روزهای اخیر باری دیگر شایعات و اخبار حول جنگ قدرت در عربستان بالا گرفته است. جنگ قدرتی که از زمان پادشاهی پدر محمد بن سلمان وارد فاز جدیدی شده است؛ دلیل اصلی این اتفاقات را می‌توان شخصیت محمد بن سلمان دانست.
 
محمد بن سلمان 34 ساله اکنون هرچند ولیعهد آل سعود شناخته می‌شد. فرد اول در تصمیم‌گیری‌ها و اعمال قدرت در عربستان سعودی است. در دو سال گذشته بن سلمان را می‌توان شخصیت نخست تصمیم‌گیری‌ها در عربستان دانست، حال او به دنبال رسمی کردن پادشاهی و قدرتش در عربستان است.
 

بازداشت رقیبان سیاسی و نظامی

روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال و پایگاه خبری بلومبرگ این کشور، بامداد هفدهم اسفند گزارش دادند که  مقامات سعودی، شاهزاده «احمد بن عبدالعزیز» برادر شاه سعودی و «محمد بن نایف» ولیعهد سابق را بازداشت کرده‌اند.
 
اقدامات بن سلمان و احتمال زیاد رسیدن وی به صدر قدرت در عربستان، این سوال را ایجاد می‌کند که عربستان دوران محمد بن سلمان چگونه خواهد بود. برای پاسخ به این سوال می‌توان نیم‌نگاهی به اقدامات و برنامه‌های پیشین این شاهزاده بلندپرواز داشت:
 

بن سلمان و آرزوی انقلاب فرهنگی

یکی از موضوعاتی که دوران بن سلمان شاهد بوده‌ایم، تلاش وی برای تغییر فرهنگ و هویت و نگرش‌ها به عربستان سعودی است. وی تلاش بسیاری کرده در این مسیر نه تنها مخالفان خود را کنار بزند بلکه خود را به عنوان معیار این تغییر فرهنگی و سوق عربستان به سوی فرهنگ غربی معرفی نماید.
 
یکی از مهم ترین اقدامات پروژه «نئوم» است. محمد بن سلمان در اکتبر ۲۰۱۷ از پروژه‌ای برای احداث منطقه سرمایه‌گذاری تجاری و صنعتی در ساحل شمال غربی دریای سرخ با عنوان نئوم خبر داده بود که در چارچوب راهبردی اعلام شد که با هدف متنوع سازی اقتصاد و جلوگیری از وابستگی به درآمدهای نفتی ارائه شده است.
 
هزینه اجرای این پروژه، ۵۰۰ میلیارد دلار بوده و در دریای سرخ و خلیج عقبه به مساحت ۲۶ هزار و ۵۰۰ کیلومترمربع احداث شده که از شمال غربی عربستان امتداد دارد و شامل سرزمین‌هایی در داخل مرزهای مصر و اردن هم خواهد شد. شرکت‌های اقتصادی و تجاری اسرائیل دو سال پیش از تمایل خود برای سرمایه‌گذاری در پروژه احداث شهر نئوم خبر داده بودند که به عنوان گذرگاه اقتصادی برای ائتلاف منطقه‌ای که رژیم صهیونیستی هم یکی از اعضایش باشد، قلمداد شده است.
 
بسیاری از کارشناسان پروژه نئوم را روزنه‌ای برای تکمیل روند عادی سازی روابط سیاسی و اقتصادی و امنیتی کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی می‌دانند. دولت سعودی‌ آن را خیزشی بی‌سابقه در صنعت گردشگری داخلی خود و بخشی از طرح عربستان به سمت جهانی سازی ارزیابی می‌کند. محمد بن سلمان ولیعهد عربستان پیش از این اعلام کرده بود که برنامه‌ریزی برای تأسیس این منطقه گردشگری در مساحتی بالغ بر 26500 کیلومتر مربع طراحی شده است. وی این اظهارات را در جریان کنفرانس بین‌المللی سرمایه گذاری در ریاض مطرح کرد.
 
بر اساس اعلام این منابع، عربستان سعودی به دنبال تأسیس 7 مرکز گردشگری دریایی شامل شهرها و پروژه‌های گردشگری به علاوه 50 مرکز و 4 شهر کوچک در پروژه‌های گردشگری جدا از هم در دریای سرخ است که مهم‌ترین شریان اقتصادی کشور به شمار می‌رود و حدود 10درصد از فعالیت‌های تجارت جهانی از آنجا انجام می‌شود. این مراکز قرار است قاره‌های آسیا و اروپا و آفریقا را به همدیگر مرتبط کنند. به این ترتیب 70درصد از ساکنان جهان تنها با طی مسافت 8 ساعت می‌‌توانند به این منطقه سفر کنند.

 

تلاش برای گذر از «قبائل و سنت» به سوی مدرنیته

تغییرات هویتی و اجتماعی در عربستان که از سوی بن سلمان برنامه ریزی شده است، موجب می‌شود جنس نزاع برای کسب قدرت بسیار متفاوت باشد. رقابت مذهبیون با سکولارها و سرمایه‌داران، طیف سنتی و مدرن و همچنین جوانان با دیگر طبقه‌های سنی آل سعود، آینده نزاع قدرت را تغییر خواهند داد.
 
یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم در چگونگی منازعات قدرت در عربستان برای سال‌های پیش رو، عملکرد بن سلمان در تغییر ماهیت قدرت در عربستان است. با تغییرات وسیع در حوزه فرهنگی ماهیت قدرت از مؤلفه‌های مذهبی و وهابیت به سوی سکولاریسم در حال تغییر است. این تغییر نه تنها جبهه پشتیبان قدرت را تغییر می‌دهد بلکه این مقدمه را ایجاد می‌کند تا بن سلمان با عوض کردن پایه‌های مشروعیت، حاکمیت را از خاندان سعودی به دموکراسی تغییر دهد تا خودش برای سال‌ها بر قدرت باقی بماند.
 
موج تغییرات در دولت سعودی از سال ۲۰۱۵میلادی همزمان با اولین سال پادشاهی ملک سلمان و با تغییر ۳۰ نفر از مقامات ارشد وابسته به ملک عبدالله کلید خورد. این تغییرات با ولیعهدی محمد بن سلمان با عنوان طرح اصلاحات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مطرح شد که بدنه جوان جامعه عربستان تا حدی از این طرح استقبال کردند.
 
با تأسیس کمیته مبارزه با فساد به ریاست محمد بن سلمان و دستگیری شاهزادگان تأثیرگذاری مانند ولید بن طلال و متعب بن عبدالله سیر اصلاحات سیاسی در این کشور به سمت تثبیت بیش از پیش محمد بن سلمان در قدرت در حرکت بود. حال ملک سلمان در یک فرمان حکومتی دست به تغییرات گسترده‌ای در نیروهای مسلح، استانداری‌ها و معاونت‌های اجرایی این کشور زده است.
 

«ائتلاف با رژیم صهیونیستی» جایگزین « ائتلاف‌سازی با کشورهای عربی و اسلامی»

امروز در منطقه خلیج‌فارس تعداد بازیگران تأثیرگذار افزایش پیدا کرده است که امکان بازیگری مؤثر و حضور در ائتلاف‌های بین‌المللی و شرکت در منازعات را برای آن‌ها بوجود آورده است. از این رو با توجه به ماهیت ائتلافی مبارزات در نظام بین‌الملل، باید این نکته را مورد توجه قرار داد که هیچ بازیگری اعم از منطقه‌ای و بین‌المللی، بزرگ یا کوچک به‌تنهایی قادر نخواهد بود یک فرآیند را از آغاز تا انجام پیش ببرد.
 
به طوری که با توجه به این مسئله باید خاطرنشان کرد که در یک دهه اخیر هیچ تحولی در منطقه نبوده و نیست که توسط یک بازیگر ولو ابرقدرت از ابتدا تا پایان هدایت و مدیریت شده باشد.  به طوری که افزایش امنیت یک کشور به افزایش امنیت دیگر کشورها به خصوص در سطح منطقه بستگی دارد. در این راستا و با توجه به اینکه مساله امنیت در خلیج‌فارس که همواره از دغدغه‌های همیشگی رهبران کشورهای عربی منطقه بوده آن‌ها تصمیم به تشکیل شورایی گرفتند تا با کمک همدیگر و در سایه حمایت قدرت‌های فرا منطقه‌ای (آمریکا) بتوانند مشکلات خود، از جمله در حوزه امنیت را مرتفع نمایند.
 
پذیرش رژیم صهیونیستی و همراهی با طرح آمریکایی‌ها در فلسطین و منطقه، موجب می‌شود دیدگاه افکار عمومی در جهان اسلام دچار تغییراتی شود. لذا طیفی از داخل سعودی برای کسب قدرت با بهره‌گیری از این مسئله نزاع قدرت در داخل آل سعود را به یک مسئله هویتی و مذهبی تبدیل خواهند کرد تا از این اهرم برای کسب قدرت خویش استفاده نمایند.
 
یکی از مهم‌ترین رفتارهای بن سلمان تغییر رویه و کنش علنی عربستان سعودی در پرونده فلسطین بود. نزدیکی بسیار عربستان به اسرائیل و تروریستی نامیدن رسمی حماس بخشی از این رفتارهاست. به طور مثال می‌توان به سخنان بن سلمان در گفتگو با نشریه آتلانتیک اشاره کرد که حاشیه‌ها و واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. در گفتگوی بن سلمان با جفری گلدبرگ یهودی و نزدیک به نئوکان های آمریکا حول موضوعات گوناگونی از وهابیت، دشمنان عربستان، آزادی و ایران ادعاهای گوناگون و مهمی مطرح شده است.
 
بخشی از سخنان بن سلمان در فروردین ماه 97 که مورد توجه هم قرار گرفت در مورد رژیم صهیونیستی و حماس است. بن سلمان در پاسخ به سوالات نشریه آتلانتیک می‌گوید:
«معتقدم که فلسطینیان و اسرائیلی‌ها حق داشتن سرزمین خود را دارند؛ اما باید یک توافق صلح داشته باشیم تا ضمن ارائه ثبات برای همه‌گان، روابط نیز عادی‌سازی شود... ما البته نگرانی‌های دینی درباره سرنوشت مسجدالاقصی در قدس و درباره حقوق مردم فلسطین داریم. این معضلات ماست... ما هیچ مشکل دیگری با هیچ‌کسی (اسرائیلی‌ها) نداریم ما مشکلی با یهود نداریم و محمد(ص) با یک زن یهود ازدواج کرد.(!) ما یهودیان بسیاری در عربستان می‌یابیم که از آمریکا و اروپا به این کشور آمده‌اند... ما منافع مشترک زیادی با اسرائیل داریم و اگر توافق صلح حاصل شود. منافع بسیار بیشتری بین اسرائیل و کشورهای شورای همکاری خلیج (فارس) و کشورهایی مانند مصر و اردن به‌وجود خواهد آمد.»
 

جمع‌بندی

با نگاهی گذرا به اقدامات بن سلمان در دوران ولیعهدی‌اش نشان می‌دهد این جوان در صورتی‌ که به قدرت برسد مسیری جدید با شدت و جدیت بیشتری در سیاست خارجی و داخلی عربستان سعودی را دنبال خواهد کرد. سیاستی که تضمین‌کننده مهم‌ترین خواسته این جوان خام یعنی قدرت خواهی‌اش باشد. بن سلمان برای رسیدن به این آرزویش خواسته‌های آمریکایی‌ها را بدون کم‌وکاست اجرا خواهد کرد و مطمئنا نقشی در منطقه را مانند محمدرضا پهلوی و صدام حسین و یقینا خونخوارتر و دیکتاتورتر و فاسدتر دنبال می‌کند.