دستکاری دولت در بازار بورس/ نقش دولت و حقوقی‌ها در ریزش بورس چیست؟

به گزارش راسخون؛ براساس آخرین آماری که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) ارائه داده، در سه ماهه بهار سال جاری دولت در مجموع سه‌هزار و ۳۴۸ میلیارد تومان درآمد مالیاتی از معاملات سهام در بورس و فرابورس کشور داشته که این میزان هفت درصد از کل درآمد مالیاتی معاملات سهام در سال ۱۳۹۸ بیشتر بوده و نزدیک به ۱۱ برابر درآمد مالیاتی کل سال ۱۳۹۷ است.

بر این اساس، درآمد مالیاتی دولت از این معاملات با رشد ۹۰درصدی از ۳۳۱ میلیارد تومان در سال ۹۷ به سه‌هزار و ۳۱۵ میلیارد تومان در پایان سال ۱۳۹۸ رسیده بود که این میزان در سال جاری نیز در حال تجربه یک رشد اساسی چشمگیر است؛ به‌طوری‌که آمار‌ها نشان می‌دهد در سه‌ماهه بهار سال جاری دولت در مجموع سه‌هزار و ۳۴۸ میلیارد تومان درآمد مالیاتی از معاملات سهام داشته که این میزان هفت درصد هم از کل درآمد مالیاتی معاملات سهام در سال ۱۳۹۸ بیشتر بوده و نزدیک به ۱۱ برابر درآمد مالیاتی کل سال ۱۳۹۷ است.

براساس این گزارش، در قیاس ماهانه نیز درآمد مالیاتی دولت در ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خرداد امسال به ترتیب حدود ۷۲۲ میلیارد تومان، هزارو ۶۴۸ میلیارد تومان و هزارو ۱۷۷ میلیارد تومان است که هر کدام از آن‌ها بین ۶۰ تا ۸۰ برابر درآمد مالیاتی دولت از معاملات سهام در ماه‌های مختلف سال ۱۳۹۷ است. شایان ذکر است با درنظرگرفتن میانگین سه‌ماهه بهار، به نظر می‌رسد اگر تا پایان سال جاری بورس دچار مشکلات جدی نشود، دولت امسال حدود ۱۴هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی از معاملات سهام به‌دست خواهد آورد که این میزان بیش از چهار برابر رقم درآمد مالیاتی دولت از معاملات سهام در سال ۱۳۹۸ خواهد بود.

کارشناسان اعلام کرده‌اند که برآورد درآمد مالیاتی در شش‌ماهه سال جاری تا ۱۰ هزار میلیارد تومان است. با این اوصاف و با شرط تداوم ورود نقدینگی به بازار سرمایه و جذب سرمایه‌گذاری، احتمالا درآمد مالیاتی دولت از بازار سرمایه، بیش از برآوردی است که سمات ارائه داده است.
 

برآورد درآمد مالیاتی ۱۰ هزار میلیاردی در ۶ ماه

 
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان، در پاسخ به این پرسش که دریافت این میزان مالیات تا چه اندازه می‌تواند یاری‌رسان دولت در شرایط کسری شدید بودجه باشد، می‌گوید: درآمد مالیاتی ۳.۵ هزار میلیارد تومانی دولت در سه‌ماهه بهار سال جاری دولت، اکنون که تقریبا به شش‌ماه از سال می‌گذرد، طبق برآورد‌ها به نزدیک ۱۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافته است.

این اقتصاددان در ادامه می‌گوید: ۱۰ هزار میلیارد تومان رقم قابل توجهی است و اگر درآمد مالیاتی به‌همین‌ترتیب تا پایان سال ادامه پیدا کند، می‌تواند بخشی از کسری بودجه دولت ناشی از حذف درآمد‌های نفتی کشور را پوشش دهد. البته باید دید بازار سرمایه با همین شتاب که در ماه‌های اخیر داشته، ادامه پیدا کند و نقدینگی را از بازار جذب کند.

او با اشاره به اینکه در پنج‌ماهه اخیر، صد هزار میلیارد تومان نقدینگی وارد بازار شد، می‌گوید: منطقا مردم با این نقدینگی وارد بازار شده و سهم خریداری می‌کنند و پس از مدتی به فروش سهام روی می‌آورند که روی این فروش، درصدی درآمد مالیاتی از رقم فروش کاسته و به درآمد سازمان مالیاتی کشور افزوده می‌شود.

شقاقی‌شهری در واکنش به این پرسش که آیا دریافت این میزان مالیات می‌تواند سهام‌داران را از سرمایه‌گذاری از بازار سرمایه ناامید کند، تصریح می‌کند: این درآمد ناشی از دریافت مالیات از معاملات سهام در بورس اوراق بهادار است و فروشنده در حال پرداخت مالیات است، بنابراین سهام‌داران روی فروش هر سهم خود، در حدود یک‌صدم درصد، مالیات پرداخت می‌کنند. این مالیات عملا روی فروش همه دارایی‌ها اعمال می‌شود و لزوما به بازار سرمایه محدود نمی‌شود.

به گفته او، هرچقدر بازار سرمایه توسعه پیدا کند، می‌تواند محل مطمئنی برای درآمد‌های پایدار مالیاتی برای دولت باشد.
 

بهره‌گیری دولت از بازار سرمایه

محمدتقی فیاضی، کارشناس اقتصادی، نیز دراین‌باره می‌گوید: در ماه‌های ابتدایی سال تا همین یک ماه پیش، بازار سرمایه با شتاب بسیار بالایی، افزایش یافت و این مسئله مطرح شد که سهم کارمزد دولت از معاملات بورس رقمی میلیاردی و قابل‌توجه است. فیاضی می‌افزاید: در شرایط عادی هرچقدر دولت بتواند شفافیت ایجاد کرده و از فعالیت‌های اقتصادی، درآمد مالیاتی دریافت کند، اتفاق خوبی است، اما باید بتواند این شفافیت را به تمامی بخش‌های اقتصادی تسری دهد و از بنگاه‌های بزرگ‌مقیاس یا فعالیت‌های سوداگرانه مالیات دریافت کند.

این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: وقتی مسئله بغرنج می‌شود که دولت فقط در شرایطی که در مضیقه مالی قرار می‌گیرد، اقدام به دریافت مالیات می‌کند که این شائبه را ایجاد می‌کند که دولت در حال موج‌سواری بر شاخص‌های بازار سرمایه است و از طریق حمایت از بورس، بدهی خود به برخی سازمان‌ها مانند سازمان تأمین اجتماعی را به بازار سرمایه احاله می‌دهد.

به گفته او، این اتهام به دولت وارد است که در حال موج‌سواری بر امواج خروشان بورس در شرایط مضیقه مالی است که عمدتا به سهام‌داران خرد ضربه وارد می‌کند. به‌ویژه در شرایطی که بازار سرمایه دچار نوسان یا افت می‌شود. فیاضی تصریح می‌کند: بسیاری از نهاد‌ها و بنیاد‌ها وجود دارند که از پرداخت مالیات معاف‌اند و عملا چیزی وارد خزانه دولت نمی‌شود. اگر دولت و مجلس اتفاق نظر داشته باشند، می‌توانند از این بخش مهم اقتصادی مالیات دریافت کنند، زیرا ظرفیت قانونی آن (شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا) نیز وجود داشت که می‌توانستند از این طریق، موانع قانونی آن را نیز برطرف کنند، اما چنین نکردند.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به اینکه دریافت مالیات از فعالیت‌های سوداگرانه مطلوب است، می‌گوید: با‌این‌حال، یک نکته در این میان مغفول می‌ماند. عایدی‌ای که در بازار‌های مختلف ایجاد می‌شود، خود معلول علت اساسی تورم است. درواقع مسبب واقعی وقوع این وضعیت و فعالیت‌های سوداگرانه، تورم است که بستر اصلی آن از سوی دولت ایجاد شده است. حال در چنین شرایطی دولت سوار بر موج شده و اقدام به دریافت مالیات از این فعالیت‌ها می‌کند که این اقدام، از اساس زیر سؤال است؛ بنابراین انتقاد اصلی بازهم متوجه دولت است که چنین بستری را برای سوداگری فراهم می‌کند و جلوی کاهش ارزش پول ملی و حفظ قدرت خرید مردم را نمی‌گیرد.

درآمد دولت از عرضه سهام

   
طبق بررسی‌های صورت گرفته تخمین زده می‌شود که درآمد اولیه دولت از عرضه ۸میلیارد سهام شستا با قیمت ۸۶۰ تومان چیزی حدود ۶هزار و ۸۸۰ میلیارد تومان  باشد.(بدون احتساب رشد سهام) همچنین عباس معمارنژاد معاون امور بیمه و بانک وزارت امور اقتصادی و دارایی گفته که ارزش کل سهام این صندوق دارا یکم ۳۲ هزار میلیارد تومان است. اگر سهام شرکت‌های خودروسازی، تولیدکننده فلزات و پالایشگاهی که جزو سهام‌های باقی مانده دولت هستند مورد استقبال ۵۰درصد افراد جامعه قرار بگیرد دولت می‌تواند تنها از این سهام‌ها چیزی بالغ بر ۱۶۰ هزار میلیارد تومان درامد کسب کند.

اگر درآمد حاصل از مالیات نقل و انتقالات سهام را به درآمد حاصل از عرضه سهام‌های دولتی تا کنون اضافه کنیم در پایین‌ترین حالت ۴۰ هزار میلیارد تومان درآمد دولت از بازار سرمایه طی ۵ ماه اخیر بوده است.

دوران اصلاح و طولانی شدن مدت آن، این گمانه‌زنی را در برخی از صاحب نظران اقتصادی زیاد کرد که دولت میزان پیش‌بینی شده کسری بودجه خود را از بورس تامین کرده و قرار است حمایت خود را از بازار بردارد. آنچه که سبب شده صاحب‌نظران دولت را متهم به تامین کسری بودجه از بازار سرمایه کنند دعوت دولت از مردم به بورس و اتخاذ تمهیداتی همچون عرضه سهام باقیمانده دولت در شرکت‌ها در قالب صندوق‌های قابل معامله یا آزادسازی سهام عدالت و عرضه اولیه برخی شرکت‌های بخش عمومی و دولتی به بورس است. این کارشناسان گمان‌زنی می‌کنند دولت به هدف خود در بازار سرمایه رسیده است.

دوران اصلاح و طولانی شدن مدت آن، این گمانه‌زنی را در برخی از صاحب نظران اقتصادی زیاد کرد که دولت میزان پیش‌بینی شده کسری بودجه خود را از بورس تامین کرده و قرار است حمایت خود را از بازار بردارد.

اگر کسری بودجه را ۱۸۰ هزار میلیارد تومان در نظر بگیرم دولت در بدبینانه‌ترین حالت تاکنون حدود ۳۰ درصد از کسری بودجه خود را تامین کرده است که این رقم به احتمال زیاد بالاتر از این تخمین است. بر اساس گفته کارشناسان، دولت تا پایان سال نیاز به بازار سرمایه دارد که بدون دغدغه و به راحت‌ترین شکل کسری بودجه خود را تامین کند.

اصلاحات بازار در روزهای اخیر و نگرانی ایجاد شده در سهامداران خرد این تصور را پررنگتر می‌کند که دولت قرار نیست دیگر از بازار سرمایه حمایت کند، این در حالی است که قالیباف رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفته به طور جدی پیگیری نهایی شدن انتقال یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت بازار هستیم که  قطعا اجرای این مصوبه در شرایط فعلی بازار برای بازارگردانی مداوم همه نمادها و افزایش نقدشوندگی بازار اتفاق بسیار خوبی است.

گفته شده که این طرح چندین ماه است که جهت حمایت از بازار سرمایه در حال پیگیری است اما هنوز ابلاغیه رسمی به سازمان بورس اعلام نشده است.

به نظر می‌رسد که دستوری بودن اصلاح و طولانی‌تر شدن آن خیز دوباره دولت برای تامین مابقی کسری بودجه است که این گفته مورد تایید کارشناسان بازار است به این طریق که دولت می‌تواند با استفاده از حقوقی‌ها، سهام‌های بازار را با قیمت‌های پایین از بازار جمع آوری کند و بعد از حمایت ان را با قیمت بالاتر به فروش برساند.
 

اصلاح شاید به خاطر تامین سریع بودجه باشد

در کنار این نظرات که دولت برای تامین کسری بودجه خود هم که شده از بازار سرمایه حمایت می‌کند برخی از صاحب نظران می‌گویند که دولت به منظور سرعت بخشیدن به تامین بودجه اصلاح را به صورت دستوری و عمدی طولانی مدت کرده تا بخشی از نقدینگی به سمت بازارهای موازی حرکت کند تا دولت بتواند بخش قابل توجهی از کسری بودجه را تامین کند. میثم رادپور کارشناس بازار در گفتگویی که تیرماه عنوان کرده بود گفته در حال حاضر ارزش دلاری شرکتی به مانند سایپا از میتسوبیشی ژاپن بیشتر است، همین‌طور ارزش دلاری فولاد مبارکه از شرکت توسکو که بسیار قدر است در تولید فولاد در جهان. بنابراین مشخص است که یک جای کار می‌لنگد، یا باید دلار گران شود، یا اینکه قیمت‌ها در بورس با اصلاح جدی روبرو شود.

به طور کلی فعالان بازار سرمایه و همچنین دولت تاکید دارد که بازار سرمایه به زودی به حالت تعادل می‌رسد اما برخی از اقتصاددانان با در نظر گرفتن برخی از آمارها اعلام می‌کنند که اصلاح بازار به صورت دستوری و جهت تامین سرمایه از بازارهای موازی است.
 

واکنش سخنگوی دولت

 
علی ربیعی شامگاه دوشنبه (۱۷ شهریور) در گفت‌وگویی با رادیو تهران در پاسخ به این پرسش که آیا رابطه‌ای میان سخنان رییس‌ جمهوری درباره وضعیت بورس و ریزش بازار سرمایه در هفته‌های اخیر وجود دارد یا خیر؟، اظهار کرد: رابطه معنادار و مستقیمی وجود ندارد اما اشتباهی به وجود آمد؛ کسانی که از قدیم در بورس بودند می‌دانند که وقتی بورس جهش می‌کند ممکن است خیلی‌ها دارایی خود را به این بازار بیاورند اما باید بدانند که بورس فرازونشیب‌ هم دارد.

وی افزود: مطالعات تاریخی اقتصاد ایران نشان می‌دهد که روند بورس هیچ‌وقت پایین نیامده است. حتی در زمانی که دوران رونق بورس هم نبوده، ارزش دارایی‌های بورس بالا رفته و هیچ‌وقت پایین نیامده است.

سخنگوی دولت ادامه داد: در بورس چند عامل تأثیر می‌گذارد از جمله چگونگی عرضه و تقاضا در این بازار، کاهش یا افزایش نرخ ارز که هرچه ارز بالاتر برود بورس را هم به دنبال خود می‌کشد و هرچه پایین‌تر برود بورس را هم پایین می‌آورد و نیز اثر روانی که در این زمینه کار خود را می‌کند.

ربیعی با بیان این‌که برخی اصلأ دوست نداشتند بورس ایران رونق پیدا کند، تصریح کرد: تمام رسانه‌هایی که در خارج کار می‌کنند، تا یک اتفاق کوچک در بورس رخ می‌داد، می‌گرفتند و روی آن مانور می‌دادند و اثر روانی آن در جامعه تزریق می‌شد. بنابراین همه این موارد در کنار هم وجود دارد و تک‌علتی نیست.

وی با بیان این‌که مردم بدانند دولت نه این‌که در بورس دخالت کند اما قطعاً از آن حمایت خواهد کرد، گفت: یکی از نمایندگان مجلس سخنانی گفته بود که گویی دولت یک ناظر بی‌طرف است در حالی دولت باید از مردم و دارایی‌های آنان حمایت کند. ولی دستکاری کردن شاخص‌ها یا بالاوپایین بردن آن با حمایت از بازار سرمایه متفاوت است.

ربیعی تاکید کرد: اگر ما می‌گفتیم سرمایه مردم به بورس برود به خاطر این بود که سهام خریداری می‌شد و در پی آن امکان سرمایه‌گذاری به وجود می‌آمد و نقدینگی بازار هم جمع می‌شد ولی به هرحال بورس مورد توجه دولت است و حمایت از این بازار استراتژی ماست.

سخنگوی دولت در پاسخ به این پرسش که آیا بورس بازهم روزهای بهبود وضعیت خود را تجربه می‌کند یا نه؟، گفت: مطمئن هستیم که این فرازونشیب‌ها مقداری ذهن افراد را نسبت به بورس تعدیل کرد. اما این‌که من بگویم شاخص بورس برمی‌گردد و به فلان رقم می‌رسد را نمی‌توانم بگویم، چون پیشگو نیستم که پیش‌بینی در این زمینه ارائه کنم.


منبع:
1. کارگر آنلاین/ موج‌سواری روی بورس
2. مشرق نیوز/ درآمد بالای دولت از معاملات بورس در مرداد
3. مثلث/ دستکاری دولت در بازار بورس ؛ سخنگوی دولت واکنش نشان داد