شهاب الدین مرعشی نجفی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : گلزار مشاهیر

(1411 -1318/ 1315 ق)، عالم دینى، فقیه اصولى، مرجع تقلید، محدث، نسابه، رجالى، مدرس، مورخ و ریاضیدان. نسبش به امام سجاد (ع) مى‏رسد. در نجف به دنیا آمد. مقدمات و علوم ادبى را از پدرش و شیخ مرتضى طالقانى و علم تجوید را از شیخ نورالدین شافعى بكتاشى و علم انساب آل‏رسول را از پدرش و سید محمدرضا صائغ بحرانى و علم تفسیر را از پدرش و شیخ محمدحسین شیرازى عسكرى و متون فقه و اصول را از شیخ محمدحسین شیرازى عسكرى و میرزا محمدعلى چهاردهى رشتى و فقه و اصول استدلالى را از آقا ضیاءالدین عراقى و شیخ مهدى مازندرانى و سید حسن صدر و شیخ مهدى خالص و علم كلام را از شیخ محمدجواد بلاغى و شیخ محمداسماعیل محلاتى و ریاضیات را از شیخ یاسین علیشاه هندى و میرزا محمود اهرى فراگرفت. در 1342 ق به تهران آمد و در عرفان و علوم عقلى از محضر میرزا مهدى آشتیانى و میرزا طاهر تنكابنى و در ریاضیات از محضر میرزا حیدرعلى نایینى استفاده نمود. سپس به قم رفت و در محضر آیت‏اللَّه حاج شیخ عبدالكریم حائرى یزدى تلمذ نمود و از او و آقا سید ابوالحسن اصفهانى و آقا ضیاءالدین عراقى اجازه‏ى اجتهاد داشت. او از علماى عامه و علماى زیدیه و علماى اسماعیلیه و بسیارى از علماى امامیه اجازه روایت داشت. پس از درگذشت آیت‏اللَّه حایرى وى عهده‏دار اداره حوزه‏ى علمیه، تدریس، مرجعیت و امامت جماعت و ایجاد بناهاى خیریه و انتشار كتب گردید. در قم درگذشت و در كتابخانه‏ى خود دفن شد. از آثارش: بناى مدارس: علمیه، مهدیه و مؤمنیه در قم؛ تأسیس حسینیه‏ى مركز تبلیغى قم؛ كوى آیت‏اللَّه مرعشى نجفى، بالغ بر یكصد و چهل خانه، براى سكونت طلاب و فضلاء؛ كتابخانه‏ى آیت‏اللَّه مرعشى نجفى در قم، كه بیش از سى و پنج هزار كتاب آن از كتب شخصى ایشان و بقیه اهدایى مردم است و متجاوز از پانزده هزار كتاب خطى نفیس دارد و از این رو از كتابخانه‏هاى كم‏نظیر ایران به حساب مى‏آید. از آثار علمى وى: «اجوبة المسائل»؛ «اعیان المرعشیین»، در شرح احوال خاندان مرعشى؛ «انس الوحید»؛ «التجوید»؛ «روض الریاحین»؛ «طبقات النسابین»، از صدر اسلام تا عصر حاضر؛ «الفروق»؛ «القبلة»، مشتمل بر مباحث هیئت؛ «المسلسلات الى مشایخ الاجازات»؛ «مشجرات آل الرسول (ص)»، در انساب آل‏محمد (ص)؛ «مصباح الهدایة فى شوارع الكفایة»، كه حاشیه مختصر بر «كفایة الاصول» آخوند خراسانى است؛ «المعول فى امر المطول»؛ «مقدمة التفسیر»؛ «مناسك الحج»؛ «الهدایة»، در شرح «الكفایة»؛ «مسارح الافكار فى حل مطارح الانظار»؛ «مزارات علویین» در ایران و غیره؛ «الصناعات الفقهیة»، در شرح الفاظ مصطلح فقهاء؛ «جذب القلوب الى دیار المحبوب»؛ حاشیه بر «تفسیر بیضاوى»؛ حاشیه بر «معالم»؛ حاشیه بر «مكاسب» شیخ انصارى؛ «الرد على مدعى التحریف».[1] یكى از مفاخر امروز عالم تشیع است كه حق عظیمى بر حوزه علمیه قم و اسلام و مسلمین دارد و یكى از افتخارات بزرگ شیعه است و در میان عموم مسلمین شهرت بسزائى دارد و بسیار مورد تجلیل و تكریم علماء اهل سنت مصر و سوریا و یمن و حجاز و پاكستان و هندوستان و افغانستان و جاوه و سودان و اندونزى و غیره است و از وى به امام اعظم و علامه اكبر و نسابه بحاثه و مجاهد بزرگ تعبیر مى‏كنند. اسم شریفش سید شهاب‏الدین و كنیه‏اش ابوالمعالى و شهرتش مرعشى نجفى است. در صبح روز پنجشنبه بیستم ماه صفر 1318 قمرى در نجف اشرف متولد و جامع شرافت حسب و فضیلت نسب مى‏باشد زیرا از طرف پدر به سید فقیه نبیه عارف عابد زاهد محدث علامه سید قوام‏الدین مرعشى مشهور به میربزرگ موصول مى‏باشد كه از بزرگترین خانواده‏هاى علویین و اشرف و اجمل و انبل ایشان بوده و در هر طبقه متحلى بحلیه مزایاى دینى و دنیوى و نوعا عالم ربانى و یا متمكن به اریكه جهانبانى و یا طبیب حاذق و یا نقیب بصیر و یا وزیر روشن ضمیر و مانند اینها بوده‏اند و جده پدرى ایشان شریفه طباطبائیه و جده مادرى ششمى وى كه مدفون در رواق مطهر حضرت رضا علیه‏السلام است دختر شاه‏عباس صفوى مى‏باشد. شرف تتابع كابر عن كابر كالرمح انبوب على انبوب نسب شریفش چنانچه مشروحا ذكر شد بسى وسه واسطه به امام چهارم حضرت على بن الحسین زین‏العابدین علیهماالسلام منتهى مى‏شود و والده ماجده ایشان علویه صالحه فاضله بنت مرحوم آیت‏الله آقاسید ابوالقاسم خوئى فرزند مرحوم آقا سید مهدى خوئى است كه از بنى اعمام مرحوم آیت‏الله العظمى آقاى حاج سیدحسین كوه كمرى عم بزرگوار مرحوم آیت‏الله آقاى سیدمحمد حجت مى‏باشد. ترجمه این بزرگوار زینت كتب رجالى مانند اعیان الشیعه و ریحانه الادب جلد چهارم صفحه 11 و علماء معاصرین صفحه 217 و آثارالحجه جلد 2 صفحه 46 و معارف الرجال جلد دوم صفحه 268 و مشاهیر دانشمندان اسلام جلد چهارم صفحه 108 طبقات الشیعه جزء دوم از قسم اول صفحه 847 و ده‏ها كتاب دیگر مانند زندگانى پیشواى اسلام عمادزاده اصفهانى و مقامات معنوى آقاى معلم و غیره مى‏باشد. علماء معاصرین گوید: صاحب ترجمه از اكابر و اجلاء عصر حاضر ما كه علامه فهامه نسابه فقیه اصولى محدث رجالى ادیب اریب فاضل كامل مورخ ریاضى حاوى الفروع و الاصول جامع المعقول و المنقول و بكثرت مشایخ نسبت به اهل عصر خود ممتاز و در اخلاق فاضله داراى امتیاز و مرجع سوالات متنوعه بسیارى از دیگر فرق مسلمین بلكه از علماء نصارى مى‏باشد كه پرسشهاى گوناگون از بلاد دور و دراز به حضرتش فرستاده و به پاسخ متین و متقن نائل مى‏گردند. كه از آنهاست سوالات شیخ عبدالسلام كردى شافعى و سوالات فاضل متبحر عیسى اسكندر معروف لبنانى است كه در عصر ما از مشاهیر نویسندگان علماء نصارى است و صاحب ترجمه علاوه بر مراتب علمى مساعى جمیله عملى در ترویج دین مقدس اسلامى و اعلاء كلمه حق به كار برده جمعى از یهود و نصارى در اثر تبلیغات حقایق سمات وى مشرف به اسلام شدند و نیز گروهى از باییه و صوفیه و دیگر منحرفین از اسلام و ایمان باذعان عقاید حقه جعفریه مستبصر گردیده‏اند و در ادوار زندگانى خود با فحول رجال و متخصصین هر فنى ملاقات و از هر باغى گلى چیده و از هر بلبلى نوائى شنیده و مرجع افاده و استفاده افاضل وقت خود بوده و مى‏باشند. و از كثرت زهد و ورع پیرامون زخارف دنیویه نگردیده و علاقه قلبى را بالمره از آنها قطع و فقط به جمع كتب متنوعه علمیه كه آن هم محض آخرت و آخرت محض است و ربطى به زخارف دنیویه ندارد میل مفرطى داشته و دارند و كتابخانه ایشان مانند نگارخانه ارتنك حاوى گلهاى رنگارنگ مى‏باشد كه هر یك از فقیه و اصولى و حكیم و متكلم و منطقى و رجالى و ریاضى و ادیب و طبیب و متخصصین علوم غریبه و صنایع عجیبه مى‏توانند از آن گلزار محمدى و بوستان علوى موافق دلخواه خود گلى چیده و یا عطرى مناسب مشام خود استشمام نماید. در سخاوت و بذل و كرم و سعه صدر نادره زمان و وحید دورانست. مراجع و زعماء مبسوط الید بسیارى دیده‏ام ولى به این صفات و خصایص كمتر یافته‏ام. انصاف مى‏دهم كه دلیران و دلبران بسیار دیده‏ام ولى نه به این حسن دلبرى بالاخص در اعطاء كتب و انفاق انگشتر كه اقتداء به جد كرام خود امیرالمومنین علیه‏السلام نموده و هزاران نفر از دانشمندان و علماء اعلام و خطباء عظام و اصناف دیگر انام را به بذل انگشتر عقیق و فیروزه و غیره مسرور و مفتخر نموده است. اساتید و مشایخ اجازه معظم له آن جناب مقدمات را از مرحوم شیخ زاهد عابد شیخ مرتضى طالقانى و والد معظم خود و دیگر مشایخ وقت اخذ نموده و علم تجوید را از شیخ نورالدین شافعى بكتاشى كه در تلاوت قرآن عاصم زمان خود بوده اخذ و علم انساب آل رسول صلى الله علیه و آله را از والد معظم خود و از استاد عماد سید محمدرضا صائغ بحرانى و دیگر اساتید فن تلمذ نموده و علم تفسیر را از والد مكرم و عالم زاهد صاحب كرامات شیخ محمدحسین بن محمدخلیل شیرازى عسكرى و متون فقه و اصول را از شیخ محمدحسین مذكور و هم میرزا محمدعلى رشتى صاحب كتاب شرح القبله و آقا میرزا محمود شیرازى و آقا شیخ محمدحسین قاجارى تهرانى نجفى و دیگر اجلاء وقت تلمذ نموده و در فقه و اصول استدلالى حاضر حوزه مرحوم آیت‏الله آقا ضیاءالدین عراقى و آیت‏الله شیخ مهدى نوائى مازندرانى و دیگر اجلاء و سه سال در سامره و كاظمین در فقه و حدیث و رجال و درایة حاضر حوزه مرحوم آیت‏الله آقا سید حسن صدر و در اصول از بحث مرحوم آیت‏الله شیخ مهدى خالصى استفاده كرده آنگاه به نجف مراجعت و علم كلام و تفسیر را از آیت‏الله شیخ مهدى خالصى استفاده كرده آنگاه به نجف مراجعت و علم كلام و تفسیر را از آیت‏الله شیخ مهدى خالصى استفاده كرده آنگاه به نجف مراجعت و علم كلام و تفسیر را از آیت‏الله شیخ محمدجواد بلاغى و آیت‏الله شیخ محمداسمعیل محلاتى فراگرفته و در سال 1342 ق به تهران وارد و در آنجا حدود یكسال توقف نموده و عرفان و علوم عقلیه و ریاضیات و بعض فنون دیگر را از افاضل تهران مانند آیت‏الله آقا حسین نجم‏آبادى و آیت‏الله حاج شیخ عبدالنبى نورى و دیگران استفاده كرده تا آنكه حاوى مراتب علمیه و عملیه عقلیه و نقلیه گردیده و در سال 1343 قمرى مهاجرت به قم نموده و تا این تاریخ كه سال 1393 هجریست پنجاه سال در این بلده طیبه مشغول به تدریس و تالیف كتب متنوعه و اقامه جماعت و مرجعیت و سرپرستى حوزه مقدسه علمیه قم مى‏باشند و با این همه مشاغل و گرفتاریهائى كه شب و روز وى را مستغرق نموده است كمتر مستحب و نافله است كه از وى فوت شود. مشایخ اجازه آن جناب كه تمامى از مراجع تقلید و علماء اعلام و فقهاء عظام فریقین امامیه و عامه و زیدیه و اسماعیلیه‏اند از دویست نفر متجاوز است كه براى تبرك چند نفر آنان را ذكر مى‏نمایم. 1- السید حسن صدر كاظمین 2- السید نجم‏الحسن الهتدى موسس مدرسه الواعظین در لكنهو هندوستان 3- السید ناصر حسین ابن آیت‏الله السید حامد حسین صاحب عبقات الانوار 4- السید محسن الامین الشامى 5- السید ابوالقاسم الدهكردى 6- السید عبدالحسین بروجردى آل كمونه 8- الشیخ على بن محمد الرضا آل كاشف الغطاء 8- الشیخ هادى آل كاشف الغطاء 9- الشیخ مرتضى آل كاشف الغطاء 10- الشیخ محمدجواد البلاغى 11- الشیخ محمداسماعیل محلاتى 12- السید جعفر آل بحرالعلوم 13- الشیخ فتح‏الله شریعت اصفهانى 14- المیرزا محمد العسكرى التهرانى 15- آیت‏الله السید ابوالحسن اصفهانى 16- آیت‏الله السید محمد فیروزآبادى 17- آیت‏الله المیرزا حسین نائینى 18- آیت‏الله الحاج الشیخ عبدالكریم الحایرى 19- آیت‏الله الحاج آقاحسین قمى 20- آیت‏الله حاج آقاحسین بروجردى و آیت‏الله آخوند ملامحمدحسین فشاركى و آیت‏الله آقاسید محمد نجف‏آبادى و آیت‏الله آقاسید على نجف‏آبادى و آیت‏الله آقا شیخ عبدالنبى نورى و آقاى امام جمعه خوئى و آقاى شیخ مهدى حكمى قمى و آقاى شیخ محمدعلى آیت‏الله شاه‏آبادى و آقا میرزا ابوالهدى كرباسى و آقاى حاج شیخ على‏اكبر نهاوندى مشهدى و آقا سید محسن اراكى و آقاى حاج شیخ محمدباقر بیرجندى و آقاى حاج شیخ عباس محدث قمى و آقاى حاج شیخ محمدحسین اصفهانى كمپانى و آقا میرزا ابوالحسن مشكینى صاحب حاشیه كفایه و آقا شیخ عبدالحسین رشتى صاحب حاشیه كفایه و آقاسید مهدى بحرانى نسابه نجفى و آقامیرزا محمدعلى اردوبادى و آقا سیدمحمدباقر كشمیرى و آقاسید راحت حسین رضوى كوپال پورى و آقا سید عبدالباقى شیرازى ملاباشى و صدها نفر دیگر و اجازات اجتهاد ایشان از آقا ضیاءالدین عراقى و آقاى فشاركى و آقاى یثربى كاشانى و آقا شیخ محمدحسن اصفهانى و آقا شیخ عبدالكریم یزدى. آثار علمى و قمى معظم‏له كه به طبع رسیده و یا مخلوط مانده است بسیار است از آن جمله: 1- تعلیقات بر احقاق الحق قاضى نورالله شهید در بیست و شش مجلد كه یازده مجلد آن به طبع رسیده و باقى آماده براى طبع مى‏باشد و این تعلیقات خود شرح مبسوط و كتاب مستقلى در ولایت امیرالمومنین على علیه‏السلام و خاندان عصمت و طهارت و امامت ائمه معصومین علیهم‏السلام و فضائل آن خاندان است از هزاران كتب اهل سنت انتخاب شده بنحو استدلال با رعایت اختصار. 2- غایه القصوى لمن رام التمسك بالعروه الوثقى حواشى بر عروه الوثقى علامه یزدى در دو مجلد بزرگ. 3- توضیح‏المسائل كه بكرات به طبع رسیده 4- حاشیه بر فصول المهمه شیخ حر عاملى 5- كتاب الهدایه حاشیه بر كفایه. 6- دفع الغاشیه عن وجه الحاشیه (حاشیه بر حاشیه ملاعبدالله یزدى در منطق) 7- المعول فى امر المطول. 8- جذب القلوب الى دیار المحبوب در سوانح و وقایع ایام عمر 9- مسارح الافكار فى حل مطارح الانظار حاشیه بر تقریرات اصول شیخنا الانصارى. 10- مشجرات آل الرسول كه از بزرگترین تصنیفات شیعه و گرانبهاترین كتب در انساب است در چند مجلد. 11- الرساله الافطسیه در نسب گروهى از سادات طفرود كه در تهران چاپ شده. 12- الرحله الشیرازیه كه در مسافرت به شیراز نوشته‏اند 13- الرحله الاصفهانیه در مسافرت به اصفهان تالیف نموده‏اند. 14- مزارات علویین در ایران و خارج ایران. 15- كتاب المسلسلات فى مشایخ الاجازات در سه مجلد به شرح زیر 1- در اجازات علماء امامیه از اثناعشریه كه به معظم‏له داده‏اند 2- اجازاتى كه علماء عامه از حنفى‏ها و مالكیها و شافعیها و حنبلیها و زیدیه و غیر آنان كه براى آن جناب نوشته‏اند 3- اجازاتیكه ایشان به دیگران داده‏اند. مرجع تقلید، محقق، عالم دینى. تولد: 1276(20 صفر 1315 ق.)، نجف اشرف. درگذشت: 7 شهریور 1369(7 صفر 1412 ق.) قم. آیت‏الله العظمى سید شهاب‏الدین مرعشى نجفى، فرزند سید شمس‏الدین، آموزش‏هاى اولیه خود را نزد پدر و جده‏اش آغار كرد. پس از این در حوزه‏هاى درس اساتید شركت كرد. در وس مقدماتى را نزد پدر، شیخ مرتضى طالقانى، شیخ محمدحسن سدهى اصفهانى نجفى، شیخ شمس‏الدین شكوئى قفقازى، سید محمدكاظم خرم‏آبادى نجفى، میرزا محمود معلم و نیز جده خود بى‏بى شمس شرف بیگم طباطبایى فراگرفت. وى تجوید و قرائت قرآن را از میرزا ابوالحسن مشكینى نجفى، پدرش سید شمس‏الدین مرعشى نجفى، سید آقا شوشترى، شیخ عبدالسلام كردستانى شافعى و شیخ نورالدین بكتاشى شافعى آموخت. علم انساب را از پدر خود از سید محمدرضا موسوى بحرانى و سید محمد مهدى غریقى صائغ و تفسیر قرآن را از پدر و از شیخ محمد حسین شیرازى، سید هبةالدین شهرستانى و سید ابراهیم رفاعى شافعى بغدادى و فقه و اصول را از پدر خود و از شیخ مرتضى طالقانى، سید محمدرضا مرعشى نجفى رفسنجانى شیخ غلامعلى قمى، ابوالحسن مشكینى نجفى، سید آقا شوشترى، میرزا حبیب‏الله اشتهاردى، میرزا محمد تهرانى، میرزا محمدعلى كاظمینى، شیخ عبدالحسین رشتى، میرزا آقا سید ابراهیم اصطهباناتى، شیخ موسى كرمانشاهى، شیخ نمعت‏الله لاریجانى، سید على طباطبائى یزدى، شیخ محمدحسین شیرازى، میرزا محمود شیرازى، سید جعفر بحرالعلوم، سید محمدكاظم خرم آبادى و عباس خلیلى و علوم ریاضى و هیئت را از شیخ عبدالكریم بوشهرى، سید ابوالقاسم موسوى خوانسارى، دكتر عندلیب‏زاده، میرزا محمود اهرى، محمد محلاتى، شیخ عبدالحمید رشتى، احمد منجم، سید محمدكاظم عصار، جمال‏الدین كرباسى و علم طب را از پدر و از محمدعلى‏خان مؤید الطباء و علم رجال و درایه و حدیث را از پدر و از سید ابوتراب خوانسارى، شیخ عبدالله مامقانى، شیخ محمد حرزالدین نجفى، میرزا على حسینى مرعشى شهرستانى و میرزا ابوالهدى كرباسى، فقه و اصول استدلالى را از آیت‏الله ضیاءالدین عراقى، آیت‏الله سید احمد بهبهانى، شیخ احمد كاشف الغطاء، شیخ على‏اصغر ختیایى تبریزى، شیخ محمدحسین كاشف الغطاء، شیخ على بن باقر نجفى، شیخ محمداسماعیل محلاتى، شیخ عبدالنبى نورى، سید ابراهیم اصطهباناتى، حسین نجم‏آبادى، آیت‏الله عبدالكریم حائرى یزدى، سید على یثربى كاشانى و محمدرضا مسجدشاهى فراگرفت. آنگاه در شهرهاى سامرا و كاظمین مدت سه سال فقه و حدیث و رجال را از آیت‏الله سید حسن صدر و اصول را نزد آیت‏الله شیخ مهدى خالصى آموخت و بعد از مراجعت به نجف اشرف علم كلام را نزد آیت‏الله شیخ محمد جواد بلاغى، شیخ محمد اسماعیل محلاتى، سید هبةالدین شهرستانى، على‏اكبر یزدى، پدر خود و دیگران آموخت. آیت‏الله مرعشى موفق به دریافت بیش از چهارصد اجازه‏ى روایتى و تعدادى اجازات اجتهاد و اجازات نفسى از مشایخ دیگر گردید كه اجازات كتبى وى در كتاب المسلسلات فى الاجازات آمده است. آیت‏الله مرعشى نجفى در بیست و یكم محرم 1342 از نجف به ایران آمد و پس از سفرى به مشهد و تهران و شهر رى، به قم سفر كرد و به سبب درخواست آیت‏الله عبدالكریم حائرى یزدى در قم ساكن شد و مدتى هم در جلسات درس ایشان و حوزه‏هاى دررس آیت‏الله حاج شیخ مهدى حكمى قمى، آیت‏الله سید على یثربى كاشانى و على‏اكبر مدرس یزدى، معروف به حكیم الهى و دیگر علما شركت كرد. آیت‏الله مرعشى نجفى از زمان ورود به قم، در كنار آیت‏الله عبدالكریم حائرى یزدى به تحكیم پایه‏هاى حوزه‏ى نوپاى قم پرداخت. ورود وى به ایران و قم مصادف بود با آغاز زمامدارى رضاشاه بود كه با مظاهر اسلام و تشیع به مبارزه برخاسته بود. او در مقابل فشارها و ضربات رضاشاه علیه حوزه و روحانیت مردانه ایستاد و جلسات درس او منظم بین شش تا هفت جلسه درس در مدرسه فیضیه، صحن و حرم حضرت معصومه (س) برقرار مى‏شد. به این ترتیب وى را مى‏توان یكى از مؤسسان حوزه‏ى علمیه‏ى قم به شمار آورد كه تا هنگام رحلت آیت‏الله حائرى یزدى، همگام با ایشان فعالیت كرد. پس از رحلت آیت‏الله حائرى یزدى نیز در جهت حفظ و بقاى حوزه كوشش كرد. در آن زمان حلقه‏هاى دروس خارج فقه و اصول خود را تشكیل داد. آیت‏الله مرعشى پس از رحلت آیت‏الله بروجردى در 1380 ق. جزو معدود مجتهدانى بود كه به عنوان مرجعیت شیعه انتخاب گردید و از آن پس به عنوان یكى از اركان اصلى حوزه و جهان تشیع درآمد و به سهم خویش در اداره‏ى حوزه‏ى علمیه‏ى قم شركت نمود. وى بیشتر از هفتاد سال به تدریس در حوزه‏ى علمیه‏ى قم مشغول بود. آثار و تألیفات وى به این شرح است: تعلیقات احقاق الحق قاضى نورالله مرعشى شوشترى شهید كه بیست و هفت جلد آن منتشر شده و تا پنجاه جلد مى‏رسد، مشجرات آل رسول‏الله الاكرام (ص)، شرح و حاشیه بر عمدة المطالب (در چند مجلد)، طبقات النسابین، الهدایة فى معاضل الكفایة، حواشى رسائل شیخ مرتضى انصارى، المسلسلات فى الاجازات، مسارح الافكار فى مطارح الانظار (حاشیه بر تقریرات شیخ انصارى)، المعول فى امر المطول، الوقت و القبلة الرد على مدعى التحریف، مصطلحات فقهیه، الغایة القوى، سلوة الحزین و مونس الكئیب، المشاهد و المزارات، القصاص على صوء القرآن و سنته (به قلم عادل علوى، 1374). از خدمات فرهنگى آیت‏الله مرعشى نجفى مى‏توان به این موارد اشاره كرد: ساختن مدارس علوم دینى و تعمیر آنها در قم مدارس مهدیه در خیابان باجك، مؤمنیه در خیابان چهارمردان، شهابیه در خیابان امام خمینى، مرعشیه در خیابان آیت‏الله مرعشى (ارم سابق قم)، ساخت و تعمیر و بازسازى مساجد در ایران و جهان، ساخت و تعمیر بیمارستان‏ها از جمله بیمارستان كامكار در قم، درمانگاهى در بیمارستان نكویى قم، آسایشگاه معلولین در قم، ساختمان بخش قلب بیمارستان نكویى، مركز توانبخشى بهزیستى واقع در میدان امام خمینى قم كه دارالشفاى آل محمد (ص) نیز نامیده مى‏شود، تأسیس كتابخانه با خرید قطعه زمین به مساحت 1500 متر مربع مقابل مدرسه مرعشیه در خیابان آیت‏الله مرعشى (ارم سابق) كتابخانه‏اى با زیربناى 3500 متر در پنج طبقه ساخته شد كه در نیمه‏ى شعبان 1349 با حدود 16000 جلد كتاب چاپى و خطى افتتاح گردید. بعدها طبق حكم حضرت امام (ره) دولت قطعه زمینى در كنار كتابخانه با مساحت 2400 متر مربع فراهم و در اختیار تولیت كتابخانه قرار داد. در توسعه‏ى جدید 16000 متر مربع زیربنا در هفت طبقه با ظرفیت سه میلیون جلد كتاب چاپى و بیش از 120000 جلد كتاب خطى ملحوظ شده است. این كتابخانه (تا سال 1374) نزدیك به 500000 جلد كتاب چاپى، 35000 مجلد با 50000 عنوان نسخه خطى، بیش از 20000 جلد كتاب چاپى به زبان‏هاى لاتین، نزدیك به 5000 جلد نسخه عكسى، حدود 8000 میكروفیلم و بیش از هزار عنوان روزنامه و نشریه دارد. همچنین مجهز به دستگاه‏هاى مدرن آتش‏نشانى، مبارزه با آفات طبیعى، دستگاه‏هاى قرنطینه و آفت‏زدایى است. آیت‏الله مرعشى نجفى پیش از فوت چند بار در بیمارستان‏هاى قم و تهران بسترى شد و دوبار هم براى درمان به خارج از كشور یعنى اسپانیا و انگلستان مسافرت نمود. اما سرانجام در شامگاه روز چهارشنبه هفتم ماه صفر 1412 برابر با هفتم شهریور ماه 1369 در سن نود و شش سالگى، پس از اقامه‏ى آخرین نماز جماعت در صحن حضرت فاطمه معصومه (س) و بازگشت به منزل گرفتار حمله و سكته قلبى شد و درگذشت. پیكر وى در كتابخانه عمومى خود ایشان دفن گردید.