همزمان با انتشار ویروس کرونا در سطح جامعه بسیاری از مراکزی که در آنها ازدحام جمعیت وجود دارد تعطیل شد. از همان ابتدا یکی از مراکز مورد توجه اماکن مقدس بود که روزانه هزاران نفر برای زیارت به این مکان‌ها تشرف می‌یابند. مراجع عظام و تقلید به علت رعایت مسائل بهداشتی و درمانی از همان روزهای نخست مدیریت این مسئله را بر عهده وزارت بهداشت نهادند و حتی مراسم نماز جماعت خود را نیز لغو کردند.
 
موضوع بسته شدن درب حرم در یک ماه گذشته همواره مطرح بود. همین موضوع باعث شد که یک شهروند در اقدامی عجیب بدون توجه به هشدارها شروع به لیسیدن ضریح یکی از اماکن متبرکه کند! البته با شناسایی فرد مشخص می‌شود که بر پایه اندیشه شیعه انگلیسی درست به چنین اقدامی زده است.
 
با شیوع هرچه بیشتر ویروس کرونا در سطح کشور و افزایش مرگ و میر در سطح کشور مسئولین امر به این نتیجه می‌رسند که باید درب حرم علی ابن موسی الرضا(علیه السلام) و حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) و دیگر اماکن مقدسه را بسته نگه دارند تا بهکمتر شدن شیوع کرونا کمک کند. اما با اجرائی شدن این فرمان در روز دوشنبه26 اسفند 1398عده ای در مقابل درب حرمین مقدس تجمعاتی ترتیب دادند و با حمله به حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) در قم و امام رضا(علیه السلام) در مشهد دربهای حرم را شکستند و حیدر حیدر گویان وارد حرم شدند. این نوشتار در صدد است تا واکنش‌ها به این اقدام را بیان نماید.
 

سه شنبه (98/12/27)

این اتفاق بقدری عجیب و دردآور بود که موجب شد تا واکنش‌های متعددی در خصوص آن در سطح رسانه ها و شبکه های مجازی صورت گیرد. از روز بعد از واقعه دادستانی به این عرصه ورود کرد و خبر از دستگیری لیدرها را داد. برخی از اعلام نظرها نشان می‌داد که این افراد وابسته به جریان شیعه انگلیسی هستند و برخی دیگر توسط افراد ظاهربین تحریک شدند و وابسته به هیچ جریانی نبودند.
 
1- حجت الاسلام والمسلمین حسن غریب: «عصر روز گذشته پس از اجرای تصمیم اتخاذ شده مبنی بر بسته شدن درب های حرم مطهر، متاسفانه پس از اعلام این خبر شاهد تجمع عده ای افراد در مقابل درب حرم مطهر بودیم. در پی اقدام عده ای از افراد در راستای هتک حرمت به حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) ۱۱ نفر دستگیر شدند و این افراد برای بررسی‌های بیشتر همچنان در بازداشت هستند.»
اگرچه برخورد قضایی در این گونه موارد ضروری است اما این نوع اقدامات باید به صورت ریشه ای حل شود و حل ریشه ای آن با بگیر و ببند صورت نمی گیرد.
 
2- سید سعید لواسانی امام جمعه لواسانات: «دلم گرفته از خلوت شدن حرم‌های اهل بیت(علیهم السلام)؛ دلم گرفته از اینکه نمی‌توانم به حرم بروم و کمی با حضرات معصوم و معصومه خلوت کنم. همچنین خشمگین هستم از کسانی که در حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) را شکستن. آن‌ها نه عقل دارند و نه دین و نه حیاء.»  
 
3- روزنامه آرمان: «این تجمع و خودداری این افراد از پذیرش اهمیت موضوع، نشان می‌دهد که چه گروه‌ها و جریان‌هایی از ابتدا مخالف برخی دستورات بهداشتی بوده‌اند. اکنون می‌توان دریافت که کار مسئولان تا چه اندازه دشوار است. اکنون می‌توان دریافت که کار پزشکان و کادر درمانی تا چه اندازه سخت است.»
 
البته روزنامه آرمان درصدد بود تا از آب گل آلود ماهی دلخواه خود را بگیرد و دوباره موضوع نخ نما قرنطینه قم به عنوان مرکز انتشار ویروس کرونا را برجسته کند. اصرار به تجاهل اینقدر شدید شاید در طول سالیان گذشته بی سابقه بوده است. با آنکه بارها همین رسانه ها اعلام کردند که ویروس کرونا خیلی زودتر وارد کشور شده و حتی می گفتند به خاطر راهپیمایی 22بهمن ورود بیماری را اعلام نکردند، بازهم این دروغ بزرگ را تکرار می‌کنند.
  
4- وحید جلیلی سردبیر نشریه راه: «همان‌ها که قرن‌هاست ائمه را و مکتب را محصور می‌خواهند، با فحش‌های رکیک، حصارهای حرم رضوی را می‌شکنند که امام را از محاصره دربیاورند! به بی‌بی‌سی‌تان خوش باشید؛ شما را چه به بی‌بی دو عالم که غبار مرقد پنهانش سرمه چشم خواجه نصیرها و احمدی روشن‌هاست.»
 

چهارشنبه (98/12/28)

5- نامه جمعی از دفاتر جامعه اسلامی دانشجویان در دانشگاه‌های مختلف کشور به رئیس قوه قضائیه: «از شما خواستاریم با این جماعت جاهل که تیشه در دست گرفته و ریشه دین را می‌زنند،‌ به جرم تخریب چهره اسلام و انقلاب، هتک حرمت آستان مطهر قدس رضوی و حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) بی توجهی به قانون با وجود هشدارها و اخطارهای فراوان، به خطر انداختن جان صدها نفر از مردم بی‌گناه و توهین به سران و مسئولان کشور، برخورد جدی و انقلابی صورت گیرد تا بار دیگر شاهد این چنین رفتارهای خودسرانه و قانون ستیز نباشیم.»
 
6- آیت الله علم الهدی نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی:  حرم امام رضا(علیه‌السلام) در این شهر در طول تاریخ پناهگاه بوده است. این دستوری است که از طرف کارشناسان و متخصصین امر پزشکی و مسؤولان مبارزه با این ویروس صادر شده طبیعی است، عزیزان ما برای حفظ بهداشت و سلامتی مردم و ارادتمندان امام رضا(علیه‌السلام) باید این برنامه را اجرا می‌کردند. عاشقان اهل‌بیت(علیهم السلام) باید احساسات خودشان در این موضوع را کنترل کنند دشمن درِ حرم را نبسته که بخواهیم در مقابل او مقاومت کنیم احساسات خود را کنترل کنید تا بعضی دشمنان نتوانند به اسم امام هشتم (علیه‌السلام)، توطئه‌ای بر ضد ایشان اجرا کنند.
 
در میان واکنش‌ها، سخنان آیه الله علم الهدی بسیار عجیب به نظر می‌رسد. ایشان از این افراد با عنوان عاشقان اهل بیت(علیهم السلام) یاد می‌کند(!) آیا منظور ایشان این است که این افراد دوستان اهل بیت(علیهم السلام) هستند؟ در حالی‌که برخی از آنان درب حرم مطهر حضرت معصومه(سلام الله علیها) را شکستند و به خادمان هجوم آوردند و با فحش‌های رکیک قصد وارد شدن به حرم را داشتند. آنها قداست این مکان‌های بهشتی را شکستند و حتی در میان آنان کسانی بودند که به رهبر انقلاب توهین کردند و آیا ایشان مسئولین را دوست آنان می‌داند؟
 
بعید به نظر می‌رسد رسانه‌های معاند بتوانند مثل ایشان با یکی کلمه نظام را زیر سئوال ببرند و رفتارهای غیرعقلانی را امری عادی قلمداد کنند. برخی عبارات در سخنان ایشان در سال‌های گذشته مایه سرافکندگی نظام بوده و بارها باعث سوءاستفاده دشمن شده و انگار قرار نیست این وضعیت خاتمه پیدا کند. کاربرد اصطلاحاتی مانند اینکه «باید سفیر انگلیس را آتش می‌زدیم» در ادبیات داعش می‌گنجد نه نظام جمهور اسلامی. این سخن باعث شده دشمنان با یک تطبیق، امت شهید پرور و مظلوم ما را در کنار داعش بگذارد و به جهان معرفی ‌کند.
 
آیا این اتفاق فقط یک تجمع ساده بود؟ ظاهرا ایشان در جریان دقیق ماجرا نبودند وگرنه مراقبت می‌کردند با سخنانشان این افراد را به نظام و مکتب و مردم نچسباند، که این همان خواست دشمن است. دشمنی که در همین ماجرا اتفاقا برائت‌ جستن‌ها را نوعی فریب می‌خواند و می‌گوید همه این‌ها با هم هستند و تفکراتی دقیقا مثل هم دارند و به دروغ می‌خواهند بگویند افرادی افراطی در بین ما هستند. دشمن نمی‌خواهد میان اسلام ناب و اسلام داعشی تفاوت دیده شود تا بتواند اسلام ناب را در ذهن‌ها بدنام کند. فقدان بصیرت لازم و سنجش سخن قبل از بیان در نایاب این روزها شده است.
 
7- آیت‌الله سید محمد سعیدی تولیت آستان مقدس کریمه اهل‌بیت(سلام الله علیها): «ما در این شرایط تلاش کرده‌ایم تا بتوانیم بستر زیارت زائران حرم مطهر را با استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و فضای مجازی فراهم سازیم.» وی با بیان اینکه بستن درب حرم مطهر برای همه ما کاری بسیار سخت و تلخ بود، گفت: «از آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله نوری همدانی و آیت‌الله صافی گلپایگانی به ‌عنوان مرجع تقلید بزرگوار در این مورد سئوال کردیم که همه این بزرگواران با ذکر ضرورت‌های مختلف این تعطیلی به صورتی اعلام داشتند که حرم‌ها باید تعطیل باشند تا در این مکان‌ها برای مردم مشکلی پیش نیاید.»
 
قطعا این گلایه از تولیت آستان مقدس کریمه اهل‌بیت وجود دارد که چرا نظر مراجع را در سطح گسترده انتشار ندادند تا همه مردم بدانند که درخواست وزارت بهداشت با تایید کامل مراجع همراه بوده است و چرا همیشه کارها را برعکس انجام می‌‌دهند. مگر نه اینکه بسیاری از منتقدان در ماجرای بنزین علت آتش افروزی‌ها را اقدامات دفعی و بدون اطلاع قبلی دولت دانستند؟ جالب آنکه وقتی درب حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) در عصر روز دوشنبه بسته شد، ساعاتی بعد در اخبار گفته شد که درب مشاهده شریفه بنا است بسته شود!

8- محمود صادقی رئیس فراکسیون شفاف‌سازی و انضباط اجتماعی مجلس: «در صحنه دوشنبه شب قم و مشهد دیدیم که افراد به تهران و رئیس‌جمهور اهانت می‌کردند. رئیس‌جمهور مسئول اجرایی کشور است و وقتی به وی اهانت می‌کنند در واقع نوعی دهن‌کجی به حاکمیت است. به‌نظرم به جای ترویج چنین تفکری باید احترام به قانون ترویج شود.»
 
9- روزنامه مشرق: «بسیاری از ما شیعیان، این تجربه را داشته‌ایم که وقتی در کودکی و نوجوانی، داستان‌ها و روایت‌های مربوط به تاریخ صدر اسلام را می خواندیم در درک مفهومی به نام «خوارج» با یک علامت سوال ذهنی بزرگ مواجه می‌شدیم که چطور حافظان قرآنی بوده‌اند که به روی «امام» شمشیر کشیدند؟»
 
10- روزنامه کیهان: «بعد از بسته شدن حرم حضرت معصومه(سلام‌الله‌علیها) به علت پیشگیری از کرونا چند نفر با ادعای دوستی حضرت، به حرم حمله کرده و یکی از درها را شکسته‌اند! گفتم: بستن حرم برای حفظ سلامت زائران دلیل عاقلانه‌ای دارد ولی حمله به حرم و تخریب آن فقط می‌تواند نشانه دشمنی با حضرت باشد. گفت: حمله‌کنندگان از فرقه موسوم به شیعه انگلیسی بوده‌اند. همان فرقه منحرفی که دولت انگلیس ۱۶کانال تلویزیون ماهواره‌ای در اختیارشان گذاشته است و رهبرشان در مقابل اعتراض دیگران گفته بود جد و نسب ملکه انگلیس به پیامبر اسلام(صلوات الله علیه) می‌رسد! آنها چند هفته قبل هم ضریح مطهر را لیس زده و فیلم و عکس تهیه کرده و به انگلیس فرستاده بودند! گفتم: این جماعت در مقابل حمله تکفیری‌ها به حرم حضرت زینب(سلام الله علیها) و ائمه اطهار(علیهم السلام) در سوراخ موش خزیده بودند و حالا مثل تکفیری‌ها به حرم‌های مطهر حمله می‌کنند؟ اینها با وهابی‌های تکفیری چه فرقی دارند؟! گفت: اینها شیعه انگلیسی هستند و تکفیری‌ها سنی آمریکایی و مثل دو لبه یک قیچی عمل می‌کنند!
 

پنجشنبه (98/12/29)

در روز پنج شنبه برخی با استناد به قاعده لاضرر حفظ جان انسان‌ها را یکی از مهم‌ترین دستورات اسلام است، بیان می دارند که بر اساس آن مسئولین مجبور شدند درب‌های حرم را ببندند و برخی دیگر با این استدلال که دستور مقام معظم رهبری  در این خصوص که هرچه ستاد مقابله با کرونا تشخیص دهد باید اجرایی شود، باید فصل الخطاب قرار گیرد؛ اشاره داشتند.
 
11- مسیح مهاجری مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی: «درجمع مهاجمان به حرم‌ها، هم عالم نمایان حضورداشتند و هم مقدس نمایان متحجر. آنها بدون آنکه بدانند ائمه معصومین(علیهم السلام) به هنگام مریضی به پزشک مراجعه می‌کردند و حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیز با بیماری از دنیا رفت، می‌گویند به حرم‌ها بیماری وارد نمی‌شود. اگر امروز می‌بینیم این جهال حتی به توصیه‌های مسئولین نظام هم اعتنا نمی‌کنند، باید بدانیم که فردا قطعا پا را فراتر خواهند گذاشت و علیه آنها خواهند شورید. درست مانند خوارج که خود را فهیم‌تر از امام زمان خود می‌دانستند.
 
البته آقای مسیح مهاجری هم که خود را فهیم می‌داند، در حال تکرار حرف‌های ناپخته برخی افراد و تایید شبهات دشمنان هستند. اولا اینکه حضرت معصومه(سلام الله علیها) با بیماری رحلت فرمودند چه ربطی به استدلال بیماری وارد حرم نمی‌شود، دارد؟ دوما این شبهه دشمنان دین است که می‌گویند: «کسی که با بیماری از دنیا رفته چگونه بیماران را شفا می‌دهد؟» سوما طبق اقوال معتبر حضرت مسموم شدند و کسالتشان با مسمومیت به اوج رسید و ایشان به شهادت رسیدند. حتی اگر قول بیماری و رحلت را قبول کنیم، باز هم ربطش مشخص نمی‌شود. از فردی مانند ایشان که یک روحانی درس خوانده هستند این سخنان بعید به نظر می‌رسد، هرچند در قامت یک سیاست‌مدار از این نوع استنباط‌های غلط زیاد دارند و در عبارتی کوتاه ایشان قیاس می کند و حتما می داند سخنان ائمه در مورد قیاس کنندگان چیست؛
 
ایشان همچنین می‌گوید: «این فرافکنی ها را هم کنار بگذاریم که اینها وابسته به فلان جریان هستند و با برنامه ریزی وارد عمل شده اند. این واقعیت را بپذیریم که اینها دست پرورده های خودمان هستند و محصول خالص قدرت طلبی ها و انحصارطلبی های ما که انقلابی بودن را پرخاشگری و هتاکی و بی حرمتی به هرکس که با ما نباشد تفسیر کردیم. مابه خاطر این خطایمان تاوان بزرگ تری خواهیم پرداخت.»
 
همه ما قبول داریم که اینها دست پرورده امثال شما هستند، کمااینکه آشوبگران فتنه 88 هم دست پرورده شما بودند و ملتی خداجو نام گرفتند. دقیقا به همین دلیل است که این تفکر و صاحبانش را وصله نظام نمی‌دانیم.
 
12- حجت‌الاسلام والمسلمین محمود رجبی: «در حوزه پزشکی، زمانی که مبنای شرعی و دینی وجود دارد و در شرایطی که این بیماری دارای شدت واگیری و انتقال است و کارشناسان این حوزه نیز به لحاظ اینکه شیوع، این بیماری بسیار زیاد است و تجربه عملی خارجی نیز این مسئله را تأیید می‌کند که این بیماری شدت زیادی در انتقال به دیگران دارد. بنابراین تصمیم در کاهش ارتباطات عموم مردم را اتخاذ کردند.»
 
13- حجت الاسلام والمسلمین احمد مروی، تولیت آستان قدس رضوی: «تلاش می‌کنیم محدودیت حرم مطهر طولانی نشود و ان شاءالله خیلی زود حداقل به شرایطی که الآن هستیم برگردیم، بنابر اقتضائات این روزها جسم مردم در حرم نیست اما دل‌های میلیون‌ها انسان مومن، ولایتمدار و محبّ اهل بیت(علیهم السلام) اینجا است و روز به‌روز بیشتر می‌شود.»
 
14- حجت‌الاسلام مجتبی الهی خراسانی: «حفظ جان انسان‌ها یکی از مهم‌ترین دستورات اسلام است و قاعده لاضرر را متوجه این نکته می‌دانند که حکومت اسلامی موظف است تا از جان انسان‌ها محافظت کند. از همه مسئولان می‌خواهیم کنترل جدی انجام دهند و اماکن عمومی به حالت تعطیل دربیایند.»
 

واکنش کاربران فضای مجازی در توئیتر

واکنش کاربران مجازی به این موضوع بسیار تندتر بوده است. اکثر فعالین مجازی این اقدام را به شیعه انگلیسی نسبت دادند و خواهان برخورد شدید با این افراد شدند. برخی اقدام آنها را به داعش تشبیه کردند، برخی آداب تشرف به حرم را گوشزد کردند و برخی دیگر در صدد بهره بردای سیاسی خود از این ماجرا بودند.
 
سارا: حرم اهل بیت آنقدر حرمت دارد که سفارش شدیم وقتی میخواهید بریم به سمتشون با قدم‌های آرام حرکت کنیم، بعد توی جاهل حمله میکنی به گیت ورودی حرم امام رضا و احادیث روی گیت رو پاره میکنی و روبروی گنبد فحش ناموس میدی که بری زیارت؟ نه این حیدر گفتنا ارثیه علویون نیست، که اینا از مارقینن.
 
سعید زارعی: یکی الله اکبر می‌گوید و سر می‌برد، دیگری حیدر حیدر می‌گوید و درب حرم می‌شکند. هر دو لبه یک تیغه هستند، تیغ آخته لندن برای مقابله با اسلام انقلابی و محور مقاومت.
 
 سیمین بانو: به خدا تا دیروز که درهای حرم باز بود هیچ‌کس حرم نمی‌رفت. دقیقا همون وقتی که گفتند به خاطر اعلام وزارت بهداشت درهارو بستن یه عده ریختن به تخریب ورودی و شکستن درب ها؟
 
محمد پاداش: در یک شب هم حرم امام رضا (علیه السلام) مورد هتک حرمت قرار می‌گیره هم حرم خواهر امام رضا. اونم از جانب عده ای که سالهاست آزادانه و بدون هیچ محدودیتی در کشور فعالیت می‌کنند. از آنجا که دوران بزن در رو تمام شده، جریان شیعه‌ی لندنی منتظر تو دهنی محکم نظام باشد.
 
سید مرتضی: میگن برای ورود به حرم دست بزار روی سینه و سلام کن و با ادب وارد شو، امام یه سری شیعه انگلیسی نه تنها دست به سینه نذاشتن بلکه درب حرم رو شکستن و با داد و فریاد و بی ادبی وارد حرم حضرت معصومه(سلام الله علیها) شدند، شیعه از در شکسته و بی ادبی خاطره خوبی نداره؛ داغ ما رو تازه نکنید.
 
مجتبی روحی زاد: دیالوگ ماندگار مختار برای این روزهاست که دیروز ضریح را لیس می‌زندند و امروز درب حرم حضرت معصومه را شکستند. "شیعه از دست فتواهای ناسنجیده امثال شما کم غرامت نداده، هیچ‌وقت ضرورت های زمانه خود را درک نکردید اگر بگویم خون مسلم ابن عقیل به گردن امثال شماست اغراق نکرده‌ام."
 
محمد پازوکی: آمریکایی‌ها داعش ساختند که به جهان بگن مسلمونا جنایتکارند، انگلیسی‌ها شیعه انگلیسی ساختند تا ضریح لیس بزنن و درب حرم بشکنن که بگن شیعه عقل ندارد. با سناریوهای تکراری و اهداف تکراری فقط به یه نتیجه تکراری می‌رسند. مثل همیشه شکست.
 
مصطفی تاجزاده: مواجهه مسئولانه تولیت آستان قدس رضوی درباره بستن موقت درهای حرم امام رضا را با رودررویی غیرمسئولانه گروهی هتاک در همین زمینه در قم مقایسه کنید. به راستی پشت این اقلیت بی ادب به کجا گرم است که با امنیت کامل می گویند: تهران غلط کرد، وزیر غلط کرد؛ روحانی غلط کرد.

امیر حسین ثابتی به توئیت آقای مصطفی تاجزاده واکنش نشان داد و نوشت: پشتشان به همان جایی گرم است که سالهاست پشت شما را هم گرم کرده. شیعه انگلیسی روی دیگر سکه اصلاح طلب آمریکایی است. جمهوری اسلامی همزمان با هر دو می‌جنگد. آمریکا، انگلیس و عمال داخلی شان.
 
مازیار بیژنی هم پاسخ داد: پشت اقلیت بی ادب سبز به کجا گرم بود که سال88 با امنیت کامل می‌گفتن اصل نظام نشانه است؟
 
عزت‌الله ضرغامی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی: مرزبندی بین اکثریت معترضین به بسته شدن حرم‌های مطهر و معدود افراد فتنه‌گر، عقلانی و ضروری است. استدلال‌های سست آن‌ها را در فضای مجازی دیدم. پاسخ‌های روشن دارد. خوب است طلاب و فعالان اجتماعی سیاسی شبهات آنان را رفع کنند.
 
احمد مازنی: شکستن حرمت اهل بیت (علیهم السلام) نماد جهل مقدس است. اما متولیان کجا بودند که نتوانستند از تجاوز عده ای با رفتار وحشیانه جلوگیری کنند.
 
عبدالله گنجی: شخصیت بزرگی از خیابان عبور می‌کرد. یک نفر خیلی فشار و اصرار داشت دست این شخصیت را ببوسد. محافظ اون شخصیت گفت ول کن بابا دستش را شکستی. طرف پاسخ داد: جهنم بشکند، بگذار ببوسمش. حالا حکایت شکستن درب حرم به بهانه ارادت است.
 
سید عطاءالله مهاجرانی: مهمترین کتاب شیعه، اصول کافی است. این کتاب با کتاب العقل و الجهل شروع شده است. 70 سال بعد از کلینی، فردوسی مقدمه شاهنامه را  با حسن مطلع  با نام خداوند جام و خرد آغاز کرد. شیعه در بین مذاهب اسلامی پرچمدار حکمت و خرد است. خرافات و افسانه و جهل مقدس خرد را خفه کرده است.
 
علی مطهری، نماینده تهران در مجلس شورای اسلامی: افراد جامد فکری که در اعتراض به بسته‌شدن درب حرم حضرت معصومه به آنجا هجوم بردند و درب را شکستند باید بازداشت و مجازات شوند، هم به خاطر کمک به شیوع ویروس کرونا و هم به دلیل ایجاد وهن برای اسلام و شیعه. آنها یاد خوارج را زنده کردند.
 

نتیجه

در زمان‌هایی که چنین اتفاقاتی رخ می دهد، واقعا جای خالی حوزه و روحانیت را می‌توان حس کرد. قطعا کم کاری باعث شد ما به اینجا برسیم. اما خوب است طلاب و فعالان اجتماعی سیاسی شبهات را رفع کنند. امروزه باید از لزوم رعایت حال یکدیگر و حق الناس بودن حضور غیرضرور در جامعه گفته شود. البته مردم و نخبگان و سهم دولت و حتی علما هر کدام در تلاش برای عدم رخ دادن این نوع حوادث وظیفه خطیر برعهده دارند که باید محفوظ بماند.