علی اکبر شیدا

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 13 منبع : مردان موسیقی سنتی و نوین ایران (جلد اول)

على‏اكبر شیدا (13 ه.ق) فرزند شاه‏ولى در شهر شیراز متولد و در تهران به سلك درویشان خانقاه صفى علیشاه پیوست و تا پایان عمر نیز در همان خانقاه زیست. علاقه و اعتقاد او به خانقاه و طریقت درویشى به حدى بود كه تصنیفى زیبا در مایه سه‏گاه به نام «مولود نبى، ص» ساخت كه یكى از بهترین آثار هنرى او به شمار مى‏رود. میرزا على‏اكبر شیدا را باید پایه‏گذار اصلى تصنیف و ترانه به معنى و مفهوم امروزى بدانیم. او راه‏گشا و راهنماى عارف در تصنیف‏سازى بود و به عبارت دیگر تاریخ تصنیف‏سازى و ترانه‏سرایى در ایران با شیدا آغاز مى‏شود، چه تصنیفهاى پیش از او، هرگز شكل تصنیفهاى او را نداشته و با شعر و موسیقى تا این حد همگام نبوده است! «على‏اكبر شیدا، موسیقى‏دان و شاعر تصنیف‏ساز ایرانى كه تصانیف او مقبول عموم بود و عارف او را بر حد مقدم مى‏دانست و از او به نیكى یاد كرده است. شیدا مردى درویش و وارسته بود. مختصر سه‏تارى مى‏زد و خط نستعلیق را هم خوش مى‏نوشت. آهنگها و اشعارش بسیار مطلوب و دلنشین است، ولى صورتى نازیبا و قلبى پر از مهر و وفا- كه همواره به كمند عشق زیبارویان گرفتار بود- داشت. آهنگهاى وى- با آن متجاوز از 50 سال از تاریخ سرودن آنها مى‏گذرد- هنوز داراى لطف و جاذبه است». همانطور كه اشاره شد، یكى از بهترین تصنیفهاى شیدا مولود نبى (ص) مى‏باشد كه در مایه‏ى «سه‏گاه» ساخته و در روز تولد حضرت على (ع) با آهنگى مخصوص خوانده مى‏شد. مولود نبى (ص) آهنگ و شعر از: على‏اكبر شیدا مولود نبى محبوب خداست زین حسن ظهور عید فقراست نزام به چنین بزمى كه بپاست با هم به صفا سلطان و گداست به‏به چه صفا به‏به چه وفا به‏به چه شهى به‏به چه گدا ساز و دف و نى هو حق ز ندا دم از دم مطلق ز ندا زین نغمه‏ى خوش منطق زندا كز مهر على ذرات بپاست عالم هم از او پرشور و نواست به‏به چه شهى به‏به چه گدا احسنت بدین (احسنت بدین) عیش و طربى (عیش و طربى) خوشا بچنین (خوشا بچنین) عشق و طلبى (عشق و طلبى) بخ بخ به چنین بزم ادبى كز مهر و صفا و الطاف خداست كاین جشن چنین، بى‏ریب و ریاست به‏به چه صفا به‏به چه وفا به‏به چه شهى به‏به چه گدا نازم به مقامى كه در او خسرو و درویش هستند به هم یكدل و هم مسلك و هم كیش چه خوش فكرت درویش چه خوش فطرت درویش چه خوش نیت درویش چه خوش عشرت درویش مرحوم میرزا على‏اكبر شیدا، مردى درویش مسلك و وارسته بود كه پشت پا به تمام فریبندگى‏هاى دنیا زده بود و چه شب‏هاى درازى را در خلوت دل با خالق یكتا به راز و نیاز مى‏پرداخت و بهترین تصانیف این مرد فرزانه در همان اوقات نیمه‏شب‏ها ساخته شد و چون از مریدان صفى علیشاه بود به خانقاه رفت و تا آخر عمر در همانجا بسر بود. در ذیل، یكى از غزل‏هاى زیباى شیدا از نظر خوانندگان گرامى مى‏گذرد: «دل من» در خم زلف تو از اهل جنون شد دل من و اندر آن سلسله عمرى است كه خون شد دل من در ازل با سر زلف تو چه پیوندى داشت كه پریشان شد و از خویش برون شد دل من این همه فتنه مگر زیر سر زلف تو بود كه گرفتار بدین سحر و فسون شد دل من سوخت سوداى تو سرمایه عمرم اى دوست مى نپرسى كه در این واقعه چون شد دل من بى‏نشان گشتم و جستم چو نشان از دهنش بر لب آب بقا راه نمون شد دل من به تولاى تو اى كعبه ارباب صفا پیش اهل حرم و دیر زبون شد دل من زلف بر چهره نمودى تو پریشان و نگون كه سیه‏روز از آن بخت نگون شد دل من در دبستان غمت خوانده چو یك حرف وفا به صفاى تو كه داراى فنون شد دل من روى بنما و ز من هستى موهوم بگیر سیر از زندگى (نى) دون شد دل من تا كه از خال لبت نكته موهوم آموخت واقف سر ظهورات بطون شد دل من اى صفا نور صفایى بدل شیدا بخش تیره از خیره‏گى نفس حزون شد دل من (بخش 1) على‏اكبر، موسیقى‏دان و شاعر تصنیف ساز ایرانى (قر. 13 ه.). تصنیفهاى وى مقبول عموم بود و عارف او را بر خود مقدم مى‏دانسته و از او به نیكى یاد كرده است. شیدا مردى درویش و وارسته بود. مختصر سه‏تارى میزد و خط نستعلیق را هم خوش مینوشت. آهنگها و اشعارش بسیار مطلوب و دلنشین است، ولى صورتى نازیبا و قلبى پر از مهر و وفا- كه همواره به كمند عشق زیبارویان گرفتار بود- داشت. آهنگهاى وى- با آنكه متجاوز از 50 سال از تاریخ سرودن آنها میگذرد- هنوز داراى لطف و جاذبه است. (وف ح 1327 ق)، موسیقیدان، خطاط و شاعر، متخلص به شیدا و ملقب به مسرور علیشاه. در شیراز متولد شد و از اهالى طالقان بود. پس از تحصیلات به سمت منشیگرى در دستگاه حكومت مشغول كار شد و مورد توجه فتحعلى خان صاحب دیوان، حاكم فارس، قرار گرفت. سپس به تهران آمد و به سلك درویشان خانقاه صفى علیشاه پیوست و از طرف وى ملقب به مسرورعلى شاه گردید و تا پایان عمر نیز در همان خانقاه زیست. شیدا در تهران مورد توجه رجال عصر خود و نام بعضى از آنان از جمله على‏اصغر خان اتابك، شعاع‏السلطنه و حاجب‏الدوله را در اشعار خود آورده است. وى همچنین خط نستعلیق را خوش مى‏نوشت، اما عمده‏ى شهرتش به جهت تصنیف سازى است. شیدا پایه‏گذار اصلى تصنیف و ترانه به معنى و مفهوم امروزى است. او راهگشا و راهنماى عارف در تصنیف سازى بود و تاریخ تصنیف سازى و ترانه‏سرایى در ایران با شیدا آغاز مى‏شود. یكى از تصانیف زیباى او در دستگاه سه‏گاه به نام «مولود نبى (ص)» است كه جزو بهترین آثار هنرى اوست. وى در ابن‏بابویه به خاك سپرده شد.[1]