عزت الله نگهبان
ملیت : ایرانی
-
قرن : 14
عزت الله نگهبان استاد و رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی، معاون فنی اداره کل باستانشناسی، مشاور فنی وزارت فرهنگ ایران، مشاور عالی سازمان ملی حفاظت برخی از آثار باستانی ایران و مؤسس و رئیس مؤسسه باستانشناسی بود.
در سال ۱۳۲۸ ه.ش در رشته ی باستانشناسی از دانشگاه تهران مدرک کارشناسی گرفت و یک سال بعد برای ادامه ی تحصیل راهی آمریکا شد. او پس از یادگیری تکمیلی زبان انگلیسی در دانشگاه میشیگان، در سال ۱۳۲۹ ه.ش وارد موسسه ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شد و در سال ۱۳۳۳ ه.ش با دفاع از رساله ی خود با عنوان «سیر سفال نخودی‌رنگ در خوزستان» زیر نظر و راهنمایی «دونالد مک کان» به دریافت درجه کارشناسی ارشد از این دانشگاه موفق شد.
پس از بازگشت به ایران، کلنل علینقی وزیری از استادان دوره کارشناسی او، به وی پیشنهاد تدریس در دانشگاه تهران را می‌دهد که با استقبال نگهبان و موافقت دکتر علی‌اکبر سیاسی ـ رییس دانشکده ادبیات ـ مواجه می‌شود. با موفقیت در آزمون کتبی و مصاحبه، نگهبان با درجه دانشیار پایه ۱ به استخدام دانشگاه تهران درآمد و دانشگاه شیکاگو نیز مدرک وی را معادل دکتری ارزشیابی کرد. در سال ۱۳۴۵ ه.ش نیز با اخذ دکترای افتخاری از دانشگاه تهران به درجه استادی ارتقا یافت. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ ه.ش، دکتر نگهبان مدیریت گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را به عهده داشت.
وی در سال ۱۳۳۶ ه.ش طرح تأسیس «موسسه ی باستانشناسی دانشگاه تهران» را پیشنهاد داد که با موافقت و پشتیبانی کلنل وزیری، موافقت دکتر سیاسی ـ رییس وقت دانشکده ی ادبیات ـ و پیگیری‌های مستمر خود او و با وجود بودجه ی اندک دانشگاه، در نهایت با موافقت دکتر احمد فرهاد ـ رییس دانشگاه تهران ـ عملاً در سال ۱۳۳۸ ه.ش کار خود را آغاز کرد و دکتر نگهبان تا سال ۱۳۵۶ ه.ش عهده‌دار ریاست آن بود. او در سال ۱۳۵۴ ه.ش به ریاست دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران منصوب شد و تا زمان بازنشستگی خود در سال ۱۳۵۷ ه.ش در این سمت باقی ماند.
نگهبان در طول فعالیت علمی خود در زمینه ی باستانشناسی گام‌های مهم و اثرگذار بسیاری برداشت:
تغییر ساختاری اردوهای علمی دانشجویی؛ تا زمان تدریس دکتر نگهبان هیچ برنامه‌ای برای آموزش میدانی دانشجویان باستانشناسی وجود نداشت و تنها برنامه میدانی اردوهای علمی بودند که برای دانشجویان در نظر گرفته می‌شد و از آن‌جایی‌که این اردوها ـ که بیشتر تفننی بودند ـ در روزهای تعطیلات نوروز برگزار می‌شد، استقبال چندانی از آن‌ها صورت نمی‌گرفت و دانشکده هزینه ی آن را صرف امور دیگری می‌کرد. او برای نخستین بار مسیرهای بازدید اردوها را که معمولا اصفهان و شیراز بود، به بررسی و بازدید آثار باستانی کمتر دیده‌شده در سایر نقاط کشور هدایت کرد.
تأسیس مؤسسه ی باستانشناسی دانشگاه تهران؛ دومین گام اساسی او بنیادگذاری موسسه ی باستانشناسی دانشگاه تهران بود که از ارائه طرح در سال ۱۳۳۶ ه.ش تا آغاز به کار عملی آن در سال ۱۳۳۸ ه.ش نزدیک دو سال به طول انجامید. نخستین فعالیت این موسسه شرکت در برنامه بررسی و حفاری‌های باستانشناسی موسسه ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در منطقه ی شاه‌آباد و ماهیدشت کرمانشاه به سرپرستی «رابرت بریدوود» در سال ۱۳۳۸ ه.ش بود. این هیأت در سال ۱۳۳۹ ه.ش و در پایان کار، تمام وسایل و تجهیزات خود را به موسسه ی باستانشناسی اهدا کرد.
دعوت از باستان‌شناسان مطرح دنیا برای کار در ایران؛ دکتر نگهبان با دعوت از بریدوود، کارلوفسکی و کالدول، نقشی اساسی در گشودن فصلی جدید و علمی در باستانشناسی پیش از تاریخ ایران ایفا کرد.
کاوش در مارلیک، نخستین کاوش مشترک با اداره کل باستانشناسی؛ کاوش‌های باستانشناسی در مارلیک (چراغعلی تپه) رودبار، نخستین همکاری مشترک اداره کل باستانشناسی و موسسه باستانشناسی دانشگاه تهران محسوب می‌شود که بدون شرکت باستان‌شناسان خارجی و به سرپرستی دکتر نگهبان به مدت ۱۴ ماه انجام شد.
کاوش‌های هفت‌تپه خوزستان؛ این کاوش‌ها با وجود کارشکنی‌های فرانسویان و شخص رومن گیرشمن که مایل به حفاری در آن‌جا بود، در سال ۱۳۴۴ ه.ش به سرپرستی نگهبان انجام شد.
تلاش برای تصویب قطعنامه محکوم کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه؛ دکتر نگهبان همواره یکی از سرسخت‌ترین مدافعان برنامه‌های منظم کردن فعالیت‌های مربوط به باستانشناسی بود و برخی وی را دشمن بزرگ قاچاقچیان و دلالان عتیقه در ایران می‌دانستند. در پنجمین کنگره بین‌المللی باستانشناسی و هنر ایران در سال ۱۳۴۷ ه.ش، دکتر نگهبان نقشی اساسی در تصویب قطعنامه‌ای در محکوم کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه داشت. افزون بر این، در سمت مشاور فنی باستانشناسی در اداره باستانشناسی وقت، سهم عمده‌ای در جلوگیری از برخی فعالیت‌های غیر قانونی در زمینه خرید و فروش و قاچاق اشیای باستانی به خود اختصاص داد.
تاسیس نخستین پایگاه مستقل دائمی کاوش برای دانشجویان دانشگاه تهران؛ به اعتراف بیشتر باستان‌شناسان ایرانی، مهم‌ترین سهم دکتر نگهبان در پیشبرد باستانشناسی کشور، ایجاد کارگاه دائمی در دشت قزوین برای فعالیت‌های باستانشناختی دانشگاه تهران و تربیت دانشجو در این کارگاه است. وی در زمستان سال ۱۳۴۸ ه.ش موفق به کسب مجوز و بودجه ی لازم برای تعمیر کاروانسرای مخروبه «محمدآباد خره» در قزوین شد. این مکان سپس به کانونی برای پژوهش‌های مستمر و درازمدت باستانشناختی دانشگاه تهران تبدیل شد که دانشجویان، با شرکت در انواع فعالیت‌های میدانی، برای آموزش باستانشناسی کشور در آن شرکت می‌کردند. این برنامه پیشرو تا به امروز نیز در همین مکان ادامه دارد.
تحول نظام آموزشی دانشجویان باستانشناسی؛ دکتر نگهبان در تابستان سال ۱۳۴۹ ه.ش پیشنهادی را در گروه باستانشناسی دانشگاه تهران مطرح کرد که به موجب آن دروس عملی الزامی برای دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد در برنامه‌های درسی دانشجویان باستانشناسی گنجانده می‌شد، به طوری‌که بدون گذراندن این دروس هیچ دانشجویی فار التحصیل شناخته نمی‌شد. اولین گروه دانشجویان باستانشناسی و تاریخ هنر برای کارآموزی در ترم اول سال تحصیلی ۵۰-۱۳۴۹ ه.ش در بررسی و حفاری دشت قزوین شرکت کردند که این برنامه بدون وقفه تا سال تحصیلی ۵۹-۱۳۵۸ ادامه داشت.
دکتر نگهبان در سال ۱۳۵۷ ه.ش از دانشگاه تهران بازنشسته شد و به فیلادلفیا نقل مکان کرد. وی فارغ از برنامه تدریس و امور اداری، تا آخر عمر اوقات خود را به چاپ گزارش نهایی فعالیت‌های باستانشناختی اختصاص داد، به ویژه نتایج کاوش‌های باستانشناختی در چراغعلی تپه مارلیک، تپه زاغه دشت قزوین، هفت‌تپه خوزستان و نیز مروری بر ۵۰ سال باستانشناسی ایران از جمله شاخص‌ترین کارهای علمی او به شمار می‌روند. علاوه بر شرکت، ارائه مقاله و سخنرانی در ده‌ها همایش داخلی و بین‌المللی، از او نوشته‌های زیادی در قالب گزارش، مقاله و یادداشت به زبان فارسی و انگلیسی به جای مانده است.
در دوره مدیریت نگهبان در گروه باستانشناسی و موسسه باستانشناسی، «مجله ی تخصصی مارلیک» در دو شماره منتشر شد که شماره سوم آن با نام «کند و کاو» بعدها هم چاپ شد، اما پس از آن به کلی تعطیل شد. به خاطر نقش بسیار مهم و تاثیرگذار نگهبان در تاریخ تحولات و ساختار باستانشناسی ایران از او به عنوان «پدر باستانشناسی ایران» یاد می‌شود.
معماری هفت تپه
مقدمه‌ای بر تمدن و تاریخ ایلام
جام طلایی در حفاری مارلیک
نظری به کوشش های باستان شناسی در ایران
مختصری درباره حفاریات مارلیک
اهمیت حفاری های هفت تپه در تاریخ گذشته ایران
تاریخ تحول زبان های ایرانی
منابع:
1. ویکی پدیا
2. دانشگاه تهران
3. خبرگزاری ایسنا
| شناسنامه | |
| سال 1300 ه.ش | تولد |
| 16 بهمن سال 1387 ه.ش | درگذشت |
| بیماری | علت درگذشت |
| آمریکا | آرامگاه |
| ایرانی | ملیت |
| اسلام | دین |
| شیعه | مذهب |
| دکترای باستان شناسی | تحصیلات |
| دانشگاه شیکاگو | دانشگاه |
| باستان شناسی، تدریس | زمینه فعالیت |
| از دهه 40 هجری شمسی | سال های فعالیت |
| نوشته‌های زیادی در قالب گزارش، مقاله و یادداشت | آثار مهم |
| جایزه‌ی میراث ملی | جایزه ها |
| میریام لویس میلر | همسر |
| بهنام، مهرداد، بابک ، بیژن و داریوش و یک پسرخوانده به نام علی | فرزندان |
زندگی نامه
تولد
عزت‌الله نگهبان، در سال ۱۳۰۰ ه.ش در اهواز به دنیا آمد. دو سال بیشتر نداشت که پدرش به عنوان نماینده ی مردم اهواز در مجلس شورای ملی انتخاب شد و همراه خانواده به تهران آمد. نگهبان در طول اقامتش در شیکاگو، با همسرش «میریام لویس میلر» که دانشجوی رشته کتابداری بود آشنا شد و ازدواج کرد. عزت‌الله نگهبان چهار فرزند به نام‌های بهنام، مهرداد، بابک و داریوش و یک پسرخوانده به نام علی داشت. یکی از پسران او نیز به نام بیژن در سال 1959 میلادی درگذشت.درگذشت
دکتر نگهبان در ۱۶ بهمن ۱۳۸۷ ه.ش پس از طی دوره‌ای چند ساله از عوارض بیماری ناشی از تصادف، در آمریکا درگذشت. جامعه باستانشناسی ایران یاد نگهبان را گرامی می‌دارد و با یادآوری زحمات او، همه را به اندیشه و تحلیل دوباره تحولات باستانشناسی در ایران دعوت می‌کند.سمت و فعالیت ها
فعالیت های علمی
تحصیلات
وی تحصیلات ابتدایی را در دبستان جمشید جم (که بعدها ایرج خوانده شد) به پایان رساند. برای دوره ی دبیرستان، نخست با گذراندن کنکور وارد مدرسه ی فنی آلمانی (مشهور به مدرسه ی صنعتی) در تهران شد و در رشته ی مهندسی برق و مکانیک ثبت نام کرد. پس از یک سال تحصیل در این رشته، با اعلام بسته شدن مدارس خارجی توسط وزارت معارف وقت، وارد دبیرستان فیروز بهرام شد و تحصیلات متوسطه را در این مدرسه به پایان برد.در سال ۱۳۲۸ ه.ش در رشته ی باستانشناسی از دانشگاه تهران مدرک کارشناسی گرفت و یک سال بعد برای ادامه ی تحصیل راهی آمریکا شد. او پس از یادگیری تکمیلی زبان انگلیسی در دانشگاه میشیگان، در سال ۱۳۲۹ ه.ش وارد موسسه ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شد و در سال ۱۳۳۳ ه.ش با دفاع از رساله ی خود با عنوان «سیر سفال نخودی‌رنگ در خوزستان» زیر نظر و راهنمایی «دونالد مک کان» به دریافت درجه کارشناسی ارشد از این دانشگاه موفق شد.
پس از بازگشت به ایران، کلنل علینقی وزیری از استادان دوره کارشناسی او، به وی پیشنهاد تدریس در دانشگاه تهران را می‌دهد که با استقبال نگهبان و موافقت دکتر علی‌اکبر سیاسی ـ رییس دانشکده ادبیات ـ مواجه می‌شود. با موفقیت در آزمون کتبی و مصاحبه، نگهبان با درجه دانشیار پایه ۱ به استخدام دانشگاه تهران درآمد و دانشگاه شیکاگو نیز مدرک وی را معادل دکتری ارزشیابی کرد. در سال ۱۳۴۵ ه.ش نیز با اخذ دکترای افتخاری از دانشگاه تهران به درجه استادی ارتقا یافت. از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ ه.ش، دکتر نگهبان مدیریت گروه باستانشناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را به عهده داشت.
وی در سال ۱۳۳۶ ه.ش طرح تأسیس «موسسه ی باستانشناسی دانشگاه تهران» را پیشنهاد داد که با موافقت و پشتیبانی کلنل وزیری، موافقت دکتر سیاسی ـ رییس وقت دانشکده ی ادبیات ـ و پیگیری‌های مستمر خود او و با وجود بودجه ی اندک دانشگاه، در نهایت با موافقت دکتر احمد فرهاد ـ رییس دانشگاه تهران ـ عملاً در سال ۱۳۳۸ ه.ش کار خود را آغاز کرد و دکتر نگهبان تا سال ۱۳۵۶ ه.ش عهده‌دار ریاست آن بود. او در سال ۱۳۵۴ ه.ش به ریاست دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران منصوب شد و تا زمان بازنشستگی خود در سال ۱۳۵۷ ه.ش در این سمت باقی ماند.
سایر فعالیت ها
نگهبان در طول فعالیت علمی خود در زمینه ی باستانشناسی گام‌های مهم و اثرگذار بسیاری برداشت:تغییر ساختاری اردوهای علمی دانشجویی؛ تا زمان تدریس دکتر نگهبان هیچ برنامه‌ای برای آموزش میدانی دانشجویان باستانشناسی وجود نداشت و تنها برنامه میدانی اردوهای علمی بودند که برای دانشجویان در نظر گرفته می‌شد و از آن‌جایی‌که این اردوها ـ که بیشتر تفننی بودند ـ در روزهای تعطیلات نوروز برگزار می‌شد، استقبال چندانی از آن‌ها صورت نمی‌گرفت و دانشکده هزینه ی آن را صرف امور دیگری می‌کرد. او برای نخستین بار مسیرهای بازدید اردوها را که معمولا اصفهان و شیراز بود، به بررسی و بازدید آثار باستانی کمتر دیده‌شده در سایر نقاط کشور هدایت کرد.
تأسیس مؤسسه ی باستانشناسی دانشگاه تهران؛ دومین گام اساسی او بنیادگذاری موسسه ی باستانشناسی دانشگاه تهران بود که از ارائه طرح در سال ۱۳۳۶ ه.ش تا آغاز به کار عملی آن در سال ۱۳۳۸ ه.ش نزدیک دو سال به طول انجامید. نخستین فعالیت این موسسه شرکت در برنامه بررسی و حفاری‌های باستانشناسی موسسه ی شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در منطقه ی شاه‌آباد و ماهیدشت کرمانشاه به سرپرستی «رابرت بریدوود» در سال ۱۳۳۸ ه.ش بود. این هیأت در سال ۱۳۳۹ ه.ش و در پایان کار، تمام وسایل و تجهیزات خود را به موسسه ی باستانشناسی اهدا کرد.
دعوت از باستان‌شناسان مطرح دنیا برای کار در ایران؛ دکتر نگهبان با دعوت از بریدوود، کارلوفسکی و کالدول، نقشی اساسی در گشودن فصلی جدید و علمی در باستانشناسی پیش از تاریخ ایران ایفا کرد.
کاوش در مارلیک، نخستین کاوش مشترک با اداره کل باستانشناسی؛ کاوش‌های باستانشناسی در مارلیک (چراغعلی تپه) رودبار، نخستین همکاری مشترک اداره کل باستانشناسی و موسسه باستانشناسی دانشگاه تهران محسوب می‌شود که بدون شرکت باستان‌شناسان خارجی و به سرپرستی دکتر نگهبان به مدت ۱۴ ماه انجام شد.
کاوش‌های هفت‌تپه خوزستان؛ این کاوش‌ها با وجود کارشکنی‌های فرانسویان و شخص رومن گیرشمن که مایل به حفاری در آن‌جا بود، در سال ۱۳۴۴ ه.ش به سرپرستی نگهبان انجام شد.
تلاش برای تصویب قطعنامه محکوم کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه؛ دکتر نگهبان همواره یکی از سرسخت‌ترین مدافعان برنامه‌های منظم کردن فعالیت‌های مربوط به باستانشناسی بود و برخی وی را دشمن بزرگ قاچاقچیان و دلالان عتیقه در ایران می‌دانستند. در پنجمین کنگره بین‌المللی باستانشناسی و هنر ایران در سال ۱۳۴۷ ه.ش، دکتر نگهبان نقشی اساسی در تصویب قطعنامه‌ای در محکوم کردن قاچاق و فروش اشیای عتیقه داشت. افزون بر این، در سمت مشاور فنی باستانشناسی در اداره باستانشناسی وقت، سهم عمده‌ای در جلوگیری از برخی فعالیت‌های غیر قانونی در زمینه خرید و فروش و قاچاق اشیای باستانی به خود اختصاص داد.
تاسیس نخستین پایگاه مستقل دائمی کاوش برای دانشجویان دانشگاه تهران؛ به اعتراف بیشتر باستان‌شناسان ایرانی، مهم‌ترین سهم دکتر نگهبان در پیشبرد باستانشناسی کشور، ایجاد کارگاه دائمی در دشت قزوین برای فعالیت‌های باستانشناختی دانشگاه تهران و تربیت دانشجو در این کارگاه است. وی در زمستان سال ۱۳۴۸ ه.ش موفق به کسب مجوز و بودجه ی لازم برای تعمیر کاروانسرای مخروبه «محمدآباد خره» در قزوین شد. این مکان سپس به کانونی برای پژوهش‌های مستمر و درازمدت باستانشناختی دانشگاه تهران تبدیل شد که دانشجویان، با شرکت در انواع فعالیت‌های میدانی، برای آموزش باستانشناسی کشور در آن شرکت می‌کردند. این برنامه پیشرو تا به امروز نیز در همین مکان ادامه دارد.
تحول نظام آموزشی دانشجویان باستانشناسی؛ دکتر نگهبان در تابستان سال ۱۳۴۹ ه.ش پیشنهادی را در گروه باستانشناسی دانشگاه تهران مطرح کرد که به موجب آن دروس عملی الزامی برای دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد در برنامه‌های درسی دانشجویان باستانشناسی گنجانده می‌شد، به طوری‌که بدون گذراندن این دروس هیچ دانشجویی فار التحصیل شناخته نمی‌شد. اولین گروه دانشجویان باستانشناسی و تاریخ هنر برای کارآموزی در ترم اول سال تحصیلی ۵۰-۱۳۴۹ ه.ش در بررسی و حفاری دشت قزوین شرکت کردند که این برنامه بدون وقفه تا سال تحصیلی ۵۹-۱۳۵۸ ادامه داشت.
دکتر نگهبان در سال ۱۳۵۷ ه.ش از دانشگاه تهران بازنشسته شد و به فیلادلفیا نقل مکان کرد. وی فارغ از برنامه تدریس و امور اداری، تا آخر عمر اوقات خود را به چاپ گزارش نهایی فعالیت‌های باستانشناختی اختصاص داد، به ویژه نتایج کاوش‌های باستانشناختی در چراغعلی تپه مارلیک، تپه زاغه دشت قزوین، هفت‌تپه خوزستان و نیز مروری بر ۵۰ سال باستانشناسی ایران از جمله شاخص‌ترین کارهای علمی او به شمار می‌روند. علاوه بر شرکت، ارائه مقاله و سخنرانی در ده‌ها همایش داخلی و بین‌المللی، از او نوشته‌های زیادی در قالب گزارش، مقاله و یادداشت به زبان فارسی و انگلیسی به جای مانده است.
در دوره مدیریت نگهبان در گروه باستانشناسی و موسسه باستانشناسی، «مجله ی تخصصی مارلیک» در دو شماره منتشر شد که شماره سوم آن با نام «کند و کاو» بعدها هم چاپ شد، اما پس از آن به کلی تعطیل شد. به خاطر نقش بسیار مهم و تاثیرگذار نگهبان در تاریخ تحولات و ساختار باستانشناسی ایران از او به عنوان «پدر باستانشناسی ایران» یاد می‌شود.
جوایز و افتخارات
او از سوی دولت ایران، معتبرترین جایزه‌ی فرهنگی ایران را به نام جایزه‌ی میراث ملی دریافت کرد.آثار
عزت الله نگهبان آثار خود را در آغاز از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعلی و پس از عزیمت به امریکا توسط انتشارات موزه دانشگاه پنسیلوانیا (university Museum Publications) منتشر نمود. از وی چندین کتاب بیش از 70 مقاله مهم علمی در زمینه باستان شناسی به چاپ رسیده است.معماری هفت تپه
مقدمه‌ای بر تمدن و تاریخ ایلام
جام طلایی در حفاری مارلیک
نظری به کوشش های باستان شناسی در ایران
مختصری درباره حفاریات مارلیک
اهمیت حفاری های هفت تپه در تاریخ گذشته ایران
تاریخ تحول زبان های ایرانی
منابع:
1. ویکی پدیا
2. دانشگاه تهران
3. خبرگزاری ایسنا
فعالیت ها : : مشاهیر / عالمان و دانشمندان / جغرافیا، باستان شناسي
مشاهیر مرتبط
تازه های مشاهیر
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}