دکتر محمدحسین ظریفیان مدیرکل پژوهش‌های اسلامی رسانه در یادداشتی به موضوع پدیده تلویزیونی شدن مناسک دینی و اهمیتی که این روزها در دوره شیوع بیماری کرونا یافته پرداخته است

به گزارش راسخون از روابط عمومی رسانه ملی، در این یادداشت آمده است: 

گذر مناسک دینی از جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن با استفاده از وسایل ارتباط جمعی به‌ویژه تلویزیون همواره مورد توجه و مباحثه اندیشمندان قلمرو دین، ارتباطات و رسانه بوده است. رسانه مدرن در معنادار کردن نمادها و زندگی، مشارکتی فعال دارد؛ امری که بیش از 100 سال سابقه دارد و در گذر این سالیان، تحت تأثیر تلویزیون قرار گرفته است. همان‌طور که تلویزیون می‌تواند ابزار مناسبی برای انتقال مفاهیم دینی به مخاطب باشد، دینی که در تلویزیون به‌صورت مجموعه اعتقادات و مناسک به مخاطب ارائه می‌شود هم از ویژگی‌های آن اثر تأثیر پذیرفته و با آموزه‌های معرفتی و مناسکی که فرد با حضور خود در محافل دینی آن‌ها را کسب کرده، متفاوت است.

گسترش وسیع و سریع بیماری کرونا زمینه‌ساز سال‌ها کاوش فکری و مباحثه میان صاحب‌نظران در عرصه‌های مختلف جوامع شده است. چنان‌که در قلمرو رسانه و ارتباطات هم شاهد گفت‌وگوها و نوشته‌های علمی فراوان از جمله درباره پدیده تلویزیونی شدن مناسک دینی هستیم. پدیده تلویزیونی شدن مناسک دینی که سال‌ها مورد مداقه صاحب‌نظران عرصه دین و رسانه قرار گرفته، با جهان‌گیر شدن بیماری کرونا جدی‌تر از گذشته بروز و ظهور عینی پیدا کرد و بی‌تردید هیچ‌گاه تا امروز، این پدیده این‌طور گسترده و جدی نمایان نشده بود؛ چراکه با محدودیت و تعلیق جدی برگزاری مناسک جمعی در میان متدینان به ادیان مختلف در جهان همراه بود که نقش رسانه‌های جمعی به‌ویژه تلویزیون در نمایش مناسک دینی برای پاسخ به نیاز معنوی مخاطبان و بهره‌مندی از ظرفیت مکان‌های مقدس و بقاع متبرکه اهمیت ویژه‌ای پیدا کرد.

بنا به گفته متولیان امر بهداشت و درمان، مهم‌ترین راه انتقال ویروس و سرایت بیماری کرونا از طریق مواجهات انسان‌ها و تجمعات مردمی است که این امر باعث تعطیلی برنامه‌های جمعی از جمله مناسک جمعی دینی شد و ضرورتاً مردم را به خانه‌نشینی و نشستن پای تلویزیون وادار کرد. چه با رویکرد خوشبینانه، چه بدبینانه، چه خنثی و چه ساختارگرا به تلویزیونی شدن مناسک دینی بنگریم. این پدیده فرصت‌ها و تهدیدهایی را با خود به همراه دارد که محل توقف و تأمل است.

خوشبختانه رسانه‌ملی با تلاش هوشمندانه توانست دایره مخاطبان خود را در امر تبلیغ دین گسترش دهد و به نیاز معنوی مردم برای حضور در اعمال مناسکی خصوصاً در سه ماه شریف رجب، شعبان و رمضان تا حدود زیادی پاسخ دهد و در مقابل نبرد تن به تن با دشمنان باور و اعتقادات مردم، تیغ شبهه دشمن را در سینه مهاجمان به دین و اخلاق فرو ببرد.

میهمان نحس و بدشگون کرونا همچنان حضور دارد و آزمون دشواری که سازمان به اذعان همگان تا امروز از آن موفق بیرون آمده، ادامه دارد. در این آزمون اما باید به برخی ملاحظات نمایش مناسک دینی در تلویزیون توجه بیش‌تر و ویژه‌ای کرد. ملاحظاتی که بیش از سه دهه است مورد کاوش و اتفاق‌نظر اندیشمندان قلمرو دین و رسانه قرار گرفته است. توجه به جابه‌جایی اولویت‌ها در مناسک دینی، قداست‌زدایی از مناسک و نمادهای دینی، تغییر ذائقه مخاطب، ستاره‌سازی و تغییر مرجعیت دینی، یکپارچه‌سازی فرهنگ بومی مناسکی و تولید زندگی اشتراکی، تغییر در فضا و مکان مناسک تلویزیونی و در پایان سطحی‌زدگی محتوای مناسک دینی، تهدیدهایی هستند که باید در سیاست‌گذاری تولید و پخش برنامه‌های مذهبی بیش از گذشته مورد توجه مدیران رسانه و برنامه‌سازان دینی قرار گیرند.

بحران کرونا فرصت کم‌نظیری را در گرایش عمومی‌به مسئله دین و مناسک مذهبی فراهم آورده و باید با استفاده از ظرفیت رسانه، مخاطبان را هرچه بیش‌تر در معرض معارف الهی قرار داد. تلاش فراگیر رسانه‌ملی در بهره‌گیری از این فرصت تاریخی، سرمایه و تجربه‌ای ارزشمند برای بازفهم پدیده تلویزیونی شدن مناسک دینی است؛ چه‌ بسا فرصت‌ها و تهدیدهایی دیگر بر این پدیده مترتب است که از متن و فرا‌متن تجربه اخیر قابل بهره‌گیری، برداشت، تحلیل و بررسی باشد.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی صدا و سیما