ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14 منبع : شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران (جلد سوم)
از دانشمندان معاصر، ادیب و شاعر آزادیخواه، و قاضى عالیمقام در 1266 در قصبه یكان مرند متولد شد. تحصیلات خود را در ادبیات فارسى و عربى و فلسفه و منطق و فقه اصول و ریاضیات و هیئت در تبریز به اتمام رسانید. در جوانى جزو مدرسین درجه اول حوزه علمیه تبریز شد. پس از شروع نهضت مشروطیت وى در صف آزادیخواهان قرار گرفت و از اركان اصلى نهضت مشروطیت در آذربایجان بود. در قیام آذربایجان علیه حكومت استبدادى محمد علیشاه به زعامت ستارخان و باقرخان. میرزا اسمعیل خان با سردار و سالار همكارى نزدیك داشت و در حقیقت مشیر و مشار آنها بود. بعد از سقوط تهران و خلع محمد علیشاه قاجار، وى در تبریز روزنامه مهم و معتبرى به نام تبریز دائر كرد. پس از چندى روزنامه را به میرزا حسین خان كمال واگذار كرد و خود به تهران آمد و با غالب جرائد آزادیخواه و تندرو همكارى مى‏نمود. در 1299 در دولت میرزا حسن پیرنیا مدیریت و مسؤولیت روزنامه نیمه رسمى ایران به او واگذار شد و قریب یك سال روزنامه ایران را به طور یومیه انتشار مى‏داد. پس از آن همكارى مطبوعاتى خود را با مجله طوفان آغاز نمود و سلسله مقالاتى در زمینه تجددخواهى در آنجا تحریر و چاپ كرد. یكانى در 1306 به دعوت على‏اكبر داور به شغل قضایى اشتغال ورزید و مستشار دیوان جزاى عمال دولت (دیوان كیفر) شد. در محاكمات تیمورتاش در 1311 یكى از قضات محاكمه كننده بود. در 1321 در محاكمه مختارى و عمال نظمیه رأى دادگاه او را انشاء كرد و تحقیقا اساس محاكمه توسط او انجام گرفت. در 1323 یكانى رئیس كل دیوان كیفر شد و چند سالى در آن سمت بود تا به ریاست شعبه تمیز منصوب شد. آخرین سمت قضایى او ریاست دادگاه تجدیدنظر انتظامى قضات بود. یكانى یكى از دانشمندان بزرگ ایران بود و شعر هم مى‏سرود. آثار فراوانى از خود باقى گذارد از جمله كتاب مبسوطى به نام نادره ایام خیالى دیگر فرهنگ منظوم فارسى و فرانسه است. كسروى كتاب دین و شئون را نوشته او مى‏داند كه شیخ اسدالله ممقانى به نام خود چاپ كرده است. وى یكى از خوشنویسان درجه اول در خط نستعلیق بود و مرقعاتى كه از وى باقیمانده حكایت از این حقیقت دارد. یكانى در 1353 در هشتاد و نه سالگى در تهران درگذشت. در اواخر عمر از قدرت جسمانى و حافظه قوى برخوردارى كامل داشت. بهترین و صالح‏ترین شخص براى تنظیم تاریخ كامل مشروطیت ایران بود كه متأسفانه این امر مهم را انجام نداد. یكى از فرزندان وى علم طبابت آموخت و پزشك و جراحى انساندوست بود كه در بیمارستان بانك ملى سمت‏هائى احراز كرد. فرزند دیگر وى علم حقوق خواند و در شهردارى تهران مقام مدیر كلى گرفت.
فعالیت ها : : مشاهیر / سیاست