دستاوردهای سفر روحانی به ژاپن

سفر روحانی به ژاپن بعد از 19 سال یکی از مهترین و بحث برانگیزترین سفرهای روحانی به‌شمار می‌آمد، با توجه به اینکه چند ساعتی نیز با شینزو آبه در پشت درهای بسته مذاکره داشتند. چه دستاوردی از این سفر می‌‌توان توقع داشت؟
مهمترین موضوع در این سفر بحث روابط دو جانبه بود. ما بعد از انقلاب برای تنوع مرکز بازرگانی و تجاری به یک سری از کشورها از جمله ژاپن رو آوردیم و در این تحریم‌ها و تنش‌ها روابطی که وزن نسبی در اقتصاد ایران داشت با چالش روبرو شده و توقف فروش نفت و انتقال ارز و کالایی که از ژاپن وارد می شد، دراولویت مذاکره است و مطمئنا بخش عمده‌ای از مذاکرات به این موضوعات اختصاص داشته. دولت، بحث تجارت با ارز ملی را در دستور کار خود دارد و این پیشنهاد برای ژاپن مطرح بوده است؛ زیرا  این تجارت، تحریم دلاری دارد و می‌توان با ارز دو کشور یعنی یِن و ریال مبادله کرد.
 
 بخش دیگر به ائتلافی مربوط می‌شود که اروپا و آمریکا از نظر نظامی در خلیج فارس دارند و ژاپن مطرح کرده که مستقلا در این زمینه فعالیت خواهد کرد و شناورهای نظامی‌اش را برای حفاظت از کشتی‌های تجاری و نفتکش ها به خلیج فارس و دریای عمان می فرستد. این موضوع حساسیت هایی برای ایران دارد و قطعا بخشی از بحث ها بوده. مساله دیگر رابطه بین ایران و آمریکاست که آقای شینزوآبه در سفر خود به تهران به این موضوع پرداخت و چندان مورد استقبال قرار نگرفت. روابط خوبی که ایران با ژاپن دارد و ژاپن با آمریکایی‌‌ها به رایزنی‌هایی می‌انجامد که شاید بعدها نتایج آن مشخص شود.

بعد از توقف درگیری های نظامی و کاهش آن و تنش‌ بین ایران و عربستان و غرب در خلیج فارس، تحرکات دیپلماتیک قابل توجهی بین ایران و عربستان و متحدین آمریکا برقرار شد، مثل سفر نخست وزیر پاکستان به ایران و عربستان و سفرهای مقامات عمانی. ژاپن نیز در این مساله نقشی مکمل دارد. البته احتمال می‌رود، مذاکراتی بین ایران و عربستان به میزبانی فرانسه شکل گرفته باشد، که مجموع این حرکت ها نشان می‌دهد حرکات دیپلماتیکی بین ایران و آمریکا با وساطت مجموعه‌ این کشورها در حال انجام است تا بتوانند تحریم‌ها را از طریق مذاکره و رایزنی ها از بین ببرند تا نیازی به در زدن تحریم‌ها نباشد.
 
بسیاری بر این باورند که دیدار شینزو آبه و روحانی تشریفاتی بوده است ارزیابی شما چیست؟
 هر کسی تحلیلی دارد ولی تجربه های ژاپن در تقابل و همکاری با آمریکا به خصوص بعد از جنگ جهانی دوم قابل توجه است. کشوری آسیایی که از روش دیگری در مطرح کردن خود استفاده می‌کند. کشوری که عضو آ.س.آن است و ایران هم نیم نگاهی به آ.س.آن دارد، که مجموعا می‌تواند دست‌آوردهایی برای ایران داشته باشد. این مسائل را نمی‌توان نادیده گرفت ولی اینکه تاکید داشته باشیم و فکر کنیم با آمدن شینزو آبه واسطه حل مشکلات ایران و آمریکا در خصوص برجام خواهد شد. توقعی زیاد است و واقع گرایانه نیست، اما می‌تواند کانال ارتباطی و مکمل این مذاکرات باشد. از این منظر نمی‌توان گفت تشریفاتی است و جنبه دیپلماتیک دارد.
 
آیا آقای روحانی توانست در سفر خود به ژاپن با دستی پر برگردد؟
ایشان در توئیتر خود مطرح کرد و گفت: ما از هر کانالی برای رفع مشکلات استفاده می‌کنیم. این نشان می دهد ژاپن می‌تواند کانال باشد، اما الان در این خصوص نمی‌توان قضاوت کرد و نتایج زمان‌بر است و باید دید چه کانال‌هایی بعد از این سفر تکمیل می شوند.
 
آیا ژاپن می تواند برای دور زدن ایران از تحریم‌ها کمک کند؟
در مجموعه کشورهای آسیای شرقی اگرچه ژاپن و کره جنوبی جزو طرف های تجاری ما هستند، اما دولت هایی هستند که سیاست خارجی و اقتصاد مستقلی از آمریکا ندارند. اقتصاد آنها آنچنان با آمریکا تنیده است که بدون رضایت و چراغ سبز آمریکا حرکتی نخواهند کرد. همانطور که روابط آنها بعد از خروج ترامپ از برجام با ما کاهش داشت و حتی قطع شد و بسیاری از شرکت های کره ای و ژاپنی از ایران رفتند. که متاسفانه این یک واقعیت تلخ است. اما اگر تنش زدایی شود این دولتها می‌توانند واسط و کمک کننده باشند و به برقراری کانال‌های مذاکراتی کمک کنند. به نظر من، این دولت‌ها بهتر از سایر دولت‌ها این نقش را بین ایران و آمریکا بازی می‌کنند.
 
ما به زودی گام پنجم را بر می‌داریم به نظر شما سفر روحانی و مذاکرات پشت درهای بسته چقدر مسیر حرکت ایران را هموار می کند؟
در دیپلماسی و سیاست خارجی ابزارهای مختلف و متفاوتی وجود دارد که همگی باید با هم مورد استفاده قرار بگیرد. ابزار دیپلماسی و ابزار نظامی و ابزار اقتصادی و ابزار تبلیغات و... همه باید مورد استفاده قرار بگیرند. گام پنجم و این سفرها استفاده هم زمان از دو ابزار است. ما خواهان مذاکره و حل تنش هستیم و از طرفی ما منفعل نیستیم و از ابزار فشار هم بهره می‌گیریم و دولت به طور هم‌زمان سیاست چماق و هویج را دنبال می‌کند. اینطور نیست که ما یکی از آنها را مورد استفاده قرار بدهیم و بقیه را تعطیل کنیم.
 
 آیا این احتمال وجود دارد که این سفر چراغ سبزی به آمریکایی‌ها باشد؟
بله، ولی ایران مستقیم اعلام نمی‌کند تا اگر به نقاط مشترکی نرسیدند به افکار عمومی شوکی وارد نشود. ولی اگر مثبت بود حتی این امکان وجود دارد تا به سمت مذاکرات مستقیم و رودررو حرکت کنند. باید شروط دو طرف با وساطت این کشورها به هم نزدیک باشد.

شاهد بودیم برخی از کشورهای عربی و حتی شخص مکرون رییس جمهور فرانسه برای وساطت بین ایران و امریکا صحبت‌هایی را انجام دادند ولی ظاهرا ایران و امریکا بیشتر به سمت ژاپن تمایل دارند که این میانجی‌گیری بیشتر از سمت و سوی این کشور باشد مهمترین دلیل چیست؟
فعلا فعال‌ترین اینها ژاپن است وگرنه فرانسوی‌ها و مکرون هم می‌خواستند نقشی بازی کنند. همین‌طور پاکستانی‌ها و عمان که از گذشته سابقه‌ای در میانجی‌گری و ورود به تنش های بین ایران و آمریکا دارند. همچنین قطر که می خواهد نقشی داشته باشد.
 
بخش عمده ای از تجارت ایران با آسیا است و آسیا نیز برای انرژی مصرفی خود بیشتر به خلیج فارس وابسته است. از جمله کشور ژاپن که متاسفانه تنش و بی‌ثباتی در این منطقه بیشترین ضربه را به این کشورها وارد می‌کند. اگرچه بعد از آسیا، اروپا نیز چنین وابستگی دارد و کمتر از همه آمریکا ضربه می‌خورد. کشورهایی که بیشتر از تنش در منطقه متضرر خواهند بود، بیشترین تمایل به میانجی‌گری را از خود نشان می‌دهند تا مساله را به نحوی دیپلماتیک به سرانجام برسانند.