علی بن محمد خزاز قمی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 5

يكي از دانشوران فرزانه و محدّثان و فقيهان قم، عليّ بن محمد خزّاز قمي است. اين دانشمند نامدار، در حدود نيمه دوّم سده چهارم و اوائل سده پنجم هجري مي‏زيست. به هنگام تولّد، نامش را علي نهادند. تاريخ دقيق طلوع اين ستاره تابناك شيعه، در هاله‏اي از ابهام قرار دارد.امّا با نظر به دوران حيات استادان وي، همانند شيخ صدوق متوفاي 381 قمري، و ابن عيّاش جوهري متوفي 401 قمري و ابوالمفضّل شيباني متوفاي 387 قمري، مي‏توان گفت كه اين محدّث فرزانه، تقريباً در نيمه دوم سده چهارم هجري قمري پا به عرصه وجود نهاده است.گروه : علوم انساني رشته : الهيات و معارف اسلامي اوضاع اجتماعي و شرايط زندگي : يكي از محكمترين باورهاي شيعه، در مبحث امامت و رهبري معصومين، بعد از رحلت رسول اكرم (ص) اين انديشه ژرف است كه از جانب رسول اكرم (ص)، حضرت اميرالمؤمنين (ع) و يازده فرزند او، به عنوان رهبران و امامان امّت تعيين شدند. پيامبر اكرم (ص) در مكه و مدينه، به دستور خداوند متعال، بارها و بارها مسئله جانشيني علي و فرزندان او را با امّت مطرح فرمود، به ويژه در حادثه شكوهمند غديرخم، كه رسماً در حضور جمعيّت انبوهي علي را به عنوان خليفه و امام بعد از خود به مردم معرفي كرد ؛ ولي با كمال تأسف اين توصيه‏ها و دستورات رسول اكرم، نه تنها مقبول كوردلان رياست طلب و تشنگان قدرت قرار نگرفت، بلكه آنها به خاندان علي (ع) نيز پشت كردند و زمام خلافت را به نا اهلان سپردند. با گذشت زمان آن دلائل روشني را كه شيعه بر حقانيت رهبري حضرت علي (ع) مطرح مي‏كرد، مورد بي مهري قرار دادند.يكي از گروه‏هاي اهل سنّت بنام معتزله ضمن اينكه به ظاهر بر اين باور است كه: حضرت علي (ع) از تمام صحابه پيامبر (ص) با فضيلت‏تر است، فضل هيچ يك از آنها به پايه شأن و منزلت حضرت علي (ع) نمي‏رسد ؛ اما دلائل و نصوصي كه از رسول‏اللّه (ص) بر خلافت علي (ع) نقل شده بود را نيز پذيرفت و آنها را تفسير و توجيه كرد كه معناي اين نصوص اين نيست كه خلافت و امامت جامعه اسلامي بعد از رسول‏اكرم (ص) مختص علي (ع) و حق مسلم اوست ؛ بلكه به اين معنا است كه علي بن ابي‏طالب از ديگران براي بر عهده گرفتن رهبري جامعه، شايسته‏تر است .اينان با طرح مسئله «افضل و مفضول» گفتند: آري ما هم قبول داريم علي (ع) افضل و بهتر از تمام صحابي است؛ ولي براي مصحلتي غير افضل - ابوبكر - رهبري را به دست گرفت.طرح اين مسائل از يك سو و از سوي ديگر چون حكومت‏ها در دست مخالفين شيعه بود، و آنان تبليغات گسترده‏اي را عليه باورهاي شيعه راه انداخته بودند. هاي و هوي تبليغات آنها به حدّي شد كه جمعي از معتقدان به امامت را كه اطلاع درستي از تاريخ اسلام نداشتند، دچار لغزش كرد.در اين موقعيّت خزّازقمي به عنوان يك عالم روشن ضمير، متعهّد و پاسدار مرز عقايد شيعه، دست به سلاح قلم زد و با تأليف كفاية الاثر از باورهاي شيعه به دفاع برخاست او در اين كتاب به نقل از جمع زيادي از صحابه رسول اللّه، حقانيت حضرت علي و امامان بعد از او را به زيبايي اثبات كرد، و راه را بر توجيه و تفسيرهاي خود خواهانه ارباب اعتزال فرو بست.او با اين كتاب جلو انحرافات و شبهات مخالفين را سدّ كرد.استادان و مربيان : علي بن محمّد خرازقمي، توفيق زيستن در روزگاري را داشت كه در جاي جاي جهان اسلام، دانشوران برجسته‏اي را در دامن خود پرورده بود، و پايه‏هاي دين به وجود آنان ثبات و استقرار مي‏يافت. عطش حكمت و دانش، دل و جان اين بزرگوار را گداخته بود، و او براي اين كه جان خويش را از جام آن زلال معرفت سيراب كند، در نزد استادان برجسته حديث و فقه حاضر شد و از خرمن انبوه دانش آنان توشه‏ها برگرفت. آن طور كه از بررسي اثر گرانسنگ او به دست مي‏آيد، وي از استادان زيادي كسب فيض كرده است. در اينجا به شاخص‏ترين و برجسته‏ترين اساتيد ايشان اشاره مي‏كنيم.1 - مشهورترين استادش، محمّد بن علي بن بابويه قمي، 2 - محمّد بن عبداللّه، معروف به ابوالمفضّل شيباني،3 - احمد بن محمد بن حسن جوهري، مشهور به «ابن عيّاش» ،4 - محمد بن وهبان بصري،5 - حسين بن محمد بن سعيد خزاعي،6 - علي بن حسين بن مندهزمان و علت فوت : علي بن محمّد خزّاز قمي بعد از تلاش مستمر، در راه استوار ساختن باورهاي عميق ولايتي خويش، و به جاي نهادن ميراث مكتوبي ارزشمند، در نهايت جان به پيك جان آفرين پاك تسليم كرد و به ديار اولياء دين بال در كشيد.سال رحلت اين شخصيّت سترگ، اطلاع دقيقي در دست نيست. شايد بتوان حدس زد كه اين بزرگوار در نيمه اول سده پنجم هجري قمري چشم از جهان فرو بسته باشد،مبناي اين سخن اين است كه استاد او، ابن عياش جوهري در سال 401 قمري از دنيا رفت. و نيز علامه تهراني در اثر ارزشمند خويش، خزّاز قمي را از بزرگان سده پنجم قمري بشمار آورده است، به لحاظ اينكه وي بيشتر حيات علمي خود را در اين سده سپري كرد. او در شهر ري وفات يافت و شايد هم در همين شهر سر بر بالين خاك نهاده باشد.شاگردان : با اين كه علي بن محمد خزاز قمي از نخبگان عالمان شيعه است، و طبعاً بايد گروه زيادي از سرچشمه دانش او بهره برده باشند ؛ ولي در كتاب‏هاي تراجم تنها به نام اندكي از شاگردان حديثي وي اشاره شده است: ابوالبركات علي بن حسين جوزي ؛ محمد بن حسين بن سعيد قمي كه در شهر بغداد مي‏زيست؛ و محمد بن ابي الحسن بن عبدالصمد القمي.آثار :  1 الاحكام الشرعية علي مذهب الامامية ويژگي اثر : در مسائل فقهي.گويا اين كتاب نيز همانند الايضاح - همچون بسياري از كتاب‏هاي ديگري كه عالمان شيعه تأليف كردند - در كشاكش مبارزات سياسي عليه مذهب اهل‏بيت (ع) از بين رفته است و اثري از آنها در دست نيست.2 الايضاح في اصول الدي ويژگي اثر : البته امروزه ما، از سرنوشت اين كتاب اطلاعي در دست نداريم.در دانش استدلالي حكام3 كفاية الاثر في النص علي ائمة الاثني عشر ويژگي اثر : كتاب كفاية الاثر از او، كتابي است كه مانند آن در زمينه امامت تأليف نشده، و اين اثر بهترين نشانه برفضل و كمال و وثاقت و ديانت مؤلف اوست.اين اثر از بهترين و مهمترين تأليفات خزاز قمي است، كتابي كه به مدرك و مأخذ عمده دو كتاب معروف شيعه تبديل شده است:بحارالانوار و وسائل الشيعه .(29) پيش از اين سخن علامه مجلسي را در اين باره آورديم كه: «همانند اين كتاب درزمينه امامت تا كنون تأليف نشده است.»(30)وي در اين كتاب تلاش مي‏كند تا با دلائل روشن و غير قابل انكار حقانيت امامت امامان شيعه از بعد از رحلت رسول اكرم (ص) را اثبات كند و البته در اين هدف والاي خويش نيز نردبان توفيق را تا اوج پيموده است. او در مطلع كتابش، راز و رمز اين تلاش مقّدس را چنين مي‏نگارد: آنچه انگيزه شد تا من در جهت نوشتن اين كتاب گام بردارم، اين بود كه مشاهده كردم گروهي از عوامّ بلكه خواصّ شيعه، در مسئله نصّ و دليل قطعي بر امامت امامان معصوم، دچار نوعي تحيّرند و شبهه افكني‏هاي گروه معتزله از اهل سنّت، آنها را سر در گم كرده است و كار به جائي رسيده كه بعضي از علاقه‏مندان به خاندان پيامبر اكرم (ص) مي‏گويند از صحابه پيامبر، و حتي از خود امامان (ع) نيز دليلي بر اين باور شيعه نداريم. چون چنين انحراف و كتمان حقيقت را ديديم، دامن همت به كمر بستم تا حقايق را روشن و شك و شبهه مخالفين را بر طرف كنم. اين اقدام را فقط براي خشنودي پروردگار عالم و تقرّب به رسول‏اللّه (ص) و امامان (ع) انجام دادم.در مبحث مهم رهبري معصوم (ع) در جامعه ديني.