خشونت خانگی و مقابله با آن

طی دو دهه گذشته یکی از آسیب های اجتماعی که بیشترین آمار جهانی را به خود اختصاص داده و جامعه شناسان را ملزم به اعلام شرایط بحرانی کرده است؛ اشاعه بیش از پیش خشونت، بالاخص در سطح خانواده بوده است.

پدیده خشونت همواره در طول تاریخ جزو لاینفک جوامع بشری محسوب شده است اما روند فزاینده رفتار خشونت آمیز، آن هم در عصر ارتباطات و گفتگو کمی دور از ذهن است. در دوره ای که ارتباطات کلامی به اوج خود رسیده و دهکده جهانی پدید آمده است، تصور کاهش سطح ارتباطات موثر و بهینه در میان افراد معضلی است که باید برای رفع آن تدابیر ویژه ای اتخاذ گردد.

بسیاری از کارشناسان اجتماعی، روند تساعدی خشونت خانگی Domestic violence (خشونت جسمی، خشونت عاطفی و خشونت کلامی) طی سال های اخیر را یکی از بزرگترین معضلاتی عنوان کرده اند که بنیان های خانواده و زیرساخت های اجتماعی وابسته به آن را با تزلزل و آسیب پذیری غیر قابل جبرانی همراه کرده است.

البته باید توجه داشت که خشونت از نگاه روانشناسان و متخصصان حوزه اجتماعی انواع بسیاری دارد که در این میان از اهمیت ویژه ای برخوردار است خشونت در چارچوب خانه و خانواده است، چرا که می تواند بر دیگر ابعاد و زوایای فردی و جمعی یک جامعه تاثیرات سوء گسترده ای داشته باشد.
به بیان دیگر، روانشناسان ایجاد هر نوع احساس ناامنی، وحشت، آسیب روحی و جسمی، اذیت کلامی، خدشه دار کردن اعتماد به نفس و ترس در دیگری را خشونت محسوب می کنند.

خشونت خانگی چیست؟

همانطور که پیشتر اشاره شد؛ خشونت خانگی یکی از پرمخاطره ترین خشونت ها قلمداد می شود. در این راستا باید متذکر شویم که به هر گونه اِعمال خشونت و عدم کنترل خشم در میان اعضای یک خانواده (رفتار خشونت آمیز جسمی و کلامی)، خشونت خانگی گفته می شود.گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان، علاوه بر استرس و اضطراب ناشی از احتمال ابتلا؛ هزینه های بهداشتی خانواده ها را افزایش و درآمدها را کاهش داده است. این سبک زندگی نوین؛ آرامش و آسایش افراد را خدشه دار و آنها را بیش از هر زمان دیگری مستعد بروز رفتار خشونت آمیز حاصل از فشارهای روحی و مالی جاری کرده است.شاید برخی، تنها قربانیان خشونت خانگی را زنان و بانوان یک جامعه محسوب کنند، در حالی که آمار و ارقام رسمی این مهم را رد می کند چرا که هر فردی با هر شرایط و گروه سنی و جنسیت که در خانواده ای با رفتار خشونت آمیز زندگی کند می تواند قربانی خشونت خانگی به حساب آید.

باید توجه داشت که سلامت یک خانواده متضمن سلامت جامعه است، از این رو کنترل خشم در میان اعضای خانواده و دوری از رفتار خشونت بار، از آسیب های احتمالی روحی و جسمی اعضای خانواده جلوگیری کرده و همین روند مطلوب؛ تاثیر بسزایی در افزایش سطح سلامت جوامع بشری دارد که متاسفانه امروزه مورد کم توجهی و اهمال کاری قرار گرفته است.

آنچه حائز اهمیت است روند تدریجی پدیدار شدن خشونت خانگی است. بر اساس پژوهش های انجام شده؛ معمولأ خشونت خانگی به یک باره رُخ نمی دهد و در مرحله ابتدایی با توهین، تهدید و تحقیر کلامی میان اعضای خانواده، بالاخص والدین بروز و ظهور می یابد. از آن جایی که در بسیاری از جوامع از جمله ایران، با آسیب های همه جانبه حاصل از عدم آموزش و فرهنگ سازی همراه هستیم؛ افراد توانایی و قدرت برقراری ارتباط موثر در خانواده را نداشته و با بروز کوچکترین مشکل، بار روانی حاصل از شرایط را با رفتار توهین آمیز کلامی تخلیه می کنند.



در مرحله بعدی که در بلند مدت خود را آشکار می کند؛ افراد به توهین و تحقیر عادت کرده و تدرجأ وارد فاز اِعمال خشونت جسمی و فیزیکی می شوند که آسیب های روحی و جسمی آن به مراتب عمیق تر و ماندگار تر از مرحله پیشین خواهد بود. در این مرحله معمولا فرد آسیب دیده، دچار افسردگی و اضطراب ناشی از ترس می شود که وی را به بیماری نهفته روانی مبتدا خواهد کرد که گاهأ خود فرد حتی با گذشت سال ها از آن بی خبر است.

بی تردید اگر میزان آموزش ارتباط کلامی و غیر کلامی هدفمند و همچنین مهارت های تخصصی زندگی در کنار چگونگی کنترل خشم در شرایط مختلف؛ افزایش یابد با سیر نزولی رفتار خشونت آمیز در میان اقشار مختلف جامعه همراه خواهیم شد.

افزایش خشونت خانگی در دوران کرونا

بسیاری از روانشناسان اجتماعی از نخستین روزهای شیوع پاندمی کرونا و موج گسترده استرس و اضطراب حاصل از شرایط آن؛ هشدار داده بودند که به زودی با مشکلات روحی و روانی گسترده ای در جوامع مختلف همراه خواهیم شد و بی شک این روند در دوران پسا کرونا نیز استمرار خواهد یافت. اما موضوع به یک پیش بینی روانشناسانه ختم نشد، چرا که شرایط حاصل از گسترش بیماری کرونا بسیاری از افراد را ملزم به اجرای قرنطینه خانگی و افزایش ساعات بیشتر با هم بودن اعضای خانواده کرد. موضوعی که طی صد سال اخیر نظیر آن تجربه نشده بود و بسیاری از مردم در جوامع مختلف جهانی، اطلاعی از نحوه اداره مطلوب و بهینه این با هم بودن نداشتند از این رو، توان تحمل یکدیگر را برای ساعاتی بیشتر از پیش نداشته و دچار مشکلات رفتاری مختلفی شدند.

شاید قرنطینه خانگی در نگاه نخست؛ روشی کاملا مثبت و مفید برای عدم ابتلا به بیمای کرونا به نظر برسد اما همین روند اجباری، فعالیت های اقتصادی را کاهش و فشارهای مالی تحمیل شده بر خانواده ها را افزایش داد. موضوعی که خود یکی از علل اصلی بروز خشونت و کاهش آستانه تحمل در میان اعضای خانواده قلمداد می شود.

به بیان دیگر گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان، علاوه بر استرس و اضطراب ناشی از احتمال ابتلا؛ هزینه های بهداشتی خانواده ها را افزایش و درآمدها را کاهش داده است. این سبک زندگی نوین؛ آرامش و آسایش افراد را خدشه دار و آنها را بیش از هر زمان دیگری مستعد بروز رفتار خشونت آمیز حاصل از فشارهای روحی و مالی جاری کرده است. این روند نامطلوب تا آن جا پیش رفته است که آمار طلاق و جدایی در بسیاری از کشورها همچون بنگلادش، کلمبیا، آمریکا، آفریقای شمالی و انگلستان با رشد بیش از 30 درصدی همراه بوده است.

درست است که روانشناسان عوامل اصلی بروز خشونت از سوی افراد را وابسته به عوامل ویژه ای همچون؛ دوران کودکی پُر تنش، زندگی در خانواده ای خشمگین، تنبیهات دوران نوجوانی، تجربه تبعیضات جنسی در گذشته، اعتیاد و ... عنوان کرده اند اما بی شک در دوران کرونا، استثنائات بسیاری بر این عوامل و تعاریف حاصل از آن وارد است. چرا که شرایط کنونی؛ شرایطی ویژه است که پیش تر تجربه نشده و هنوز زوایای پنهان بسیاری را دارا می باشد که آشکار و هویدا شدن آنها مستلزم گذر زمان و استنتاج گزارش ها و تجارب پیش آمده خواهد بود.

راه های مقابله با خشونت خانگی

به هر حال حال رفتار خشونت آمیز چه در سطح کلامی و چه جسمانی به هیچ عنوان قابل توجیه نبوده و نخواهد بود از این رو باید در اندیشه کاهش، کنترل و رفع آن بود. یکی از مهم ترین راه های جلوگیری از بروز و ظهور خشونت در میان اعضای خانواده تقویت مهارت مذاکره و سخن گفتن است. بی تردید اگر افراد بتوانند خواسته ها و مشکلات خود را با یکدیگر در میان بگذارند، کار به بحث و مجادله نکشیده و از این رو؛ یک قدم از اِعمال خشونت دور خواهند شد.

در قدم بعدی باید از موقعیت هایی که احتمال می دهید به خشونت منجر شود، شناسایی و از آنها دوری جویید. یکی از این روش ها انتخاب گزینه سکوت در شرایطی است که فرد مقابل در نقطه عصبانیت قرار گرفته است. فرد می تواند با دور شدن از محیط نیز سدی در برابر بحث و کاهش آستانه تحمل ایجاد کند. این در حالی است که در صورت ماندن و یا سخن گفتن نابجا، بی شک فضا را ملتهب تر و آماده اِعمال رفتار و گفتار خشونت بار خواهید کرد.

باید توجه داشت که دوران کرونا یکی از برهه های زمانی خاص محسوب می شود که نیاز به همراهی و راهنمایی یک مشاوره بیش از هر زمان دیگر احساس می شود. بی تردید همه افراد توانایی سکوت، گذشت و اجرایی راه حل های دوری از شرایط خشونت بار را نخواهند داشت و اینجا نقطه ای است که یک متخصص و مشاوره می تواند راه را برای افراد هموار ساخته و عبور از شرایط را سهولت بخشد.
 

منابع:

1- دلایل افزایش خشونت های خانگی در دوران کرونا، جامعه خبری الف
2- خشونت خانگی چیست و چه کسی قربانی آن می‌شود؟، خبرآنلاین
3- خشونت خانگی دردی بین ما، خبرگزاری ایرنا
4- راه‌های قانونی مقابله با انواع خشونت خانگی، تابناک
5- خشونت خانگی چیست؟، سایت آموزشی چطور