محسن فیض کاشانی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 11 منبع : اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

(1091 -1007 ق)، عالم، عارف، محقق، فقیه، محدث، مفسر، حكیم متأله، متكلم، ادیب و شاعر. فیض و پدرش، ملا شاه مرتضى، و فرزندش، محمد علم‏الهدى، و برادرش، ملا عبدالغفور بن شاه مرتضى، و فرزند برادرش، ملا محمد مومن بن عبدالغفور، و برادر دیگرش، نورالدین كاشانى، و فرزند برادرش، ملا محمدهادى یك خانواده علمى جلیل را تشكیل داده‏اند. فیض در قم نشوونما یافت. آن‏گاه به شیراز رفت و در محضر سید ماجد بحرانى علوم شرعى را آموخت و از فلیسوف بزرگ ملاصدرا، صدرالمتألهین، علوم عقلى را فراگرفت و با دختر وى ازدواج كرد. فیض از دو استادش و همچنین از شیخ بهائى و ملا محمد صالح مازندرانى و ملا محمد طاهر قمى و ملا خلیل قزوینى و شیخ محمد فرزند صاحب «معالم» حدیث روایت كرده است. علامه مجلسى و سید نعمت‏الله جزایرى از وى اجازه‏ى حدیث گرفتند. گستردگى و احاطه‏ى علمى او تا بدانجاست كه عده‏اى نسبت به وى، له و علیه، تعصب ورزیدند و مدح و ذمش نمودند. گرچه عده‏اى از مخالفان آن‏گاه كه بر حقیقت مطلع شدند به سویش رفتند و در مقام اعتذار خطاب به او (یا محسن! قد اتاك المسى‏ء) گفتند. فیض در تمام فنون شعرى مهارت داشت و اشعار زیبایى از خود به جاى گذاشت. او در كاشان درگذشت و قبر و قبه او در آنجا مشهور است. فیض در حدود یكصد و بیست اثر در فنون مختلف دارد، كه از آن جملفه: «الصافى»، تفسیر قرآن كریم با احادیث، و ملخص آن به نام «الصفى»، و خلاصه‏ى «الاصفى» به نام «المصفى»؛ «الوافى»، در حمع و ترتیب احادیث كتب اربعه، با توضیح و بیان مشلكات آنها؛ «الشافى»، كه خلاصه و لباب «وافى» است؛ «مفاتیح الشرایع»، تمامى مهمات احكام و مسائل دوره‏ى فقه؛ «عم الیقین فى اصول‏الدین»، و ملخص آن «المعارف»؛ «عین الیقین فى اصول الدین»؛ «الحق الیقین»؛ «خلاصه الاذكار»؛ «بشاره الشیعه»؛ «المحجه البیضاء فى احیاء الاحیاء»، در علم اخلاق، كه در آن «احیاء العلوم» غزالى را مهذب كرد و مطالب حقى آن را با اخبار و احادیث معصومین (ع) تایید نمود؛ «الحقائق»، كه لباب و ملخص «محجه» است؛ «نقد الاصول»؛ «نوادر الاخبار»؛ «سفینه النجاه»؛ شرح مختصر «صحیفه سجادیه»؛ «من لا یحضره التقویم»؛ «تشریح العالم»، در هئیت؛ «دیوان» شعر؛ «مثنویات»؛ «گلزار قدس»، در مراثى و قصائد و رباعیات و غزلیات.[1] (فیض) ملا محسن محمد بن شاه ملقب به محسن و معروف به ملا محسن فیض كاشانى از اجله‏ى علماى امامیه‏ى قرن یازدهم هجرى قمرى و عهد شاه عباس دوم صفوى است كه در فقه و حدیث و تفسیر و حكمت و ادب و علوم عقلى و نقلى متبحر و استاد بوده است. وى در قم اقامت داشت لیكن براى تحصیل به شیراز مسافرت نموده علوم شرعى را از سید ماجد و علوم عقلى را از ملاصدرا و میرداماد دریافته و با دختر ملاصدرا نیز ازدواج كرد. آثارش متجاوز از 120 مى‏باشد و از میان آنها میتوان: مثنوى آب زلال، ابواب‏الجنان، الاستقلالیه، اصول‏العقاید، اصول‏المعارف، الامالى، انوارالحكمه، الشافى، حاشیه‏ى صحیفه‏ى سجادیه، شراب طهور، من لا یحضره التقویم، الوافى، نقدالاصول الفقهیه، نوادرالاخبار، والصافى را نام برد. وفاتش در سال 1091 ه.ق در كاشان اتفاق افتاد و همانجا مدفون است.