بررسی ریشه های تاریخی مناقشه قره باغ و همچنین تاثیر این مناقشه بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران بسیار مهم است. ریشه یابی این موضوع از آن جهت مهم و حائز اهمیت است که جمهوری اسلامی ایران با دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان هم مرز است و به علت وجود جمعیت عظیم آذری زبان و اقلیت ارمنی در داخل ایران، این مناقشه می تواند پیامدهای متعارضی را برای جمهوری اسلامی ایران همراه داشته باشد. روی هم رفته امنیت ایران به طور مستقیم تحت تاثیر این مناقشه است و موضع ایران نیز حل و فصل مناقشه از طریق دیپلماسی و مذاکرات مستقیم بین طرفین درگیری بوده است. اما در این بین برخی کشورهای فرامنطقه ای به دنبال تشدید این بحران هستند تا بتوانند به اهداف خود در منطقه برسند.
 
با توجه به این موضوع با حجت الاسلام محمد ملک زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه علمیه قم در خصوص بررسی تاریخچه و ابعاد این حادثه و همچنین کسانی که صحنه گردان این بحران هستند گفتگویی را انجام دادیم.
 
راسخون: امروز در مرزهای شمالی کشورمان بحران قره باغ و اختلافات و درگیری های دو کشور آذربایجان و ارمنستان را مشاهده می کنیم علت اصلی این درگیری و این مناقشات چه چیزی است. لطفا تاریخچه ای هم بفرمائید.
در بررسی بحران قره باغ و مناقشات دو کشور آذربایجان و ارمنستان بر روی این منطقه، ابتدا باید ریشه تاریخی این موضوع مورد توجه قرار بگیرد و سابقه آن بررسی شود. منطقه کوهستانی قره باغ از گذشته های دور تاکنون منطقه ای مسلمان نشین و بخشی از منطقه آذربایجان بوده است. هر دو منطقه آذربایجان و قره باغ تا حدود 200سال قبل جزء کشور ایران بوده است که متاسفانه در جنگ های بین ایران و روسیه طی قراردادهای گلستان و ترکمنچای از خاک ایران جدا شد و به روسیه ملحق شد.
 


قره باغ از گذشته جزء تقسیمات جغرافیایی آذربایجان بود

در سال 1923میلادی بعد از جنگ جهانی اول رهبران شوروی منطقه قره باغ را به عنوان یک ایالت خود مختار اعلام کردند،منطقه ای که از گذشته جز تقسیمات جغرافیایی آذربایجان بود .این سیاست مورد اعتراض هر دو طرف آذربایجان و ارمنستان قرار گرفت و دلیل آن هم مشخص است؛ ارمنی ها خواستار این بودند که قره باغ به ارمنستان ملحق شود و آذربایجان هم از روند تبدیل شدن این منطقه به یک استان خودمختار ناراضی بود و به این مسئله اعتراض داشت.به همین دلیل با روی کار آمدن گورباچف رهبر شوروی سابق در سال 1985 تنش میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه خودمختار قره باغ مجددا بالا گرفت و همزمان با استقلال جمهوری آذربایجان و ارمنستان، منطقه قره باغ از نظر جغرافیایی مجددا در داخل خاک آذربایجان قرار گرفت.
 
این مسئله بازهم اعتراض ارمنستان را در پی داشت و شاهد بودیم که از سال 1988 تا سال 1994 درگیری ها و تنش های خونین در بین دو کشور انجام شد که منجر به کشته و زخمی و آواره  شدن بسیاری از مردم شد که در نهایت سازمان ملل در این موضوع دخالت کرد و حل این بحران را به گروهی که متشکل از چند کشور به ریاست آمریکا، روسیه و فرانسه بود واگذار کرد.
 

قدرت های فرامنطقه ای یکی از دلایل افزایش تنش

این موضوع بازهم زمینه ای شد تا قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای وارد بحران شوند و نفوذ خود را در این منطقه افزایش دهند. این قدرت ها تاکنون نه تنها در حل این مناقشه موفق نبودند بلکه گاه منجر به افزایش تنش ها هم شده اند چرا که هرکدام دنبال نفوذ و منافع خود بوده و هستند.
 

قدرت های فرامنطقه ای صحنه گردان اصلی بحران قره باغ

راسخون:وجود این درگیری ها و بحران در منقطه به نفع چه کسانی است و بفرمائید صحنه گردان اصلی این اتفاقات چه کسانی هستند؟
همانطور که گفته شد در این مناقشه هر کدام از کشورهای فرامنطقه ای مانند آمریکا، عربستان، رژیم صهیونیستی و فرانسه وارد منطقه شدند و هریک به نوعی برای گسترش نفوذ خود به این مناقشه ورود کردند. سهم این کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در افزایش این مناقشه ها ودرگیرها در منطقه قره باغ و بحرانی که ایجاد شده است بسیار زیاد و پررنگ است.
 

وجود تنش و درگیری بین آذربایجان و ارمنستان به نفع آمریکا و رژیم صهیونسیتی است به همین دلیل این کشورها همیشه تلاش کرده اند که وضع موجود تداوم داشته باشد و این مناقشه به صورت مسالمت آمیز حل نشود. وجود مناقشه و درگیری در منطقه باعث می شود تا این کشورهای فرامنطقه ای بهانه ای برای افزایش حضور خود در منطقه داشته باشند و از طرفی به لحاظ اقتصادی فروش سلاح به هر دوکشور آذربایجان و ارمنستان برای این کشورها امنیت ایجاد می کند.
 

آمریکا با بحران قره باغ به دنبال نفوذ بیشتر در منطقه است

دشمنان ایران به دنبال حضور در مرزهای شمالی ایران هستند.آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان به دنبال این مسئله هستند که به ناامنی و بحران در منطقه قره باغ تداوم ببخشند تا گسترش نفوذ آنها در منطقه فراهم شود. عربستان در این مدت با برجسته کردن وجه اسلامی مناقشه قره باغ در تلاش است تا مرزهای شمال ایران را ناامن کند و نفوذ خود در این منطقه را گسترش بدهد.
 

وجود اشتراکات فراوان ایران با ارمنستان و آذربایجان

راسخون:حال وظیفه ایران در خصوص بحرانی که در قره باغ به وجود آمده است چیست و چه سیاستی را در قبال مناقشه قره باغ باید اتخاذ کند؟
هر دوکشور ارمنستان و آذربایجان جزء همسایگان شمالی ایران و دارای مرزمشترک با ایران هستند و ایران با هر دوکشور دارای اشتراکات فراوانی در ابعاد فرهنگی، تاریخی، مذهبی و زبانی است به همین دلیل این سیاستی که باید اتخاذ شود بسیار اهمیت دارد. گرچه وجه اشتراکات مذهبی ایران با آذربایجان بسیار قوی است، چیزی که ما در خصوص ارمنستان این وجه را نداریم و یا خیلی ضعیف است اما باید به این نکته هم توجه کنیم که سیاست ضد مذهبی دولت باکو و سیاست نزدیکی به غرب و رژیم صهیونیستی و آمریکا از جمله دلایل تاثیرگذار بر روابط ایران و آذربایجان در سال های گذشته بوده است و می تواند باعث اتخاذ سیاست خاص جمهوری اسلامی ایران در این قضیه شود.


حل مناقشه قره باغ از سیاست های مهم ایران

ماوظیفه داریم سیاست خارجه خودمان در خصوص این بحران بر اساس مبنای سیاست مصالحه و حفظ حسن همجواری با دو کشور آذربایجان و ارمنستان پایه ریزی شود و این سیاست ادامه پیدا کند. ثبات منطقه ای در وضعیت فعلی برای ایران بسیار حائز اهمیت است و تشدید درگیری موجب ناامنی در منطقه و نفوذ بیشتر قدرت های فرامنطقه ای خواهد شد به همین دلیل تلاش ایران نباید معطوف به حمایت نظامی از کشورهای طرف درگیری قرار بگیرد بلکه ایران باید در مدیریت بحران نقش سازنده ای داشته باشد.
 

اهمیت ورود ایران برای جلوگیری از نفوذ قدرت های فرامنطقه ای در منطقه

تاکنون نقش قدرت های فرامنطقه ای در منطقه در مناقشه قره باغ نه تنها به حل بحران کمک نکرده است بلکه به تشدید بحران دامن هم زده است به همین دلیل ایران باید به صورت فعال و پویا وارد حل این مشکل شود و نقش سازنده ای را داشته باشد. ایران به عنوان یک میانجی خیرخواه وظیفه دارد به سرعت برای رفع تنش و کاهش بحران در منطقه تلاش کند و اجازه ندهد قدرت های فرامنطقه ای به ویژه آمریکا و رژیم صهیونیستی به بهانه این درگیری وارد منطقه شوند.
 

و اما سندی که نشان می‌دهد قره باغ متعلق به ایران است!

نامه فتحعلی‌شاه قاجار به مهدی‌قلی‌خان جوانشیر نمونه‌ای از هزاران سند تاریخی مالکیت ایران بر قره باغ است. در این نامه شاه ایران خان را به مقام بیگلربیگی منصوب کرده و از او خواسته که قره‌باغ را از وجود روس‌ها پاک کند.