اکبر مسعود

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد سوم)

متولد 1263 ش در اصفهان، ملقب به صارم‏الدوله و یكى از دوازده پسر ظل‏السلطان است كه فوق‏العاده مورد توجه پدرش بود. پس از انجام تحصیلات مقدماتى و فراگرفتن دروس مختلف براى ادامه تحصیل به انگلستان اعزام گردید و در یكى از مدارس شبانه روزى لندن تحت نظر علاءالسلطنه وزیر مختار وقت ایران در انگلیس در رشته اقتصاد و سیاست تحصیل كرد و قبل از مشروطیت به ایران بازگشت. چند سفر دیگر با پدر و برادران خود به اروپا نمود ولى كار مهمى در دستگاه دولتى نداشت. در اصفهان گاهى در امور نظامى مداخله مى‏كرد. بعد از فوت مظفرالدین شاه براى سلطنت برادرش جلال‏الدوله به فعالیت پرداخت ولى مورد غضب محمدعلى شاه واقع شده مغضوبا به اروپا رفت و در انگلستان براى سرنگونى شاه به فعالیت پرداخت و سرانجام پس از خلع محمدعلى شاه و خروج وى از ایران به تهران آمد و در زمره رجال قرار گرفت و از طرفداران پروپا قرص انگلستان در ایران و معاون وزیر شد. در 1294 كه عبدالحسین میرزا فرمانفرما به رئیس‏الوزرائى منصوب گردید اكبر میرزا صارم‏الدوله را به وزارت فوائد عامه و تجارت منصوب نمود. مدت این وزارت از دو ماه تجاوز نكرد. پس از سقوط فرمانفرما براى بار سوم محمد ولى خان تنكابنى با لقب سپهسالار اعظم به رئیس‏الوزرائى منصوب گردید و اكبر میرزا در كابینه او به وزارت امور خارجه برگزیده شد و سیاست خارجى را مطابق میل دولت انگلیس اداره مى‏كرد. در همین دولت بود كه در مقابل دریافت هر ماه دویست هزار تومان از دولت انگلیس موافقت گردید كنترل مالیه و قشون به آنها واگذار شود. صارم‏الدوله گذشته از مسؤولیت مشترك وزیران به عنوان وزیر امور خارجه در این خبط با خیانت مداخله داشت. او در آن سمت توانست ظل‏السلطان پدر خود را مجددا به حكومت اصفهان منصوب نماید. در 1297 كه وثوق‏الدوله براى بار دوم به رئیس‏الوزرائى منصوب گریدد، اكبر میرزا صارم‏الدوله را به وزارت مالیه تعیین و معرفى كرد. در آن كابینه نصرت‏الدوله وزیر عدلیه بود. وثوق‏الدوله از اولین روزهاى تصدى ریاست دولت با انگلستان براى انعقاد یك قرارداد وارد مذاكره گردید. نصرت‏الدوله وزیر عدلیه و صارم‏الدوله وزیر مالیه در آن مذاكرات شركت تام و تمام داشتند. یكسال مذاكرات وثوق‏الدوله و دو تن از وزیرانش با نمایندگان انگلیس به طول انجامید تا در نیمه‏ى 1298 كه احمد شاه براى اولین بار عزم اروپا نمود آن را انتشار داد و سمت نصرت‏الدوله را از وزارت عدلیه به وزارت امور خارجه تغییر و او را همراه شاه به اروپا فرستاد تا جهت راضى ساختن شاه براى امضاء قرارداد اقدام كند. وثوق‏الدوله و دو تن از وزیران نامبرده‏اش براى اجراى قرارداد مبلغ یكصد و سى هزار لیره رشوه دریافت داشته بودند كه نیمى از آن را وثوق‏الدوله و نیم دیگر بالمناصفه بین صارم‏الدوله و نصرت‏الدوله تقسیم شده بود، ولى قرارداد به جهاتى سر نگرفت و دولت انگلستان درصدد پس گرفتن رشوه پرداختى شد. كابینه وثوق‏الدوله در 1299 پس از ورود احمدشاه به ایران استعفا كرد. در دولت بعدى كه به ریاست میرزا حسن مشیرالدوله تشكیل یافت صارم‏الدوله والى و حكمران غرب شد و به كرمانشاه رفت و امور حكومتى آنجا را با قدرت در دست گرفت. بعد از كودتاى 1299 و نخست‏وزیر شدن سید ضیاءالدین، صارم‏الدوله قصد خروج از ایران را داشت. به قصر شیرین رفت كه از آنجا ایران را ترك كند ولى ناگهان از این اقدام منصرف گردید و مجددا به كرمانشاه بازگشت و در مقر حكومتى به رتق و فتق امور پرداخت؛ ولى روابط او با دولت مركزى حسنه نبود و طرفین از هم بیم داشتند. سید ضیاءالدین ماژور محمود خان پولادین و چند صاحب منصب دیگر را به كرمانشاه فرستاد و به رژیمان ژاندارمرى كرمانشاه دستور داد تحت امر و فرماندهى پولادین قرار بگیرند. پولادین پس از ورود به كرمانشاه با ژاندارم‏هاى مقیم، عمارت حكومتى را محاصره نمود. صارم‏الدوله به قواى محلى خود كه متجاوز از یكصد و پنجاه نفر مسلح بودند دستور تیراندازى و رفع محاصره را داد، در نتیجه جنگ بین طرفین آغاز شد. عده‏اى از دو طرف كشته شدند ولى سرانجام نیروى ژاندارم پیروز گردید و افراد والى را خلع سلاح نموده و صارم‏الدوله را دستگیر و به تهران اعزام داشتند. پس از ورود به زندان قصر اعزام شد و تا پایان حكومت سید ضیاء در زندان بسر مى برد. صارم‏الدوله تا 1307 كارى نداشت، گاهى در تهران و زمانى در اصفهان مشغول رسیدگى به املاك خود بود ولى با اركان حكومت مانند تیمورتاش و نصرت‏الدوله نزدیكى و مراوده داشت. در دوره هفتم از اصفهان به نمایندگى مجلس انتخاب شد. چند ماهى در مجلس بود كه اوضاع فارس مغشوش شد و عشایر سر به طغیان برداشتند. تدابیر نظامى دولت به جائى نرسید و سرانجام به پیشنهاد نصرت‏الدوله، رضاشاه اكبر میرزا صارم‏الدوله را والى فارس نمود و به وى اختیاراتى داد. این انتصاب نه تنها كارى از پیش نبرد بلكه اوضاع منطقه آشفته‏تر شد. ناگزیر امیرلشكر حبیب‏الله خان شیبانى به شیراز رفت و اوضاع را از نزدیك بررسى نموده به شاه گزارش داد كه در كار شورش عشایر فارس انگشت نصرت‏الدوله و صارم‏الدوله هر دو در كار است. در تهران نصرت‏الدوله توقیف شد و صارم‏الدوله والى فارس با طیاره به تهران انتقال یافته به زندان رفت. چندى در زندان بود تا اینكه رضاشاه از وى مطالبه پولى را كه از انگلیس‏ها براى انعقاد قرارداد 1919 گرفته بود، كرد. صارم‏الدوله لیره‏هاى دریافتى را به خزانه دولت برگردانید و از زندان آزاد شد. ولى از آن تاریخ گوشه‏گیرى را انتخاب كرد و جز به امور كشاورزى و مكلدارى به كار دیگرى نپرداخت بطوریكه در مدت سلطنت رضا شاه گزندى به وى نرسید و شاید علت اینكه شاه او را از میان برنداشت نشانى بود كه از دولت انگلستان داشت زیرا جان و مال صاحبان نشان از هر تعرضى مصون بود. رضاشاه روز 25 شهریور 1320 از سلطنت استعفا و عازم اصفهان شد و قرار بود در منزل او ساكن شود ولى صارم‏الدوله روى خوشى نشان نداد و منزل كازرونى را براى توقف چند روزه شاه سابق درنظر گرفت. در مدتى كه شاه در اصفهان بود صارم‏الدوله صبح و عصر او را ملاقات مى‏كرد و در این گفتگو احدى مداخله نداشت. رضاشاه در این ملاقات‏ها مصرا از صارم‏الدوله درخواست كرده بود كه سفارش او را به انگلیس‏ها بكند ولى تصور نمى‏رود صارم‏الدوله این تعهد اخلاقى خود را انجام داده باشد. صارم‏الدوله از سال 1320 تا حین‏الفوت چون یك سلطان بى‏تاج و تخت در اصفهان مى‏زیست و گاهى نیز در تهران ظاهر مى‏شد ولى به امور سیاسى مداخله‏اى نداشت و از عواید سرشار خود زندگى بسیار مجلل براى خود تدارك دیده بود. در 1328 براى عضویت مجلس مؤسسان انتخاب شد. وى این مأموریت را پذیرفت و در مجلس شركت كرد. صارم‏الدوله املاك زیادى در اصفهان داشت كه از یك سال قبل از اصلاحات ارضى شروع به فروش آنها كرد بطورى كه هنگام اجراى قانون اصلاحات ارضى تمام‏املاك به فروش رفته بود. صارم‏الدوله داماد میرزا على‏اصغرخان اتابك اعظم بود، در جوانى با خانم افتخار اعظم یكى از دختران چهارگانه اتابك پیوند زناشوئى بست و ثمره این ازدواج دو دختر و یك پسر بود. حسن اكبر و مهندس خسرو هدایت دامادهاى او بودند. اكبر مسعود در اواخر عمر در اثر بیماریهاى گوناگون وضع بد و تأسف‏آورى داشت و غالبا با داروهاى مسكن به خواب مى‏رفت. در 1352 در حدود نود سالگى دراصفهان درگذشت.