، نگره‏ى كاهنربایى؛ فیزیك حالت جامد؛ دیگانى كوانتیك؛ دارالفنون امریكایى بیروت (بیروت، 1294، م.). در سال 1366 در كنگره‏ى شصت سال فیزك ایران از خدمات دكتر حسابى به عنوان «پدر فیزیك نوین ایران» قدردانى شد، جوایز دیگر استاد عبارتند از: استاد ممتاز دانشگاه تهران، 1350، دریافت نشان افتخار «كومان دو لژیون دونور»، بالاترین نشان علمى فرانسه، به مناسبت ارائه‏ى فرضیه بى‏نهایت بودن ذرات، نامزدى دكتر حسابى به عنوان مرد سال از سوى مؤسسه‏ى زیست نگارى بین‏المللى (آمریكا). پروفسور محمود حسابى در 12 شهریور سال 1371 هنگام معالجه‏ى بیمارى قلب در بیمارستان دانشگاه ژنو بدرود حیات گفت.