طوسی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 5 منبع : فرهنگ فارسی معین (جلد پنجم)

ابوجعفر محمد بن حسن ملقب به شیخ‏الطائفه، از بزرگترین علماى دینى شیعه (و. طوس 385- ف. نجف 460 ه.ق.). وى در 408 ه.ق. از طوس به بغداد رفت و چهل سال بعد به نجف شد. تحقیقات او در حدیث و تفسیر و فقه و رجال و كلام و ادب مرجع علماى شیعه میباشد. او صاحب تألیفات مهم در مسایل مذهبى شیعه است كه از جمله آنهاست: كتاب تبیان (ه.م.)، استبصار (ه.م.)، تهذیب الاحكام، العدة فى اصول الفقه، كتاب الرجال، كتاب الغیبة، فهرست كتب الشیعة و اسماء المصنفین، النهایة، كتاب الخلاف، كتاب الجمل والعقود، كتاب یوم دلیلة، تلخیص شافى، المفصح در امامت، مناسك الحج، مقتل الحسین، اخبار مختار و غیره. (460 -385 ق)، فقیه، عالم، مولف دو كتاب از كتب اربعه شیعه و بنیانگذار حوزه‏ى علمیه‏ى نجف. معروف به شیخ‏الطائفه و امام الفرقه بعد الائمه (ع). در 408 ق در بیست و سه سالگى از خراسان وارد عراق شد. پس از چهل سال از بغداد به علت ترس از فتنه‏اى كه در آن زمان (448 ق) در بغداد درگرفته بود و كتابهاى شیخ و خانه‏ى او را طعمه‏ى آتش خویش كرده بود، به نجف اشرف مهاجرت كرد. او بر كرسى كلام مى‏نشست و جوابگوى خاص و عام در تمامى مسائل حتى در امامت بود. آن كرسى از جانب خلفاء به او عرضه شده بود و مخصوص یگانه‏ى دوران بود. شیخ طوسى بینان‏گذار حوزه‏ى علمیه‏ى نجف است كه بیش از هزار سال از عمر آن مى‏گذرد. وى شاگرد شیخ مفید و ابن‏غضائرى و ابن‏عبدون و ابن ابى‏جید قمى و سید مرتضى و على بن شبل بن راشد و حسین بن قاسم علوى و احمد بن ابراهیم قزوینى و هلال بن محمد حفار و احمد بن محمد اهوازى و جعفر بن حسین قمى و ابوعلى بن شاذان و بسیاى دیگر از اساطین علم و دین است. شاگردان دانشمند و مجتهد وى متجاوز بر سیصد تن از شعیه و بى‏شمارى از عامه بودند. فرزندش شیخ ابوعلى حسن بن شیخ، صاحب كتاب «المجالس»، از شاگردان و راویان او است. در میان شاگردان او آدم بن یونس نسفى، ابوصلاح حلبى، شیخ‏الاسلام حسن بن بابویه قمى، محى‏الدین حسن همدانى، ابومحمد حسن جبهانى، حسین بن فتح واعظ جرجانى، ابوصمصام حسینى، سلمان بن حسن صهرشتى، ابوالصلت محمد بن عبدالقادر، سعدالدین ابن‏براج، شیخ على سبزوارى، شیخ عبیداللَّه بن بابویه قمى، غازى بن احمد سامانى، كردى بن عكبرى فارسى، ابوالحسن دیباجى، محمد وراق، شیخ ابوجعفر حلبى، ابوسعد منصور آبى، جمال‏الدین محمد طبرى، ناصرالدین رضى حسینى، محمد بن حسن فتال و بسیارى دیگر را مى‏توان نام برد. در هفتاد و پنج سالگى در نجف درگذشت و در منزل خویش كه اكنون مزار معروفى است به خاك سپرده شد. خانه‏اش و مسجدش كه یكى از معروفترین مساجد نجف است و همچنین آثار باقى مانده از او، تاكنون برجاست. از آثار علمى وى: در تفسیر: «التبیان»؛ «الجامع لعلوم القرآن»؛ در حدیث: «تهذیب الاحكام» یا «التهذیب»؛ «الاستبصار»؛ در فقه: «المبسوط»؛ «الخلاف»؛ «الایجاز»، در فرائض؛ «الجمل و العقود»، در عبادات؛ «الاقتصاد»، در عقاید و عبادات؛ «النهایه»؛ در علم اصول و رجال: «العده» كه ملا خلیل آن را شرح كرده است؛ «الفهرست» كه در آن «اصول» و نگارشهاى اصحاب و تصانیف آنها آورده شده «و شیخ سلیمان ماحوزى آن را مرتب و شرح كرده و «معراج الكمال الى معرفه الرجال» نامیده است؛ «الابواب» كه به نام «رجال شیخ» یا «رجال الطوسى» معروف است؛ «اختیار رجال الكشى» یا «اختیار معرفه الرجال». از دیگر آثار او: «التلخیص للشافى» و «المفصح»، هر دو در كلام و امامت؛ «هدایه المسترشد و بصیره المتعبد»؛ «كتاب الغیبه»؛ «مناسك حج»؛ «المجالس»، در اخبار كه «امالى» اوست؛ مقتل الحسین (ع)»؛ «اخبار مختار»؛ «مصباح المتهجد»، در اعمال سال.[1]