علیرضا عضدالملک

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 13 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد دوم)

فرزند میرزا موسى‏خان و برادرزاده‏ى مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه در حدود 1200 ش در تهران متولد شد. تحصیلات مقدماتى را در مكتب‏خانه خصوصى فراگرفت و در دوران سلطنت محمدشاه در دربار به عنوان غلام‏بچه وارد شد. در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه هم همان سمت را داشت، بعد غلام‏بچه‏باشى گردید و تدریجا ترقى نمود. چندى حاكم مازندران شد تا به وزارت عدلیه منصوب گردید و صندوقى به نام «صندوق عدالت» تاسیس كرد تا هر كس كه شكایتى از مقامات دارد عریضه خود را در آن صندوق بیندازد. عضدالملك در وقایع رژى و تحریم تنباكو رابط بین شاه و عده‏اى از علماء بود و تدریجا موقعیت خاصى پیدا كرد و جزو امناى دولت و رجال درجه اول محسوب مى‏شد تا اینكه ایلخانى قاجار گردید. در زمان سلطنت مظفرالدین شاه بسیار معزز و محترم و مورد شور شاه بود. در انقلاب مشروطیت آزادیخواهان مورد حمایت او بودند و در صدور فرمان مشروطیت تاثیر زیادى داشت. وقتى محمدعلى‏شاه با مشروطه‏خواهان سر ناسازگارى آغاز كرد، عضدالملك غالبا به عنوان شفیع و ریش‏سفید مداخله مى‏كرد. در جریان واقعه توپخانه كه عده‏اى از طرفداران محمدعلى‏شاه نظم تهران را به هم ریختند و در نتیجه عده‏اى از وزیران و رجال بازداشت شدند، عضدالملك براى آزادى آنها تلاش بسیار نمود مخصوصا كه میرزا احمدخان علاءالدوله دامادش قرار بود اعدام شود. عضدالملك در آبدارخانه شاه، بست نشست تا حكم آزادى او را گرفت. پس از فتح تهران و متحصن شدن محمدعلى میرزا در سفارت روس، جلسه‏اى از محمدعلى میرزا از سلطنت خلع و احمدمیرزا ولیعهد 13 ساله را به سلطنت برگزیدند و چون به سن بلوغ قانونى نرسیده بود، علیرضاخان عضدالملك ایلخانى قاجار را كه مردى موجه و مقدس بود، به نیابت سلطنت انتخاب كردند. عضدالملك پس از قبول نیابت سلطنت، به اتفاق عده‏اى به سفارت روسیه واقع در زرگنده رفته، شاه تازه را از پدرش مطالبه نمود. ولى محمدعلى‏شاه از تحویل احمد میرزا به شدت خوددارى كرد و گفته بود بین من و این فرزند علاقه و انس شدیدى وجود دارد و شما به جاى احمدمیرزا فرزند دیگرم را به سلطنت بنشانید ولى علیرضاخان، محمدعلى میرزا را تهدید نموده بود كه در صورت عدم تحویل شاه جدید، ممكن است سلطنت از قاجاریه گرفته شود و صلاح در این است كه در تحویل شاه كوتاهى ننمایند. به هر نحوى كه برود، احمدشاه را به همراه خود به كاخ گلستان برده و مراسم معمول زمان را انجام داده، پادشاهى او را به دول خارجه اطلاع داد. تندروى‏هاى مشروطه‏خواهان و مجاهدین كه در روزهاى نخستین فتح تهران انجام مى‏گرفت، به هیچ وجه مورد تایید و موافقت عضدالملك قرار نمى‏گرفت و او رضایت به آن همه تندروى نمى‏داد مخصوصا اعدام شیخ فضل‏الله نورى به شدت مورد انتقاد او قرار گرفت به طورى كه سردار اسعد و سپهدار را به باد ناسزا گرفته بود. بعد از تشكیل مجلس دوم، عضدالملك از طرف مجلس رسما به نیابت سلطنت تعیین گردید و مراسم تحلیف را به جا آورد و سپهدار تنكابنى هم رئیس‏الوزراء شد. پس از یك سال عضدالملك، سپهدار تنكابنى را از رئیس‏الوزرائى معزول نمود و میرزا حسن‏خان مستوفى‏الممالك را بدان سمت منصوب كرد. عضدالملك به علت كهولت، پس از چهارده ماه نایب‏السلطنگى در تهران درگذشت و در مقبره‏ى ناصرالدین شاه در حضرت عبدالعظیم مدفون گردید. عضدالملك مردى زاهد و مقدس بود، پاكى طینت و سیرت او را هیچیك از رجال نداشتند. فوق‏العاده ثروت اندوخته بود و در نهایت خست و امساك زندگى مى‏كرد. فرزندان وى بعدها نام خانوادگى «امیرسلیمانى» را براى خود انتخاب كردند. یكى از فرزندان وى كه در عصر ما به نام مشیرالسلطنه مى‏زیست، مشرب تصوف داشت و خانقاه و تكیه‏اى در سنگلج بنیاد نهاد كه هم‏اكنون نیز وجود دارد. (ع. بازوى پادشاهى و كشور) على‏رضا قاجار، رئیس ایل قاجار و از رجال اواخر دوره قاجاریه (ف. رمضان 1328 ه.ق.). پس از خلع محمدعلى شاه قاجار، پسر دوازده‏ساله‏اش احمد میرزا (4- احمدشاه) از طرف ملیون به سلطنت رسید و عضدالملك به نیابت سلطنت تعیین شد، و پس از فوت او ابوالقاسم خان ناصرالملك نایب‏السلطنه گردید.