به گزارش راسخون؛ حفظ فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی مرهون تلاش اندیشمندانی است که با تربیت نسلی ساعی و کوشا در مسیر توسعه و پیشرفت کشور کوشیدند. جبار باغچه‌بان از معلمان خستگی‌ناپذیر و دل‌سوز این مرزوبوم به شمار می‌رود که با ابداع روش‌های جدید در تعلیم و تربیت سهم بسیاری در گسترش آموزش و پرورش به سبک نوین در ایران داشت.

میرزا جبار عسگرزاده معروف به جبار باغچه‌بان یکی از مردان بزرگ علم و ادب است که با تاسیس اولین کودکستان و همچنین مدرسه ناشنوایان، دنیای سکوت کودکان ناشنوا را شکست و به زندگی آنها جان بخشید.
 

جبار باغچه بان که بود؟

 

باغچه بان در روز ۱۹ اردیبهشت ماه سال ۱۲۶۴ در ایروان پایتخت کنونی جمهوری ارمنستان چشم به جهان گشود. او به شیوه سنتی و مکتب خانه ای تحصیل کرد و ضمن آموزش در مکتب خانه، در کنار پدر کار می کرد. او در ۱۵ سالگی با مختصر سوادی که داشت، مجبور به ترک تحصیل شد و برای گذران زندگی، مدتی به قنادی و بنایی پرداخت. سرانجام جبار به دنبال تکمیل تحصیلات خود رفت و پس از مدتی، در مدرسه ای که در ایروان به سبک جدید راه اندازی شده بود، به معلمی پذیرفته شد.

باغچه‌بان در ۱۵ سالگی به ناچار آموزش را رها کرد و از خبرنگاران روزنامه‌های قفقاز و از فکاهی‌نویسان روزنامه ملانصرالدین و مجله فکاهی لک لک شد.
 

با شدت گرفتن تهدیدها، قتل عام‌ها و غارت مسلمانان قفقاز و ایروان توسط روس‌ها و ارمنی‌های مهاجر، باغچه‌بان به ناچار به همراه همسرش صفیه میربابائی در سال ۱۲۹۸ شمسی از راه جلفا وارد شهر مرند شد. او در آن وقت بیش از سی و چهار سال نداشت. جبار در مرند به شغل آموزگاری در مدرسه دولتی احمدیه مشغول شد. در اواخر اردیبهشت سال ۱۲۹۹ شمسی به تبریز منتقل شد. در این زمان جبار چون شیوه تدریس الفبای فارسی را نارسا دید روش تازه‌ای برای تدریس آن به کار برد که موفقیت زیادی به همراه داشت.
 

او ابتدا در تبریز کودکستانی را با عنوان باغچه اطفال دایر کرد و به همان خاطر خود را باغچه ‌بان نامید. مدرسه ناشنوایان را در سال ۱۳۰۳ با وجود مخالفت‌های زیاد از جمله رئیس فرهنگ وقت دکتر محسنی در تبریز دایر کرد؛ این کلاس جنب باغچه اطفال باغچه‌بان در کوچه انجمن در ساختمان معروف به عمارت انجمن تأسیس شد. از همان زمان، نام خانوادگی خود را از عسگر زاده، به باغچه بان تغییر داد.

باغچه بان، در آن سال (۱۳۰۳ هجری شمسی) در تبریز به فکر تدریس به ناشنوایان افتاد و کار تدریس به کرولال ها را با سه پسر ناشنوا آغاز کرد. باغچه بان در امر آموزش ناشنوایان، هیچ گونه تجربه قبلی یا دسترسی به کتاب و مقالاتی در این باره نداشت.

او در پرتو تجربه شخصی، به نقش مهم حس بینایی و لمس اشیا در آموزش زبان به ناشنوایان پی برد. همچنین برای این کودکان، بازی ها و کاردستی های جدید و تزئینات و صورتک های گوناگون ساخت. در واقع جبار باغچه بان با تأسیس این مدرسه، به طور رسمی به تعلیم و تربیت کودکان کر و لال که در دنیای سکوت به سر می بردند، پرداخت.

وی از سال ۱۳۰۷ خورشیدی با وجود دشواری‌های وسیع چاپ و کلیشه، چاپ کتاب‌های ویژه کودکان را با نقاشی‌هایی که خود می‌کشید آغاز کرد. یکی از کتاب‌های وی با عنوان بابا برفی توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسیده و شورای جهانی کتاب کودک آن را به عنوان بهترین کتاب کودک انتخاب کرد.
باغچه بان، با تأسیس دبستان ناشنوایان در تهران، به فکر اختراع دستگاهی افتاد که کودکان ناشنوا بتوانند از آن استفاده کرده و قادر به شنیدن باشند. به همین منظور، در سال ۱۳۱۲ دستگاهی اختراع کرد که ناشنواها از راه دندان و حس استخوانی، قادر به شنیدن صداها می شدند و این سمعک، وسیله انتقال صدا از طریق دندان به مرکز شنوایی بود. دستگاه یاد شده پس از تکمیل، به نام تلفن گنگ در تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۱۲، به نام جبار باغچه بان در اداره ثبت اختراعات به ثبت رسید.
وی در سال ۱۳۲۲، جمعیت حمایت از کودکان کر و لال را تأسیس کرد و در سال بعد، مجله ای به نام مجله زبان منتشر کرد و در آن، روش خویش را در اختیار آموزگاران کلاس اول گذاشت. او طی سال ها تعلیم و تربیت کودکان، به روشی دست یافت که امروز آن را روش ترکیبی می گویند. جبار باغچه بان در همین سال، کلاس تربیت معلم ناشنوایان را با همکاری دانشسرای مقدماتی، در آموزشگاه خود تأسیس کرد و بدین ترتیب، اولین گام در تربیت رسمی معلمان کودکان استثنایی برداشته شد.
 



فعالیت های ماندگار

 

باغچه بان برای تعلیم خواندن و نوشتن برای کودکان و نوسوادان، روش تعلیم الفبا را که امروزه در سراسر کشور رایج است به وجود آورد. او همچنین اولین مدرسه کودکان ناشنوا را در سال ۱۳۱۲ در تهران تأسیس کرد. جبار باغچه‏بان برای هموار کردن راه زبان آموزی کودکان ناشنوا راهی را انتخاب کرد که در سراسر جهان با نام الفبای گویای باغچه‏ بان به عنوان مترقی‏ ترین روش شناخته شده است. باتلاش این مبتکر پرتلاش بود که ناشنوایان کشور نیز توانستند با دنیای اطراف خود و انسان‏ های دیگر تماس برقرار کنند. همچنین اختراع تلفنی برای استفاده کر و لال‏ها و تاسیس مکتب نسوان برای آموزش دختران نیز از دیگر ابتکارات اوست. وی همچنین در سال ۱۳۲۲ جمعیت حمایت از کودکان کرولال را تأسیس کرد و کتاب‏ هایی از قبیل: اسرار تعلیم و تربیت، الفبای آسان، برنامه کار آموزگار، زندگانی کودکان و رباعیات باغچه‏ بان را به نگارش درآورد.
 


آثار باغچه بان

 

از جمله آثار باغچه بان در تهران، دبستان ناشنوایان در اول خرداد سال ۱۳۱۹، برنامه کار آموزگار در سال ۱۳۰۲، الفبای آسان سال ۱۳۰۳، الفبای دستی مخصوص ناشنوایان سال ۱۳۰۳، خانم خزوک سال ۱۳۰۷، زندگی کودکان در ۱۳۰۸، گرگ و چوپان در ۱۳۰۸، پیر و ترب در ۱۳۱۱، بازیچه دانش در ۱۳۱۱، دستور تعلیم الفبا در ۱۳۱۴، علم آموزش برای دانشسراها در سال ۱۳۲۰، بادکنک مربوط به سال ۱۳۲۴، الفبای خودآموز برای سالمندان در سال ۱۳۲۶ و پروانه‌نین کتابی در سال ۱۳۲۶ است.

همچنین دیگر آثار وی الفبا  در سال ۱۳۲۷، اسرار تعلیم و تربیت یا اصول تعلیم الفبا در ۱۳۲۷، الفبای گویا در ۱۳۲۹، برنامه یک‌ساله در ۱۳۲۹، کتاب اول ابتدایی در سال ۱۳۳۰، حساب در ۱۳۳۴، کتاب اول ابتدایی در ۱۳۳۵، آدمی اصیل و مقیاس واحد آدمی در ۱۳۳۶، درخت مروارید در ۱۳۳۷، خیام آذری در سال ۱۳۳۷، رباعیات باغچه‌بان در ۱۳۳۷، روش آموزش کر و لال‌ها سال ۱۳۴۳، من هم در دنیا آرزو دارم در سال ۱۳۴۵، بابا برفی در سال ۱۳۴۶، عروسان کوه در سال ۱۳۴۷، زندگینامه باغچه‌بان به قلم خودش در ۱۳۵۶، شب به سر رسید در ۱۳۷۳ و کبوتر من در ۱۳۷۳ است.
 



مرحوم جبار باغچه بان، در سرودن شعر استعداد و قریحه شگرفی از خود نشان داده است. او با تبلیغ صلح و انسان دوستی در شعرهایش، آرزو داشت که دنیا برای همه، به ویژه کودکان محیط امن و شادابی باشد. باغچه بان که دل به تعلیم و تربیت کودک سپرده و به نیاز عمیق کودک امروز به شعر پی برده بود، خود به شعر کودکان می پرداخت. جبار طرف دار صلح و دوستیِ انسان ها بود و در این مورد، رباعی های زیبایی از او به جا مانده است:

بی جا نشدم عاشق و دیوانه صلح                  لیلی نرسد به پای افسانه صلح
ماهی است به عاشقان مساوی مهرش           عشاق خوش اند در حرمخانه صلح
ای مهر به روی تابناک تو قسم                       ای غنچه به این سینه چاک تو قسم
بی صلحِ ملل شاد نگردد دل من                    ای بلبل من به عشق پاک تو قسم


منبع:
1. ایرنا/ درباره جبار باغچه‌بان | مبدع سبک نوین آموزشی و آموزگاری خستگی‌ناپذیر   
2. ایرنا/ باغچه‌بان؛ آموزگاری که دنیای سکوت کودکان ناشنوا را شکست
3. تابناک/ جبار باغچه بان
** درج توییت های کاربران توییتر نشان از تایید یا رد آنها نیست و صرفا برای آگاهی مخاطبین درج می شود.