ابوالفتح والاتبار

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد سوم)

معروف به حشمت‏الدوله در 1252 ش در تبریز پا به عرصه وجود نهاد. پدرش میرزا ابوتراب وكیل‏الملك از رجال و اعیان تبریز بود و در دربار ولیعهد مظفرالدین میرزا صاحب مقامات مهمى بود. ابوالفتح میرزا طبق معمول زمان تحصیلات خود را از پنج سالگى تحت مراقبت پدر بوسیله معلمین خصوصى آغاز نمود و مقدماتى از ادبیات فارسى و زبان فرانسه و حسن خط و آیین نگارش را آموخت و در ده سالگى بنا به استدعاى پدرش در زمره منشیان و محررین ولیعهد شد. پس از آنكه مدتى در دربار مظفرالدین میرزا خدمت نمود با سمت مستوفى اول جزو كاركنان محمد على میرزا اعتضادالسلطنه (محمد على شاه) درآمد. در 1308 ه.ق در 18 سالگى سمت منشى‏باشى ولیعهد به او واگذار شد و در 1311 لقب ثقه‏الدوله گرفت. در 1313 ه.ق كه مظفرالدین میرزا به سلطنت رسید و اعتضادالسلطنه محمد على میرزا ولیعهد شد، ابوالفتح میرزا با لقب وكیل‏الملك رئیس دفتر مخصوص و مهردار محمد على میرزا بود و یكى از محارم و نزدیكان ولیعهد محسوب مى‏شد. ابوالفتح خان تا 1324 ه.ق كه محمد على میرزا به سلطنت رسید در تبریز اقامت داشت و امور مالى و ادارى ولیعهد كلا تحت نظر او بود. در 1324 به اتفاق محمد على شاه به تهران آمد و جزء درباریان متنفذ بود. ابتدا درجه امیر تومانى و سپس سردارى گرفت و لقب حشمت‏الدوله نیز به او اعطا گردید. در جریان نهضت مشروطه و مبارزه مجلس و محمد على میرزا حشمت‏الدوله از نظر جلب توجه آزادیخواهان نقشى داشت و مشروطه‏خواهان را تقویت مى‏نمود و چون محمد على میرزا به صداقت و خیرخواهى او معتقد بود سخنان او را مى‏پذیرفت و به آن جامه عمل مى‏پوشانید. در دوران خودكامگى محمد على میرزا و مشیرالسلطنه كه منجر به بمباران مجلس شد و حكومت در باغشاه مستقر گردید حشمت‏الدوله نیز در آنجا اقامت داشت و در رهایى بعضى از مجاهدین نقش مهمى برعهده گرفت و عده زیادى از مشروطه‏خواهان را از مجازات معاف نمود و موجبات رهایى آنان را فراهم ساخت. پس از خلع محمد على میرزا حشمت‏الدوله از كارهاى دربارى كناره‏گیرى كرد و یا كنار گذاشته شد ولى آزادیخواهان در صدد آزار و اذیت او برنیامدند و به پاس خدماتى كه در حكومت باغشاه نموده بود به مقام و منزلت وى ارج مى‏نهادند. در 1329 ق كه بار دیگر زمزمه ورود محمد على میرزا به گوش رسید مرحوم سپهدار تنكابنى نخست‏وزیر وقت براى جلب نظر محمد على میرزا، حشمت‏الدوله را كه از نزدیكان محمد على میرزا بود به كار دعوت نمود ولى مشروطه‏خواهان از سازش پنهانى سپهدار و محمد على میرزا مطلع شدند و موجبات بركنارى او را فراهم نمودند و نجفقلى خان صمصام‏السلطنه را به ریاست وزرایى برگزیدند و لاجرم حشمت‏الدوله نیز بدون كار ماند. ابوالفتح والاتبار در شهریور ماه 1295 ش براى اولین بار به مقام وزارت رسید و در كابینه وثوق‏الدوله وزیر جنگ گردید و قریب 9 ماه عضو كابینه بود. در 1298 ش در ترمیم سوم كابینه وثوق‏الدوله عهده‏دار وزارت امور خارجه شد. این كابینه با چهره افراد تازه‏اى كه در جامعه آن روز وجهه‏اى نداشتند تشكیل شد و كابینه وثوق‏الدوله با عضویت نصرت‏الدوله و صارم‏الدوله قرارداد معروف 1919 را با انگلیس‏ها منعقد نموده بود كه موجب خشم عمومى و مخالفت مردم شد. بعد از وثوق‏الدوله میرزا حسن خان مشیرالدوله به نخست‏وزیرى رسید و در كابینه وى حشمت‏الدوله وزارت داخله را بر عهده گرفت و تا آبان ماه 1299 در این پست انجام وظیفه مى‏كرد. ابوالفتح والاتبار از 1306 تا 1308 ش به استاندارى كرمان منصوب شد و غالبا اوقات خود را در مواقعى كه شغل دولتى نداشت صرف رسیدگى به املاك خود در تبریز مى‏نمود. بعد از شهریور 1320 والاتبار مجددا وارد مشاغل دولتى گردید و در دربار مقامات مهمى احراز نمود و مدتى نیز استاندار آذربایجان بود. در 1328 ش سناتور انتصابى آذربایجان شد و به مجلس سنا كه در دوره اول از معمرین و سالخوردگان و رجال صدر مشروطیت كه در آن تاریخ حیات داشتند تشكیل شده بود راه یافت و در زمره سناتورهاى خاموش قرار گرفت. مجلس سنا در دوره اول زیر بار بعضى از تحمیلات دولت وقت نرفت و بعضى از قوانینى كه به تصویب مجلس شوراى ملى (دوره هفدهم) رسیده بود در سنا رد شد و لذا طرحى در روز پنجشنبه اول آبان ماه 1331 از مجلس شوراى ملى گذشت و به موجب آن دوره مجلس سنا از 6 سال به دو سال تقلیل یافت و دولت از ورود سناتورها به محوطه بهارستان كه در آن ایام محل تشكیل جلسات مجلس سنا بود جلوگیرى كرد. سناتورها در یك جلسه خصوصى عمل مجلس شوراى ملى و دولت را خلاف قانون دانستند و طى بیانیه‏اى شدیدا به دولت و مجلس اعتراض نمودند. پس از 28 مرداد 1332 بار دیگر مجلس سنا شروع به كار كرد و اولین جلسه آن به ریاست سید حسن تقى‏زاده با حضور سپهبد زاهدى نخست‏وزیر تشكیل گردید و سنا فعالیت خود را از سرگرفت. دوره اول مجلس سنا در روز 28 آذر ماه 1332 همراه مجلس شوراى ملى منحل شد و انتخابات مجلسین مجددا آغاز گردید. در انتخابات دوره دوم مجلس سنا ابوالفتح والاتبار براى بار دوم به سناتورى آذربایجان منصوب شد و تا 1337 در مجلس اعیان انجام وظیفه مى‏نمود. در این سال در سن 84 سالگى در اثر كهولت درگذشت. حشمت‏الدوله یكى از اعیان و رجال مؤثر آذربایجان بود. از تظاهر و خودستائى به شدت پرهیز مى‏نمود و از این نظر مانند بعضى از رجال شهرت زیادى نداشت ولى همواره مورد احترام مردم بوده است.