بازداشت شاهزادگان به روایت روزنامه غربی

عربستان سعودی پس از به قدرت رسیدن آل سعود روی آرامش به خود ندید. کشتارهای متعدد در سال‌های اخیر حتی در خانه کعبه کمی آرام گرفته بود که شاهزاده چموش عربستان قدم در عرصه قدرت گذاشت. شاهزاده جوان بیش از آنکه به سیاست ورزی شهره شود به قلعو قمع کردن رقبا و منتقدان، خونخواری و کشتار شهره شد. زندانی کردن هر کسی که احساس شود طرفدار این جوانک بی سروپا نیست، امری مسلم و غیرقابل انکار است. این بازداشت‌ها در روزهای اخیر تکرار شد و باری دیگر چندین شاهزاده از سوی «بن سلمان» بازداشت شدند.

وال‌استریت ژورنال در مورد سرنوشت «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه سعودی که برخی مدعی مرگ او یا حالت احتضار وی هستند، نوشت: او زنده است، اما در مورد اینکه شاه سعودی به نفع پسرش محمد بن سلمان، ولی‌عهد کنار بکشد یا نه هیچ اطلاعاتی ندارد. ولی آنچه مسلم است، این است که ملک سلمان یک روز پیش در حالی که از مقامات انگلیس در ریاض استقبال می‌کرد، وضعیت جسمانی خوبی داشت.»
 
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، مهمترین اشخاصی که بازداشت شده‌اند، «احمد بن عبدالعزیز» عموی ولی‌عهد (برادر سلمان) و «عبدالعزیز بن سعود بن‌نایف» وزیر کشور کنونی هستند. برخی منابع از «محمد بن نایف»‌ ولی‌عهد پیشین هم نام برده‌اند. شمار دیگری از شاهزادگان هم هستند که هنوز نام آنان منتشر نشده است.
 

خرداد 96؛ شروع جدی جنگ شاهزادگان

محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در خرداد 96 (2017میلادی) موج بازداشت گسترده‌ای را علیه شماری از شاهزادگان، وزیران و بازرگانان بزرگ به بهانه مبارزه با فساد آغاز کرد و آن‌ها را در بازداشت و در هتل "ریتز کارلتون" شهر ریاض زندانی کرد. بن سلمان بعد از دست‌اندازی بر اموال این افراد، آن‌ها را آزاد کرد.
 
بن سلمان در آبان 96 به بهانه مبارزه با فساد مالی، از طریق پدر خود دستور بازداشت 11 شاهزاده و شمار زیادی از مقامات و مسئولان سابق و فعلی آل سعود را صادر کرد. مهم‌ترین اقدام بن سلمان، برکناری شاهزاده قدرتمند سعودی یعنی «متعب بن عبدالله» از گارد پادشاهی است که به عنوان مهم‌ترین مانع پادشاهی ولیعهد بلندپرواز قلمداد می‌شد.
 
برخی از شاهزادگان و مقامات بازداشتی عبارت‌اند بودند از: «شاهزاده ترکی بن ناصر رئیس سابق سازمان هواشناسی و حمایت از محیط زیست، شاهزاده ولید بن طلال میلیاردر و بازرگان، شاهزاده متعب بن عبدالله وزیر پادشاه سابق و وزیر گارد ملی، ولید الابراهیم مالک مجموعه شبکه‌های ماهواره ‌ام‌بی‌سی، عادل فقیه وزیر اقتصاد سابق، خالد التویجری رئیس سابق دربار پادشاهی.»
 

بازداشت برای حفظ قدرت و ثروت

پس از این دستگیری‌ها، «سعود المعجب» دادستان کل عربستان اعلام کرد که پس از پایان بازجویی‌ها از شاهزادگان و تجار و وزرای سعودی، مجموعاً 106 میلیارد دلار از اموال آن‌ها دریافت شده است.
 
دادستان کل عربستان افزود: «381 نفر در ماه نوامبر در جریان طرح مبارزه با فساد مالی به دستور محمد بن سلمان بازداشت شده بودند که از این میان، 56 نفر به دلیل عدم تسویه حساب با دولت عربستان همچنان در بازداشت به سر می‌برند.»
 
دادستان عربستان گفت: «اموالی که از بازداشت‌شدگان گرفته شده شامل ساختمان‌های مسکونی و تجاری، اوراق بهادار و پول نقد است. پولدارترین شاهزاده‌ای که دستگیر شد، ولید بن طلال، رئیس کینگدام هلدینگ و سرمایه‌دار در شرکت‌هایی مانند اَپل، توییتر، سیتی کورپ و لیفت بود. ثروت خاندان‌ها یکی از پایه‌های قدرت در عربستان جدید بود. در کنار قدرت نظامی بن سلمان از یک‌سو قدرت آن‌ها را قبضه کرد و از طرف دیگر بحث ثروت آن‌ها را تحدید کرد.»
 
گزارش‌ها حاکی است که ۱۷۰۰ حساب بانکی، از جمله حساب‌های متعلق به شاهزاده محمد بن نایف یکی از افراد ارشد دستگاه سعودی که تا چند ماه پیش ولیعهد عربستان بود، مسدود شده است. به گزارش وال استریت ژورنال «مجموع دارایی افراد بازداشت شده که ممکن است ملی اعلام شود به رقم نجومی ۸۰۰ میلیارد دلار می‌رسد.» برای درک ابعاد موضوع کافی است بیاد داشته باشیم که کل ذخایر ارزی عربستان، چندی پیش به کمتر از ۵۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت. فایننشال تایمز نیز در گزارشی می‌گوید: «افراد برای خریدن آزادی خود باید در حدود ۷۰ درصد دارایی‌شان را به حکومت واگذار کنند.»
 
بسیاری از ناظران معتقدند که بن سلمان از اجرای پروژه پاکسازی دو هدف را دنبال می‌کند: "مبارزه با فساد و قبضه کردن کامل قدرت با از سر راه برداشتن مخالفان و رقبا" واقعیت دیگر این است که عربستان، به دلیل کاهش قیمت نفت و جنگ یمن و هزینه‌های جاری‌اش، از جمله یارانه‌ها، شدیداً در حال از دست دادن نقدینگی خود است. ذخایر ارزی عربستان از ۷۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به ۴۸۷ میلیارد دلار در اوت 2018 رسید.
 

نمایی از جنگ قدرت در عربستان

جدول زیر نمایی بخشی از اقدامات بن سلمان برای پیروزی در جنگ قدرت با استفاده از برکناری‌های رسمی و حقوقی است.
 

 

وهابیت قربانی جنگ قدرت بن سلمان می‌شود؟

محمد بن سلمان با نفوذ در نهاد‌های رسمی دینی مانند هیئت کبار العلما وهیئت امربه معروف و نهی از منکر درکنار افزایش اختیارات بزرگان قبایل عربستان زمینه‌های نفوذ خود را در جامعه افزایش می‌دهد و از نفوذ این دو نهاد در جامعه به تدریج می‌کاهد. بن سلمان با نهادسازی موازی و تکیه بر مباحث ملیت‌گرایی سعودی توانسته است در عین نفوذ بر نهاد دینی وهابیت و سنتی قبایل از قدرت آن‌ها در جامعه بکاهد.
 
در فرمانی از سوی سلمان در سال 2016 که به تغییر در هیئت کبار العلما انجامید، از افرادی مانند «محمد العیسی» وزیر سابق دادگستری و عضو سابق همین نهاد استفاده شد که لیبرال‌ها از او به عنوان روحانی وهابی میانه‌رو و مطابق با خواسته اصلاح‌طلبان خاندان پادشاهی این کشور نام می‌برند و «سلیمان اباالخیل» وزیر امور اسلامی و رئیس سابق دانشگاه مذهبی «امام محمد بن سعود» هم که در میان کاربران سعودی توییتر، به عنوان شخصیتی لیبرال شناخته می‌شود، وارد هیئت شد. با توجه به این فرمان قدرت علمایی نظیر شیخ «صالح الفوزان الفوزان» و همچنین «صالح اللحیدان» است که زمانی خواستار اعدام صاحبان رسانه های مروج فساد شده بودند تحلیل رفت.

یکی از مهمترین روش‌های ولیعهد عربستان برای کاهش قدرت نفوذ نهادهای دینی عربستان ایجاد نهاد‌های موازی و کاهش قدرت مالی و انسانی این نهاد‌هاست. بن سلمان با کاهش اختیارات هیئت امربه‌معروف و نهی از منکر، نقش این هیئت را تنها منحصر در ابلاغ موارد مشکوک به جای پیگیری و بازداشت مردم قرار داد. مدتی پس از این اقدام، هیئت عمومی برای تفریح در عربستان تأسیس ‌کرد و ضربه دیگری به مؤسسات دینی و وهابی وارد آورد و آن‌ها را در یک تنگنای جدید قرار داد. اما تیر خلاص ولیعهد عربستان برای نفوذ در نهاد‌های دینی عربستان تشکیل «مجمع خادم الحرمین» برای حدیث نبوی بود. انتخاب رئیس و هیئت رئیسه این مجمع به طور مستقیم از سوی پادشاه عربستان انتخاب می‌شود و وظیفه آن از بین ‌بردن متون دینی افراطی است که با تعلیم اسلام در تناقض است و جنایت و قتل و اقدامات تروریستی را توجیه می‌کند.
 

ترس بن سلمان از گارد ملی

در دستگیری روزهای اخیر نام اعضای گارد ملی باز هم به گوش می‌رسد. «مجتهد» افشاگر معروف عربستانی پس از افشاگری گذشته خود مبنی بر بازداشت شاهزادگان و سپس تأیید این خبر از سوی رسانه‌های آمریکایی، در توئیت دیگری از بازداشت افسران عالی رتبه امنیتی، ارتش و گارد حافظتی و افراد مرتبط با این پرونده خبر داد. مجتهد امروز در توئیتر خود نوشت: «دولت‌های غربی به شدت از تبعات این رخداد نگران هستند و اگر بن سلمان خود بازداشت این افراد را اعلام نکند، دولت‌های غربی قصد دارند خود ماجرا را افشا کنند.»
 
وی افزود: «برخی افسران در سازمان امنیتی و ارتش و گارد حفاظتی که متهم به طرفداری از «احمد بن عبدالعزیز» یا «محمد بن نایف» هستند بازداشت شده‌اند و دستگیری‌ افرادی که در اطاعت‌پذیری آن‌ها از بن سلمان تردید وجود دارد، همچنان در جریان است.
 
یکی از اقدامات مهم پیشین بن سلمان در دستگیری شاهزاده‌ها، برکنار کردن رئیس گارد ملی بود. گارد ملی که در اواخر سلطنت «عبدالله بن عبدالعزیز» به وزارتخانه تبدیل شد، در اختیار پسر او «متعب بن عبدالله» قرار داشت. اما سلمان او را برکنار کرد و آن را در اختیار «خالد بن عبدالعزیز بن محمد بن عیاف آل مقرن» قرار داد و اکنون دوباره با برکناری خالد بن عیاف، آن را در اختیار «عبدالله بن بندر بن عبدالعزیز آل سعود» قرار داد؛ کسی که ارتباط نزدیکی با محمد بن سلمان (ولی‌عهد) دارد.

برای آن‌هایی که پیگیر اوضاع داخلی عربستان هستند روشن است که قدرت وزارت گارد ملی تأثیر واقعی بر شاه و اطرافیان وی خواهد داشت؛ از همین رو سران جدید عربستان تصمیم گرفتند باروی کار آوردن شخصیت‌های جدیدی برای تصدی مسئولان این وزارتخانه آن را تضعیف کنند.
 
منابع سعودی تأکید می‌کنند که موفقیت حکومت سعودی برای تسلط بر گارد ملی آسان نیست چون با این اقدام، پادشاه علیه تمامی سنت‌های ساختار خاندان آل سعود و روابط قبیله‌ای آن با قبایل بزرگ دیگر شوریده است. قبل از برکناری متعب، دو برادر وی با نام‌های «مشعل» و «ترکی» هم در سال ۲۰۱۵ از پست‌های خود به عنوان فرمانداران استان‌ها برکنار شدند.
 
یعنی سلمان زمانی که به قدرت رسید با صدور سلسله تصمیم‌هایی مسیر حکومت را در برابر نسل دوم یعنی نوه‌های ملک عبدالعزیز هموار کرد که مهم‌ترین آن انتصاب شاهزاده محمد بن نایف ۵۶ ساله به عنوان جانشین ولی عهد عربستان بود. این تصمیم به محمد بن نایف، فرصت داد، اولین نفر از نوادگان بنیانگذار عربستان باشد که این منصب را عهده‌دار می‌شود. سپس چند ماه بعدش، او ولی‌عهد شد اما ملک سلمان او را هم در ژوئن ۲۰۱۷ برکنار و فرزندش محمد را جانشین وی کرد؛ موضوعی که موجب شد محمد بن سلمان ظرف کمتر از سه سال قدرت خود را بر وزارت کشور و دفاع و همچنین گارد ملی بسط دهد.

 

آغاز سناریویی جدید برای آرزوهای بن سلمان

با مروری بر رفتارهای جدید بن سلمان مشخص می‌شود که بن سلمان مسیر جنگ قدرت را در حال طی کردن است. یک منبع به پایگاه خبری «میدل‌ایست‌آی» خبر داد که «محمد بن سلمان» ولی‌عهد سعودی قصد دارد تا پیش از نشست گروه ۲۰ که قرار است در ماه نوامبر (آبان ماه سال آینده) در ریاض برگزار شود پادشاهی خود را اعلام کند.
 
بر اساس خبر این پایگاه خبری، بن‌سلمان قصد ندارد تا مرگ پدرش منتظر بماند تا جانشین وی شود و می‌خواهد مشروعیت پادشاهی خود را در زمان حضور پدرش تثبیت کرده و به دنبال آن است که در نشست ماه نوامبر نشستن بر روی تخت را اعلام کند.
 
بر اساس گفته این منابع، محمد بن سلمان پدرش که از بیماری آلزایمر رنج می‌برد، اما شرایط جسمانی خوبی دارد را مجبور خواهد کرد تا از قدرت کناره‌گیری کند. منابع خبری گفتند: «این اقدام آخرین مرحله از روندی است که محمد بن سلمان با خارج کردن «محمد بن نایف» پسرعمویش از ولیعهدی آغاز کرده بود.»
باید منتظر بود و نگریست که این قدرت‌طلبی بن سلمان وضعیت عربستان سعودی را به کجا خواهد کشید؟ آیا آتش جنگ داخلی و ناامنی سیاسی دامن این جوان قدرت‌طلب را خواهد گرفت؟