محمود جم

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد اول)

ملقب به مدیرالملك، متولد 1258 در تبریز. پدرش كارمند دولت بود و براى پیشرفت و ترقى فرزندان خود توجه كافى مبذول مى‏داشت. او با توجه مخصوص پدر تحصیلاتى انجام داد و علاوه بر طى دوره مدارس جدید كه تازه در تبریز دائر شده بود، در حسن خط و شیوه‏ى نگارش و آموختن زبان فرانسه كوشش بسیار نمود. در اوایل 1280 به دربار ولیعهد محمدعلى میرزا وارد شد و با سمت مترجم دكتر كوپن رئیس داروخانه‏ى سلطنتى، مشغول خدمت گردید. پس از استبداد صغیر، به تهران آمد و با كمك شوهر خواهرش حسینقلى نواب وزیر خارجه‏ى كابینه‏ى مستوفى‏الممالك، منشى ایرانى سفارت فرانسه شد. در جنگ بین‏الملل اول در سفارت فرانسه خدمت مى‏كرد و غالباً بین سفیر فرانسه و رجال ایران پیغامبر و واسطه بود. در 1296 سفارت فرانسه را ترك و به خدمت در ادراه كل گمرك درآمد. در كابینه‏ى وثوق‏الدوله ابتدا رئیس اداره كل غله و سپس خزانه‏دار كل شد و تا كودتا 1299 در این سمت باقى بود. در اواخر 1298 از سلطان احمد شاه لقب مدیرالملك گرفت. روز سوم حوت 1299 از افرادى بود كه به قزاقخانه جلب گردید. در اولین برخورد، آمادگى خود را براى همكارى اعلام نمود و با توجه به سمتى كه داشت، در تهیه‏ى پول كوشید. سید ضیاءالدین از توقیف او صرفنظر كرد و او را به عضویت كابینه دعوت نمود. در همان روز كودتا، مبلغ قابل ملاحظه‏اى پول خزانه را در اختیار میرپنج رضاخان گذاشت. در كابینه‏ى سید ضیاءالدین طباطبائى، به مقام وزارت خارجه رسید، ولى یك ماه بعد جاى خود را به معززالدوله نبوى داد و سمت وزارت مالیه یافت. در حكومت قوام‏السلطنه كارى به او رجوع نشد، ولى مشیرالدوله در بهمن 1300 به توصیه‏ى سردارسپه رضاخان او را به وزارت مالیه برگزید. در كابینه‏ى مجدد قوام و مستوفى، ریاست اداره كل غله و نان را عهده‏دار بود. در آبان 1302 در كابینه‏ى سردارسپه، براى بار سوم وزیر دارائى شد و در ترمیم همان كابینه همچنان وزیر دارائى بود. سپس به معاونت رئیس‏الوزراء (سردارسپه) برگزیده شد. در 1305 والى كرمان شد. در دى ماه 1307 به جاى سرتیپ شیبانى به وزارت فوائد عامه رسید و در شهریور 1308 به كمك تیمورتاش وزیر دربار و مساعدت محمدولى اسدى نایب‏التولیه‏ى آستان قدس رضوى، به استاندارى خراسان رسید. در مأموریت خراسان با اسدى نایب‏التولیه مناسبات بسیار خوبى داشت و هر دو مشتركاً در اجراى برنامه‏هاى استان دست اتحاد و اتفاق داده بودند. در 4 شهریور 1312 ش مخبرالسلطنه هدایت پس از شش سال و سه ماه نخست‏وزیرى، جاى خود را به ذكاءالملك فروغى داد. فروغى قبلاً نیز یك بار نخست‏وزیر بود و در دوران مخبرالسلطنه عضو على‏البدل كابینه‏ى او محسوب مى‏شد. جز مدتى كوتاه كه سفیر ایران در تركیه بود، با سمت‏هاى وزیر جنگ و وزیر امور خارجه و اقتصاد ملى در كابینه عضویت داشت. ذكاءالملك فروغى، محمود جم را وزیر كشور كرد. كابینه‏ى او مدت و سال و سه ماه سر كار بود. در آذر ماه 1314 فروغى از كار كنار رفت و محمود جم وزیر كشور كابینه‏ى او، مأمور تشكیل هیئت وزیران گردید و همكاران خود را انتخاب نمود. امور وزارت كشور را عهده‏دار شد و تا مهرماه 1316 وزیر كشور نیز بود تا اینكه ابوالقاسم فروهر به كفالت آن وزارتخانه رسید. محمود جم پس از چهار سال نخست‏وزیرى، در آبان 1318 به وزارت دربار پهلوى منصوب شد. در 25 شهریور 1320 كه رضاشاه به اتفاق خانواده‏ى سلطنتى، تهران را ترك نمودند، همراه آنها بود. در شهرهاى اصفهان، یزد، كرمان و بندرعباس در خدمت رضاشاه آخرین تلاش خود را به عمل آورد. در مهر ماه 1320 به سمت سفیر ایران در مصر تعیین شد و چون در آن تاریخ بین ایران و مصر روابط خانوادگى و حسنه وجود داشت، در قاهره بین دو كشور نزدیكى بیشترى ایجاد كرد و خود او از دوستان نزدیك ملك فاروق محسوب مى‏شد. پنج سال در سمت سفیركبیر در مصر اقامت داشت. در 1326 به ایران آمد و در شهریور همان سال در اثر اختلافى كه بین سپهبد امیراحمدى وزیر جنگ و قوام‏السلطنه نخست‏وزیر پیش آمد، كه منجر به كنار رفتن سپهبد امیراحمدى از كابینه شد، جم به وزارت جنگ برگزیده شد، ولى این كابینه دوام زیادى نیافت. در آذر ماه 1326 حكیمى نخست‏وزیر شد و جم بار دیگر به وزارت دربار رسید. او در سقوط كابینه‏ى قوام‏السلطنه به دستور محمدرضا شاه، نقش اساسى داشت. وزراء كابینه را او وادار كرد به هیئت اجتماع از عضویت دولت كناره‏گیرى كنند. تنها وزیرى كه باقى ماند و استعفا نداد سید جلال‏الدین تهرانى بود. در اواخر 1327 عبدالحسین هژیر به دربار آمد و جم به سفیركبیرى ایران در ایتالیا منصوب شد و تا اواخر همان سال در آنجا اقامت داشت. در انتخابات دوره‏ى دوم سنا سناتور انتخابى كرمان شد. در ادوار سوم و چهارم و پنجم نیز این سمت را احراز نمود، ولى در دوره‏ى اخیر به عنوان سناتور انتصابى به مجلس رفت و غالباً ریاست كمیسیون‏هاى كشور و امور خارجه‏ى مجلس سنا با او بود. محمود جم كسى بود كه از روز اول كودتا تا روزى كه رضاشاه از ایران خارج شد، از نزدیكان و همكاران نزدیك او بود. مدتى هم در حزب ملیّون، ریاست شوراى مركزى حزب را بر عهده داشت. از خود یك پسر و یك دختر باقى گذاشت. پسرش ارتشبد فریدون جم و دخترش همسر دكتر ملائكه كارمند بانك ملى بود. به سلسله‏ى پهلوى خیلى نزدیك بود، ولى از این وابستگى سوء استفاده‏ى مالى نكرد و مال و منالى نیندوخت. پنجاه سال تمام در رأس مقام‏هاى مهم و حساس سیاسى بود. از لحاظ سیاسى محافظه‏كار، بازیگر و زیرك بود. هیچگاه دست به عملى نزد كه خصومت یا حتى مخالفت شدید گروه‏هاى سیاسى را علیه خود برانگیزد. در سال 1348 در تهران درگذشت. وى با سفارت انگلیس روابط بسیار حسنه‏اى داشت.