در ابتدای سال 96، خبرگزاری تسنیم، فهرستی از بیش از 60 مورد اظهارات صریح مراجع عظام تقلید در خصوص کارکردهای ربوی بانکها را منتشر کرد، که تنها طی سال 95 ایراد شده بود. این حجم از واکنشهای متراکم مراجع و علما، در دهه‌های اخیر سابقه نداشت.

در سال 96 نیز همین روال ادامه پیدا کرد، و مراجع عظام بیش از 50 مورد با بیانات مختلف این پدیده مذموم را مورد نکوهش قرار دادند.

و همچنین سال 97، که این اعتراضات، شدیدتر هم شد و جنبه اعتراضی صریح‌تری به خود گرفت. در ادامه، فهرست 38 مورد از این اعتراضات را می‌بینید که به‌ترتیب زمانی مرتب شده است. به‌نظر می‌رسد فارغ از اشکالات جدی اجرایی، کل نظام بانکی ایران نیازمند بازنگری مبنایی بر پایه دو اصل «غیرربوی» و «عدالت‌محور» است. فهرست بیانات در سال 1397 ایشان به‌قرار زیر است.

-----------------------------------------------------------

مواضع حضرت آیت‌الله جوادی آملی

ایرنا؛ 4 فروردین 97 - آیت‌الله جوادی آملی با انتقاد از عملکرد برخی بانکها و اخذ دیرکرد از تسهیلات اعطایی خاطرنشان کرد: این اقدام بانکها رباست و با آموزه‌های قرآن، پیامبر اکرم و ائمه معصومین مغایرت دارد. 

ایکنا؛ 15 فروردین 97 - قرآن، شیطان را مستکبر معرفی کرده ولی من به‌خاطر ندارم محاربه به شیطان نسبت داده شود؛ ولی فرمود بانکهای ربوی محارب هستند، بنابراین شما دائماً بگویید سال اشتغال و تولید، ولی تا سرمایه غیرربوی نباشد درست نخواهد شد.

ایلنا؛ 16 فروردین 97 -  آیت‌الله جوادی آملی در پیامی به همایش الگوی بازار اسلامی گفت: عناصر محوری اقتصاد را قرآن کریم در چند آیه بیان کرده است؛ اولاً مال را به‌منزله ستون فقرات یک ملّت و جامعه معرفی کرد... عنصر دوم آن است که اگر این ستون محفوظ نماند و در اثر ربا و مانند آن آسیب ببیند، این ملّت فقیر می‌شود. فقیر به معنای گدا نیست. این «فعیل» به معنای مفعول؛ نظیر «قتیل» به معنای مقتول، فقیر به آن ملّتی می‌گویند که ستون فقراتش شکسته است، زیرا عامل قیام که ثروت است آن را از دست داد و از آن بهره صحیح نبرد. 

ایکنا؛ 18 فروردین 97 - آیت‌الله جوادی آملی ربا را محاربه با خدا دانست و تأکید کرد: حمایت از تولید و کالای ایرانی با نبودن بانکهای ربوی و با وجود سرمایه‌های پاک به‌دست می‌آید.

تسنیم؛ 24 فروردین 97 - طبق بیان قرآن کریم، ربا و بانکداری ربوی سبب آبروبری است که ما به آن دچار هستیم، از طرف دیگر سرمایه‌های کشور با سوء مدیریت به بخش مسکن هدایت شد که نتیجه و حاصل آن تولید مسکن‌های انبوهی است که خالی افتاده‌اند. 

رسا؛ 30 فروردین 97 - وی با اشاره به وام های ربوی و آثار تخریبی آن اظهارداشت: مادامی که بانکهای ما اسلامی نشود و به دنبال منافع خود از طریق ربا باشند و وام های ربوی در اختیار مردم قرار دهند سبب دور شدن از مبانی دینی و به انحراف کشاندن اعتقادات دینی مردم می شوند و در حقیقت ربا سبب خانمان سوزی مردم است.

رسا؛ 21 مرداد 97 - وحید آدم را از اضطراب، استرس، از خدایی ناکرده اختلاس، از نجومی، از زیرمیزی، رومیزی، رشوه و ربا، نجات می‌دهد. فرمود تمام روزی‌های حلال را ذات اقدس الهی در اختیار دارد. 

رسا؛ 30 آبان 97 - حضرت آیت الله جوادی آملی با بیان این که علما و وعاظ و منبری ها حرف قرآن و اهل بیت(ع) را نقل می کنند، اظهار داشت: انسان وقتی می تواند به جایی برسد که فرشته ها در قیامت به کار و حرف او استدلال کنند چرا خود را ارزان بفروشد؟ در قیامت از افراد پرسیده می شود مگر نشنیدی که روحانی هشدار داد که ربا و نگاه به نامحرم حرام است. 

تابناک؛ 20 آذر 97 - مفسر قرآن کریم همچنین از سیستم پولی و مالی بانک‌ها انتقاد کرد و گفت: معاملات ربوی تاثیری در پیشرفت اعتقادات و باور‌های دینی و همچنین کسب روزی حلال ندارد. 

شفقنا؛ 22 آذر 97 - طبق بیان سوره مبارکه «قلم»، آن که دارای اخلاق اسلامی است عاقل است و آن که دارای اخلاق اسلامی نیست، دیوانه است؛ جنون در برابر عقل است نه در برابر علم، گاهی خود علم، ابزار جنون قرار می‌گیرد.

این مفسر قرآن کریم ادامه داد: شما ببینید چرا قرآن رباخوار را دیوانه می‌داند؟ اینها سالیان متمادی درس خواندند، کیفیت سود، کیفیت درآمد، کیفیت وام دادن، کیفیت وام گرفتن، را آموختند تا شدند متخصص فنّ بانکداری ربوی! اینها در رشته خود عالم هستند. اما در سوره مبارکه «بقره» فرمود ﴿الَّذِینَ یأْکُلُونَ الرِّبَا لاَ یقُومُونَ إِلاَّ کَمَا یقُومُ الَّذِی یتَخَبَّطُهُ الشَّیطَانُ مِنَ الْمَسِّ﴾،[1] می فرماید این مخبّطانه دارد زندگی می‌کند، چون حرف خدا و پیغمبر را گذاشته زمین، و دنبال سود حرام رفته است. 

-----------------------------------------------------------

حضرت آیت‌الله نوری همدانی

مهر؛ 15 فروردین 97 - نامه‌های فراوانی از مردم، پیرامون وضعیت بانکها و گرفتن دیرکرد به ما می‌رسد و بارها هم تذکر دادیم، ولی تا به امروز توجه به آن نشده است؛ امیدوار هستیم نسبت به این موضوع توجه و پیگیری بیشتر شود.

مشرق؛ 6 اردیبهشت 97 - آیت‌الله نوری همدانی با انتقاد از عملکرد بانک‌ها در عدم رعایت احکام اسلامی، ادامه داد: در ابتدا به دولتمردان و مسئولان ذی‌ربط بسیار تذکر داده شد که دیرکرد بانک‌ها حرام بوده و باید ممنوع شود اما اقدام خاصی در رفع این مشکل انجام نگرفت.

ایلنا؛ 7 اردیبهشت 97 - وی در ادامه سخنان خود به تعطیلی برخی کارخانه‌ها و واحدهای تولیدی کشور اشاره کرد و گفت: به نظرم مهمترین عامل تطعیلی کارخانجات و واحدهای تولیدی سیستم ربوی بانک‌هاست. بسیاری از بانک‌ها در ابتدا تسهیلاتی در اختیار برخی از کارخانه‌ها قرار می‌دهند اما بعد از مدتی به گرفتن سود و حتی دیرکرد از تسهیلات داده شده اقدام می‌کنند در حالی که دیرکرد اقساط توسط بانک‌ها ربا محسوب می‌شود که مهمترین عامل ناتوانی اقتصادی است.

وی با بیان اینکه در هفت جای قرآن کریم مساله ربا مطرح و مورد نکوهش قرار گرفته است، گفت: بارها گفته‌ایم که گرفتن دیرکرد توسط بانک‌ها نوعی رباست و امیدواریم وزارت رفاه، کار و تعاون اجتماعی با هدف کمک واحدهای تولیدی برای رفع این مشکل اقدام کنند.

آیت‌الله نوری همدانی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غربی باید متفاوت باشد، گفت: در کشورهای غربی تمرکزشان روی همین بانک‌های ربوی است تا بتوانند 99 درصد جامعه را زیر سیطره یک درصد ثروتمند قرار دهند. تازه بیشتر امتیازاتشان برای کارخانه‌های اسلحه‌سازی است اما ما نباید به سمت بانک‌های ربوی حرکت کنیم.

تسنیم؛ 9 اردیبهشت 97 - آیت الله نوری همدانی خاطر‌نشان کرد: موضوع دیرکرد بانک‌ها و ربا یکی از مسائل بسیار مهم است و اینکه پول‌های ربوی وجود داشته باشد سبب از بین رفتن نعمت‌های الهی می‌شود. 

رسا؛ 24 مرداد 97 - حضرت آیت الله نوری همدانی در این دیدار بر اصلاح نظام بانکی کشور تأکید ویژه کرد و بررسی مسائل فقهی پیرامون بحث های خسارت تأخیر تأدیه و ربا و را ضروری دانست. 

تسنیم؛ 24 شهریور 97 - آیت‌الله نوری همدانی تصریح کرد: حوزه علمیه قم همیشه در کنار دانشگاه بوده و است و دشمنان اسلام سعی می‌کنند حوزه علمیه و انقلاب را ناکارآمد نشان دهند درحالی‌که این مسئله درست نیست، خیلی از اوقات نیز حرف‌های بزرگان حوزه پخش نمی‌شود به همین جهت مردم فکر می‌کنند که ما مطالبه‌گر نیستیم؛ به عنوان مثال بارها تأکید کرده‌ایم که اخذ دیرکرد توسط بانک‌ها حرام است ولی یا به گوش مسئولان نمی‌رسد و یا می‌رسد ولی عمل نمی‌کنند. 

رسا؛ 24 آبان 97 - چند سال است که به صراحت اعلام شده است که اخذ دیرکرد از سوی بانک ها ربای قطعی بوده و حرام است؛ باید سعی کنیم با مطالبه گری به صحنه وارد شویم تا ربا از بانکداری ریشه کن شود. 

مهر؛ 29 آذر 97 - وی افزود: بارها درمورد حرمت دیرکرد وام گفته شد؛ اما در این کشور خیلی راحت دیرکرد می‌گیرند.

پایگاه مرجع عالیقدر؛ 13 دی 97 - حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی تأکید کرد که دیرکرد بانک ها حرام بوده و رباخواری به شمار می رود.

رسا؛ 17 دی 97 - حضرت آیت الله نوری همدانی در ادامه ضمن انتقاد از مسأله بانکداری ربوی و با اشاره به حرام بودن مسأله اخذ دیرکرد از سوی بانک ها تأکید کرد: ما همواره این مسأله را به گوش مسؤولان رسانده ایم، اما متأسفانه این موضوع از سوی بانک ها رعایت نمی شود. 

مهر؛ 26 دی 97 - مسئله‌ای که همیشه گفتیم و به آن توجه نشده، بحث دیرکرد گرفتن بانک است. بارها گفتیم گرفتن دیر کرد مشکل دارد و جایز نیست، ولی به این سخنان عمل نمی‌شود. 

مهر؛ 2 بهمن 97 - وی خاطرنشان کرد: در چند سال اخیر بارها گفتم که دیرکرد حرام است و دیرکرد ربا به شمار می‌رود، اما باز هر روز مردم به من نامه می‌نویسند که در بانک‌ها از آن‌ها دیرکرد گرفته می‌شود. 

رسا؛ 1 اسفند 97 - استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این که اسلام می خواهد جامعه ای بر اساس عدل، انصاف، محبت، الفت و صداقت تشکیل دهد، اظهار داشت: ربا مخالف این اصول و عدالت است و آسیب جدی به جامعه می زند.

وی ادامه داد: گاهی هم برخی برای این که بدون دردسر به سراغ ربا بروند به سراغ حیله هایی می روند، پیامبر اکرم(ص) می فرماید حب مال و جاه ضرربسیاری به انسان وارد می کند و سبب به وجود آمدن فسادهای بسیاری می شود.

این مرجع تقلید با بیان این که اسلام اصالت را به کار می دهد اما در ربا پول اصل قرار داده می شود، خاطرنشان کرد: برخی با حیله هایی می خواهند به رباخواری خود مشروعیت ببخشند که دارای مشکل شرعی است. 

رسا؛ 15 اسفند 97 - گاهی اسم ربا را تغییر می دهند و آن را پیگیری می کنند، قرض با زیادت در هر صورت ربا است و گاهی با عنوان اوراق قرضه و مشارکت چنین مسأله ای را طراحی می کنند. 

رسا؛ 22 اسفند 97 - حضرت آیت الله حسین نوری همدانی امروز در درس خارج خود که در مسجد اعظم قم برگزار شد، با بیان این که بانکداری در نظام اسلامی باید بدون ربا باشند، گفت: متأسفانه امروز ربا به اشکال مختلف در نظام بانکی مشاهده می شود، در حالی که ربا از شدیدترین گناه ها و مشی غربی ها است و نباید در جامعه و نظام اسلامی وجود داشته باشد.

وی افزود: باید ماهیت بانک ها تغییر کند و رباخواری برچیده شود، بانک بدون ربا این است که پول برای خود انسان باشد و به عنوان اعتماد به بانک سپرده شود تا در جریان اقتصادی حلال و صحیح مورد استفاده قرار گیرد نه این که بانک ها بنگاه اقتصادی راه اندازی کنند و ربا وجود داشته باشد.

حضرت آیت الله نوری همدانی با تأکید بر تسریع در رفع اشکالات نظام بانکی و رفع دغدغه های مردم و بزرگان اظهار داشت: 40 سال از انقلاب گذشته و هنوز وضعیت بانک ها سامان پیدا نکرده است، علما باید در رسانه ها و تلویزیون مردم را نسبت به مسائل بانکی توجیه کنند تا خواسته و ناخواسته دچار ربا نشوند.

وی ادامه داد: متأسفانه هیچ فکری برای بانکداری بدون ربا نشده است در حالی که مسؤولان مربوطه باید در این زمینه اهتمام داشته باشند، بانک های جامعه اسلامی نباید دنباله رو غرب باشند، کمیسیون اقتصادی مجلس باید بانکداری اسلامی بدون ربا را تصویب و دولت آن اجرایی کند.

استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم ابراز داشت: در گزارش کمیسیون اقتصادی آمده که قرار است بانکداری بدون ربا را تصویب کنند اما این طرح کامل و دقیق نیست و باز هم اشکالاتی دارد.

-----------------------------------------------------------

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی

رسا؛ 6 اردیبهشت 97 - وی همچنین در پاسخ به سؤالی درباره حکم شرعی وام و سود بانکی گفت: بانک در نظام جمهوری اسلامی بدون ربا و تحت عقود شرعی است، اگر پولی به بانک داده شود و انسان وکالت دهد که تحت عقود شرعی مانند مضابه کار اقتصادی صورت گیرد و انسان سهمی داشته باشد اشکال ندارد، اگر وام نیز تحت عقود اسلامی باشد اشکال ندارد، اگر به این موارد عمل شود ربوی نیست اما اگر مثلا برای وامی فاکتر صوری قلابی استفاده شود و در جای دیگر مورد استفاده قرار گیرد ربوی است و اشکال خواهد داشت. 

مهر؛ 22 اردیبهشت 97 - بعضی بانک‌ها قرض الحسنه 28 درصدی می‌دهند، یعنی چه؟ نام ربا خواری را به دروغ، قرض الحسنه می‌گذارند، درست نیست. 

رسا؛ 21 خرداد 97 - حضرت ‌آیت الله مکارم با بیان این که رباخواری بانک ها جامعه را به تباهی کشانده و مانع شکوفایی اقتصادی می شود، گفت: باید برای وضعیت بانک ها فکری کرد چرا که تا این موضوع حل نشود اقتصاد نابسامان خواهد بود.

رسا؛ 8 آذر 97 - وی افزود: برخی می گویند ما ازدواج کردیم اما آرامشی ندیدیم، در جواب اینها باید گفت ازدواج شما مبتنی بر آموزه ها و اخلاق اسلامی نبوده است، به چند دلیل؛ دلیل نخست توقعات زیاد. فرد به دلیل توقعات زیاد مجبور به گرفتن وام شده و در بازپرداخت اقساط آن دچار مشکل می شود آن هم با وضعیت کنونی بانک ها که می دانید چه بلایی سر مردم در می آورند.

این مرجع تقلید افزود: بانک ها وام با سودهای کلان به مردم پرداخت می کنند، اگر فرد در پرداخت اقساط تاخیر کرد، جریمه دیرکرد می گیرند و باز بر همان جریمه هم جریمه مضاعف می گیرند.

مقاومتی نیوز؛ 10 آذر 97 - پاسخ آیت الله مکارم شیرازی به استفتاء جمعی از اقتصاددانان به این شرح است: با توجه به آنچه مرقوم داشته اید این کار مصداق اکل مال به باطل است زیرا سرمایه ای وجود ندارد که آنها به وسیله آن معامله می کنند و از سوی دیگر باعث تورم و ضرر و زیان جامعه است و در مجموع بی شباهت به یک نوع کلاهبرداری نمی باشد که آن هم حرام است و اگر روزی سپرده گذاران بخواهند سپرده خود را بگیرند آن بانک مسلما ورشکست خواهد شد؛ چون چند برابر موجودی مصرف کرده است. 

تسنیم؛ 2 بهمن 97 - بانک‌ها وام قرض الحسنه ای که می‌دهند قطعاً خلاف شرع است، چهار درصد حق الزحمه را تعیین کردیم که بانک‌ها با یک زرنگی بیش از این میزان را از مردم دریافت می‌کنند که میزان آن به 20 درصد رسیده و نوعی رباخواری آشکار محسوب می‌شود.

پایگاه مرجع عالیقدر؛ 22 بهمن 97 - معظم له با انتقاد از سیستم بانکی کشور، تصریح کردند: بانک ها با وضعیتی که ایجاد کرده اند، مردم را بیچاره کرده و به خاک سیاه نشانده اند؛ به اسم تسهیلات قرض الحسنه و به جای این که چهار درصد کارمزد برای طول دوره بازپرداخت تسهیلات دریافت کنند، هرسال 4 درصد دریافت می کنند و در پایان سال پنجم بیست درصد سود از باقیمانده از مردم دریافت می کنند، این رباخواری آشکار است که به نام قرض الحسنه انجام می شود.

-----------------------------------------------------------

حضرت آیت‌الله مظاهری

حوزه‌نیوز؛ 17 دی 97 - آیت الله العظمی مظاهری گفتند: متأسفانه در زمان حاضر، رباخوردن و ربادادن عادی شده و بعضی مثل اینکه بخواهند با حیله‌های شرعی موش را آب بکشند و بخورند، ربا می‌خورند.

-----------------------------------------------------------

حضرت آیت‌الله سبحانی

تسنیم؛ 2 بهمن 97 - مرجع تقلید شیعیان با بیان اینکه دیرکرد بانک‌ها ربا محسوب می‌شود، گفت:هم اکنون استفتائات رسیده به دفتر مراجع و علما مربوط به عملکرد بانک‌ها در زمینه تسهیلات بانکی است. 

-----------------------------------------------------------

حضرت آیت‌الله علوی گرگانی

تسنیم؛ 2 بهمن 97 - مرجع تقلید شیعیان با انتقاد از بی‌توجهی نسبت به اصلاح سیستم بانکی و حذف پدیده تأسف ربا گفت: پدیده زشت ربا سبب شده تا مردم چند برابر وامی که دریافت می‌کنند بازپرداخت به بانک‌ها تحویل بدهند، ربا و دیرکرد باید از سیستم بانکی حذف شود. 

حوزه‌نیوز؛ 9 بهمن 97 - این مرجع تقلید گفتند: موضوع دیگر در حال حاضر، مسئله بانکداری است که بسیار مهم است. اکثر استفتائاتی برای ما می آید در مورد طلاق و بانکداری است، مسئله بانکداری باید به صورتی که حقیقی باشد، انجام شود.

معظم له ادامه دادند: خدا شهید آیت الله صدر را رحمت کند که کتابی در مورد بانک ربوی و... نوشت، ولی این سبک در ایران قابل پیاده و اجرا شدن نیست، ولی فکر خوبی است، مسئله بانکداری را باید در کشور حل کرد.
ایشان افزودند: این همه ربا در کشور، برکات را ازبین خواهد برد. بسیاری از کسانی که گرفتار زندان هستند، به دلیل همین سود بانکی است. 

رسا؛ 30 بهمن 97 - وی عنوان کرد: این فرمایش خداوند در مورد افراد در همه گروه ها قابل تطبیق است چه در طبقه روحانیت، چه در طبقه مدیران و چه در طبقه بانک داران؛ از این رو باید دید بانک های کشورهای مسیر طیب و پاکیزه را طی می کنند یا خیر؟ بانکی بهتر است که خدمت گذاری بیشتری داشته باشد.

استاد برجسته درس خارج حوزه علمیه قم با بیان این که درصد و جریمه گرفتن از مردم به ویژه در این شرایط بد اقتصادی کار اشتباهی است.