حسین معارفی

ملیت :  ایرانی   -  قرن : 14

حسین معارفی (اصفهان، ۱۲۷۲ش-۱۳۵۴ش)در خانواده‌اي متوسط در شهر اصفهان چشم برجهان مي گشايد. گذشته از پدر و جد پدري،دايي‌هاي او نيز از معماران معروف و سرشناس زمان بودند و به بيان ديگر هنر معماري در خانواده پدري و مادري او چنانكه مرسوم زمان بود از نسلي به نسل ديگر انتقال يافته بود. نام معماراني چون: معتمدالبناء، اسماعيل معمار (معمار ظل‌السلطان) علي اكبر معمار در ميان نام معماران اصفهاني ناشناخته نيست و اين استادان همه دايي‌هاي او بودند. حسين كوچك از ده سالگي كار بنائي را پيش پدر آغاز ميكند و براي نخستين بار دستهاي كوچك او خاك و خشت و آجر را چون ديگر همسالانش لمس مي كند ولي نه به قصد بازي و سرگرمي كه به قصد ساختن و بنياد نهادن. در 12 سالگي سايه پدر از سرش كوتاه مي شود و اولين طعم تلخ زندگي و شايد تلخترين حادثه طول زندگي خود را مي چشد و غم بر دلش مي‌نشيند. ولي خيلي زود كار روزانه را آغاز مي كند و اين بار دايي‌هاي او هستند كه به عنوان استادكار جاي پدر را ميگيرند. از نخستين بناهايي كه او در ساختمانش شركت داشته است ميتوان مسجد «ركن‌الملك» واقع در تخت فولاد را نام برد كه معمار آن استاد علي‌اكبر دايي حسين بود. فعالیتهای استاد معارفی در 28 سالگي حسين معارفي كه بعد از 18 سال كار مداوم تجربه كافي در فن معماري اندوخته بود براي آنكه با محيطهاي ديگرآشنا شود و تجربه‌هاي خود را در يك كار مستقل به دور از زادگاهش و استادانش بكار بندد، رهسپار خطه خوزستان مي‌گردد و در مسجد سليمان به كار مشغول مي‌شود. زندگي در خارج از اصفهان معارفي را خوش نمي‌آيد و چندي بعد به زادگاهش بازمي گردد و در آن ساكن مي شود. معارفي در بازگشت به اصفهان نخستين تجربه‌خود را در تعمير يك بناي تاريخي با تعمير منار شرقي «منارجنبان» كه به شدت ويران شده بود آغاز كرد و اينكار به سالهاي 1301 يا 1302 شمسي مربوط مي‌شود كه معارفي سي سال داشته است و در عين جواني با 20 سال سابقه ممتد در كار بنائي از شايستگي كافي برخوردار بوده است. در اين زمان با تأسيس اداره معارف و صنايع مستظرفه در اصفهان معارفي به وسيله ميرزا مهدي‌خان ايراني با اين اداره ارتباط پيدا مي كند و وظيفه ساختن و تعمير برخي از مدرسه‌ها به عهده او گذارده ميشود. از جمله كارهاي او در اين دوران مي توان تبديل خانه امام جمعه را به مدرسه نام برد كه به نام مدرسه «ابواسحاقيه» و يا «بساقيه» معروف گشت. در سال 1309 با ايجاد شعبه باستانشناسي در اداره معارف اصفهان معمار معارفي بطور كامل فعاليت خود را در زمينه حفاظت و مرمت بناهاي تاريخي دنبال كرد و بناهاي عمده‌اي به همت او تعمير گشت كه برخي از آنها را ياد مي كنيم: مرمت مسجد جامع عباسی اصفهان - ايوان بزرگ جنوبي در اين مرحله نخستين كار معمار معارفي عبارت بود از نجات ايوان بزرگ جنوبي مسجد جامع عباسی و گلدسته‌هاي آن. بناي ايوان به اصطلاح معماران «سركش» شده و دو شكاف در آن ايجاد گشته و مناره‌ها حدود نيم متر هر كدام به دو طرف متمايل شده بودند، آمادگي خود را اعلام مي دارد و طرح خود را پيشنهاد ميكند و اداره باستانشناسي او را مأمور انجام اين مهم مي گرداند. معارفي بنا را تا ارتفاع 32 متري چوب بست مي كند، نخست كاشيهاي روي كار را با دقت شماره‌گذاري كرده پياده مي سازد و سپس دو منار را از بالا به يكديگر بگسيل مي كند تا از انحراف بيشتر آنها جلوگيري شود و بتواند طاق وسط را برچيند و كلاف‌كشي آهني را انجام دهد. معمار معارفي با قرار دادن سه تير آهن چهل در سمت راست و دو تا در سمت چپ لنگه طاق كار كلاف كشي را انجام مي دهد و آن را مي بندد و سپس كاشي‌هاي اصلي را كه به كمك ميخ چهار گوشه آنها ثابت ميشد بر روي كار نصب مي كند و كاشيهاي فرو افتاده را در كارگاهي كه در محل دائر ساخته بود با همان طرح و نقش و رنگ مي‌سازد و بدون ميخ روي كار مي‌برد و نصب مي سازد و به اين ترتيب ايوان جنوبي و گلدسته‌هاي آن از خطر انهدام نجات مي‌يابد و تا امروز برپا مي‌ماند. نكته مهمي كه گذشته از مهارت و كارداني و استادي معمار معارفي در انجام اين كار جا دارد به آن اشاره شود عبارتست از گذشت و بلند همتي اين مرد در زمينه تأمين قسمت عمده‌اي از اعتبارات مورد نياز اين تعميرات از امكانات شخصي خود. موضوع عبارتست از اينكه براي تعمير ايوان در سه قسط هربار فقط سه هزار تومان از طرف باستانشناسي به اصفهان حواله مي شود ولي با اين پول با وجود دستمزدهاي ناچيز آن زمان (از يك ريال تا هفت ريال در روز) و ارزاني قيمت مصالح ساختماني، امكان به انجام رسانيدن آن كار مهم و اساسي غيرممكن بوده است از اين رو كار تعمير بنا در ميان كار متوقف مي گردد. در چنين وضعي معماران ديگر كه خود را باتجربه‌تر از معمار معارفي مي دانستند و قبل از شروع كار امكان نگهداري ايوان و مناره‌ها را عملي نمي‌دانستند و حتي تني چند از آنان گفته بودند كه بايد بنا را برچيد و باز از نو آنرا ساخت، از اين وضع خوشحال مي شوند و چنين زمزمه آغاز مي كنند كه معارفي قادر به انجام كاري كه تعهد كرده بود نيست، زيرا اين كار نشدني است. معمار معارفي كه سخت به صحيح بودن طرح خود و امكان اجزاء آن اعتقاد ميداشته است، آبرو و اعتبار خود را در خطر مي‌بيند و تصميم خود را مي گيرد و با بزرگ‌منشي كم سابقه‌اي خانه مسكوني‌اش را مي‌فروشد و با فروش خانه خود بقيه مخارج تعمير ايوان و گلدسته‌ را فراهم مي سازد و كار را به پايان مي برد. دنباله كارهاي تعميراتي در مسجدجامع عباسی اصفهان پس از پايان كار تعمير ايوان جنوبي با مشكل خرابي گنبد شرقي مواجه مي‌شوند. چنانكه يكي از لنگه طاقهاي پشت گنبد شرقي ترك برمي‌دارد، معمار معارفي كار تعمير اين واحد را با بررسي در وضع بناي گنبد و پايه‌ها شروع ميكند و متوجه مي گردد كه گنبد شالوده محكمي ندارد و در زمان بنا كار با دقت صورت نگرفته، شتاب و عجله در كار بوده است. از اينرو نخست به محكم ساختن قسمت پايه‌ها مي پردازد و سپس كار مرمت كاشي‌ها را كه در اثر فشار و نشست بنا فروافتاده بودند به انجام مي‌رساند، و بالاخره ايوان شرقي را كه سركش شده بود پس از پياده كردن كاشي‌ها تعمير مي‌سازد و كاشي‌ها را بار ديگر روي كار نصب مي كند. از دیگر کارهای ایشان در مرمت مسجدجامع عباسی می توان به موارد زیر اشاره نمود: مرمت کاشی های ایوان غربی،زیرگنبدمقصوره،نمای مدرسیه سلیمانیه،تعمیرجلوخان،کاشی کاری معرق سردر وتزئینات مناره های سردر - همكاران استاد معارفي در جريان انجام تعميرهاي اساسي مسجد جامع عباسی اصفهان تعدادي از استادكاران اصفهاني در رشته‌هاي مختلف با شادروان معمار معارفي همكاري داشته‌اند كه نام تعدادي از آنها در اينجا عنوان ميشود: - كار چوب‌بست ايوان جنوبي مسجد شاه بوسيله شادروان استاد عبدالمجيد نجار و مرحوم استاد علي منشي انجام گرفته است. - تعمير كاشي‌كاري معرق سردر ورودي و قطارهاي ورودي مسجد شاه به كمك مرحوم استاد غفار كاشي‌تراش و مرحوم استاد رزاق كاشي‌تراش صورت مي پذيرد. - كارهاي سفت‌كاري بيشتر بوسيله مرحوم استاد علي‌عباس معارفي (برادر شادروان معمار معارفي) و مرحوم سيد ميرزا بنا صورت پذيرفته است. دیگر فعالیتهای استاد معارفی مسجد ذوالفقار، مسجد علي، هارون ولايت، مقبره بابا قاسم، مدرسه اماميه، امامزاده جعفر و امامزاده اسماعيل. استاد در بهار1355هـ.ش. در سن83سالگي در شهر اصفهان بدرود حيات گفت.