به مناسبت ۷ آذر سالروز عملیات «مروارید»/ روزی که سیادت دریایی ایران در خلیج فارس اثبات شد

به گزارش راسخون؛ تفوق و سیادت در عرصه دریا همواره یکی از مهم‌ترین استراتژی‌ها میان کشور‌های در حال منازعه است و این قاعده برای کشور‌هایی که بیشترین مبادلات تجاری‌شان از طریق گذرگاه‌های دریایی صورت می‌گیرد، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.

هفتم آذر سالروز عملیات غرورآفرین مروارید و روز نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است که طی یک عملیات پیچیده و اقتدارآمیز توانست در حالی که ۶۷ روز از آغاز جنگ تحمیلی می‌گذشت، پیکره نیروی دریایی رژیم بعثی را در خلیج فارس برای همیشه در طول جنگ هشت ساله از بین ببرد، شکست سنگینی را بر دشمن وارد کند و تفوق دریایی ایران را در منطقه برای کشور‌های حاشیه خلیج فارس و همپیمانان فرامنطقه‌ای‌شان به اثبات برساند.

در این عملیات، نیروی دریایی ارتش ایران ضمن بهره‌گیری از شش واحد آبی خاکی، دو قایق موشک‌انداز کلاس کمان، ناوچه پیکان، تعدادی بالگرد (کبرا، شنوک و بل-۲۱۴) و تعدادی از زبده‌ترین خلبانان هواپیمای اف ۴ و شکاری رهگیر اف ۱۴، تانکر‌های سوخت‌رسان، هواپیمای سی ۱۳۰ و بالگرد‌های نیروی دریایی نیز شرکت داشتند.

در جریان این عملیات، چهار فروند قایق موشک‌انداز عراقی کلاس «اوزا» و هفت فروند شناور دیگر عراقی غرق و شش فروند میگ-۲۳، یک فروند میگ-۲۱ و یک فروند بالگرد سوپر فرلون نیروی هوایی عراق سرنگون شدند. ناوچه پیکان و یک فانتوم ایرانی نیز در این عملیات توسط بعثی‌ها هدف قرار گرفتند؛ اما نیروی دریایی عراق در این عملیات آسیب قابل توجهی دید و تا پایان جنگ قادر به ایفاء نقش مؤثری در خلیج فارس نبود.

حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی به مناسبت رشادت‌ها و دلاور مردی‌های نیروی دریایی ارتش در دفاع از جزایر، بنادر، سواحل و دریا‌های کشور و به ویژه دفاع از آبادان و خرمشهر و آب‌های نیلگون خلیج فارس در دوران جنگ تحمیلی و در نطفه خفه کردن نیروی دریایی دشمن بعثی، در ابتدای دوران دفاع مقدس، هفتم آذر را روز نیروی دریایی ارتش نام نهادند تا همه ساله حماسه‌ با شکوه دریادلان نیروی دریایی و یاد شهدای عزیز و گرانقدر دریایی گرامی داشته شود.

چرا عملیات مروارید انجام شد؟

 
عملیات مروارید توسط دریادلان نیروی دریایی ارتش و برای حفظ سیادت جمهوری اسلامی بر آب‌های گرم خلیج فارس آغاز شده بود و ماموریت نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی یگان‌های عمل کننده در دریا بود. در آن زمان، بارگیری و تخلیه کالا برای عراق از طریق بندر ام‌القصر که خارج از اروند رود است، انجام می‌شد. صدور نفت عراق از طریق دو سکوی عظیم نفتی به نام‌های «البکر» و «الامیه» واقع در اروندرود عملی می‌شد. در روز هفتم آذرماه سال ۱۳۵۹ در عملیات مروارید این سکو‌های نفتی منهدم شدند و عملاً صدور نفت عراق از طریق دریا قطع شد. خلبانان شجاع نیروی هوایی ماموریت داشتند تا در عملیاتی بزرگ هدف‌های دریایی را در منطقه عملیاتی خلیج فارس منهدم کنند.

مرحوم امیر سرتیپ خلبان محمدابراهیم کاکاوند از خلبانان نیروی هوایی ارتش حاضر در این عملیات درباره طرح ریزی این عملیات می‌گوید: «طرح ریزی  این عملیات از ۳ یا ۴ ماه قبل از روز شروع انجام شده بود و ما این کار را به صورت مشترک در ستاد منطقه نیروی دریایی بوشهر انجام داده بودیم. طرح این بر این مبنا بود که این منطقه محل تردد کشتی‌های حامل آذوقه ما از این قسمت بود. در بیشتر اوقات اسکورت کشتی‌های تجاری که به سوی ایران می‌آمدند به صورت انفرادی برای ما قابل انجام نبود و ما این کشتی‌ها را به صورت ۱۰ یا ۱۵ فروندی جمع و با اسکورت به سوی خورموسی هدایت می‌کردیم تا بار خود را در بندر امام تخلیه کنند. ناوچه‌های اوزای بعثی این کشتی‌ها را با موشک استیکس هدف قرار می‌دادند و ما هم با آن‌ها مقابله می‌کردیم، اما آن طور که باید و شاید موثر نمی‌شد. همین شرایط باعث شد تا نیروی هوایی با نیروی دریایی یک طرح مشترک را بنویسند تا مانع از این کار شود. جایگاه این ناوچه‌های بعثی در ام القصر بود و با ورود به خلیج فارس در پناه دو اسکله البکر و الامیه پنهان می‌شدند و حمله می‌کردند. پس این تصمیم گرفته شد تا نیروی دریایی این دو اسکله را اشغال و نیروی هوایی هم از بالا با فانتوم‌ها این عملیات را پشتیبانی کند.»
 

شروع عملیات

 
عملیات مروارید یکی از عملیات‌های نیروی دریایی ایران در دفاع مقدس بود که با پشتیبانی نیروی هوایی ارتش برای بمباران بندر «ام قصر» و دو سکوی نفتی مهم عراق، البکر و الامیه در ساحل اروند رود انجام شد. این عملیات تکمیل کننده دو عملیات پیشین بود که توسط «نیروی رزمی ۴۲۱» اجرا شده بود که آن دو عملیات به نام‌های «اشکان» و «شهید صفری» معروف شدند.

گروه تکاوران دریایی عملیات، ساعت چهار و نیم صبح هفتم آذر ۵۹ عازم سکوی «البکر» شدند. گروه آن‌ها هفت نفر بود و پس از استقرار بر اسکله تبادل آتش گسترده میان رزمنده‌ها و بعثی‌ها صورت گرفت، اما سپس تعدادی از عراقی‌ها فرار کردند و تعدادی نیز اسیر شدند که بخش جنوبی اسکله به تصرف این تکاوران دریایی درآمد و آن‌ها مشغول «پاکسازی» اسکله شدند که در هنگام عملیات چندبار ناوچه‌های عراقی از دهانه «خور‌عبدالله» بیرون آمدند که ناوچه پیکان تعدادی از آن‌ها را غرق کرد.
 

نبرد هوایی ایران و عراق بر روی آب

نبرد هوایی بین یگان هوایی ایران و عراق در آسمان جریان داشت و ناوچه‌های پیکان و جوشن پشتیبان تکاوران دریایی بودند تا نقشه انهدام دو اسکله «البکر و الامیه» را اجرا کنند و جنگنده‌های نیروی هوایی نیز به پشتیبانی ناوچه‌های پیکان و جوشن در موقع لزوم از پایگاه ششم شکاری بوشهر به پرواز درمی‌آمدند، در مدتی که تکاوران دریایی مشغول عملیات بر روی اسکله بودند، چندین بار نبرد دریایی و هوایی بین نیرو‌های ایرانی و عراقی انجام گرفت که یگان دریایی و هوایی عراق خسارت زیادی دید، اما در نهایت این نیرو‌های ایرانی بودند که در نبرد موفق ظاهر شدند، در طول اجرای عملیات مروارید دوازده فروند از شناور‌های نیروی دریایی عراق منهدم و ۳ فروند از آن‌ها خسارات و صدمات کلی دیدند که شامل دو سوم نیروی دریایی عراق بود و باقی مانده آن‌ها تا پایان جنگ هیچ گاه جرات نکردند فراتر از دهانه خور عبدالله و اطراف جزیره بوبیان تردد کنند. همچنین تعداد ۱۱ فروند از هواپیما‌های جنگنده نیروی هوایی دشمن سرنگون شده و ده‌ها تن از نیرو‌های دشمن کشته، زخمی و یا اسیر شدند. ماموریت نیروی هوایی ارتش که همانا باز نگهداشتن خطوط مواصلاتی دریایی خودی و بستن خطوط مواصلات دریایی دشمن بود به طور کامل محقق شد.

انهدام نیروی دریایی عراق

 
در پی این عملیات، علاوه بر قطع صدور نفت از طریق پایانه‌های نفتی البکر و الامیه، بر اثر انهدام بخش اعظم توان دریایی عراق، تسلط دریایی ایران در منطقه خلیج فارس به طور کامل تحقق یافت و بنادر و جزایر و تاسیسات ایران تا پایان جنگ توسط یگان‌های سطحی دریایی دشمن مورد تهدید قرار نگرفت. در مقابل در تمام این مدت راه‌های مواصلات دریایی دشمن مسدود شد و هیچ کشتی تجاری و نفتکش نتوانست به ساحل و بنادر آن تردد کند؛ لذا عراق با مساعدت و همکاری کشور‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس، نیازمندی‌های نظامی و غیر نظامی خود را تحت پرچم دیگر کشور‌ها تا بنادر کشور‌های جنوب خلیج فارس حمل و پس از تخلیه در بنادر آن ها، از طریق زمین و با هزینه بالا به عراق منتقل می‌کرد، درعملیات مروارید ناوچه همیشه جاویدان پیکان منهدم و فرمانده شجاع آن «محمد ابراهیم همتی» همراه با همرزمانش در دل آبی خلیج فارس آرام گرفت.
 

قهرمان عملیات

 
امیر دریادار «محمد ابراهیم همتی» که از به عنوان قهرمان عملیات مروارید یاد می‌کنند، در سال ۱۳۲۹ در سمنان متولد شد. او قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، در جریان دوره ناوبری و فرماندهی کشتی در آلمان موفق به اخذ رتبه اول این دوره در بین دانشجویان ۷۰ کشور جهان شد. امیر همتی پس از بازگشت از آلمان، جهت تکمیل مهارت‌ها و تخصص‌های دریانوردی، مجددا به کشور‌های سوئد و فرانسه اعزام شد و تا سال ۱۳۵۷ در آنجا مشغول تحصیل بود.  
 
همزمان با تحصیل محمد ابراهیم در فرانسه، ناوچه پیکان به سفارش ایران در این کشور ساخته شد و شهید همتی با همین ناوچه به ایران بازگشت و تا روز شهادت در سمت فرمانده ناوچه مشغول به خدمت بود.

او پس از بازگشت به ایران، در منطقه دوم دریایی بوشهر مشغول خدمت شد و در حالیکه در زمان شروع جنگ تحمیلی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ در مرخصی به سر می‌برد، به محض شنیدن خبر حمله ارتش بعث به ایران و با آگاهی از اینکه ارتش به وی نیاز دارد، شبانه با اتوبوس به شیراز و سپس به بوشهر محل خدمت خود مراجعه کرد.  

وقتی پرچم ایران را در بلندترین نقطه سکوی البکر نصب کردم از شادی در پوستم نمی‌گنجیدم

 
یکی از تکاوران حاضر در این عملیات می‌گوید:« بعد از تیراندازی‌های بسیار شدید آنجا را گرفتیم، دستگاه‌های مخابراتی هنوز روشن بود .. اغلب افسران بعثی با قایق و شنا اقدام به فرار کردند که بیشترشان به وسیله ناوچه پیکان منهدم شدند.» پیام دادیم: «منطقه در اختیار ماست، پاکسازی کامل، بدون تلفات، روحیه عالی و آماده برای اجرای مراحل بعدی ....» نیم ساعت بعد پیام فوری رسید که «سریعا مرحله آخر عملیات را به اجرا در آورید و اسکله را ترک کنید، وسیله‌ ترابری برایتان فرستاده خواهد شد. »

وی ادامه می‌دهد:« پرچم سه رنگمان را به گردنم بستم و از دکل مخابراتی که ۴۲۰ پله داشت، بالا رفتم... وقتی بالای دکل رسیدم، درگیری هوایی ادامه داشت. یک فانتوم ایرانی با یک میگ عراقی در نبرد بود، بعد از چند دقیقه میگ در حالی که شعله‌های آتش از آن زبانه می‌کشید، در دریا سرنگون شد. چاقوی خود را باز کردم و با استفاده از کابل آنتن تلویزیون پرچم جمهوری اسلامی ایران را بر فراز تاسیسات دشمن به اهتزاز در آوردم... از شادی در پوستم نمی‌گنجیدم...»
 

خاطره نخستین خلبانی که در منطقه عملیات حاضر شد

 
میگ‌های ۲۳ ارتش بعث برای غرق پیکان و انهدام فانتوم‌ها وارد میدان شده اند. آسمان نیز مانند دریا شلوغ شده، در حالی که فانتوم‌های محافظ توجه میگ‌ها را به خود مشغول می‌کنند. البته اف ۱۴‌های ایرانی نیز با حضور در این عملیات نقش پوششی فانتوم‌ها را برعهده دارند و به روایت امیر سرتیپ دوم خلبان علیرضا نمکی تامکت‌های ایرانی در مجموع ۶ فروند از هواپیما‌های بعثی را در عملیات مروارید منهدم می‌کنند.

فانتوم‌های مجهز به موشک‌های ماوریک، حمله خود به نخستین گروه از ناوچه‌های اوزا را آغاز می‌کنند.

امیر سرتیپ دوم خلبان بازنشسته علی بختیاری به همراه امیر سرلشکر خلبان شهید حسین خلعتبری در کابین عقب و حاضر در این عملیات خاطره‌ای از این عملیات نقل می‌کند: «من هنگامی که از بوشهر بلند شدم با ناوچه پیکان تماس گرفتم و مختصاتش را سوال کردم. ناخدای پیکان گفت که من به اسکله البکر چسبیده ام و ۴ فروند ناوچه عراقی را در رادار رهگیری کردم. من در حال پرواز به بالای سر ناوچه پیکان رسیدم و هر چه که از سوی پیکان اعلام شده بود را به چشم دیدم. ناگهان دیدم که ناوچه‌های اوزا با توپ‌های راداری خود در حال تیراندازی به سوی من هستند. برابر تاکتیکی که ما داشتیم به عقب برگشتم تا برای حمله آماده شویم.»

او دوباره به منطقه باز می‌گردد و با شلیک ۳ فروند موشک ماوریک سه ناوچه اوزای عراقی را نابود کرد. امیر بختیاری می‌گوید: «از ۴ فروند موشک ۳ فروند با موفقیت شلیک شد و یک فروند موشک هرز رفت. دو فروند موشک دو فروند ناوچه عراقی اوزا را به طور کامل غرق کرد و موشک سوم با برخورد به پاشنه دیگر ناوچه اوزا آن را به طور نیمه غرق کرد.»

فانتوم جایگزین به منطقه اعزام شد و توانست تنها ناوچه اوزای باقیمانده را هم نابود کند. اما موج دوم حملات ناوچه‌های اوزا در راه بود و حتی کشتی‌های نیروبر بعثی هم برای پیاده کردن نفرات بر روی سکو‌های بعثی وارد میدان شده بودند. شهید عباس دوران پس از امیر بختیاری به پرواز در می‌آید تا ناوچه‌های بعثی را نابود کند و دو فروند موشک ماوریک به سوی کشتی نیروبر بعثی شلیک می‌کند، اما چون ابعاد آن بزرگ بود غرق نشد و تنها آسیب دید.
 

چند نفر از نیروی دریایی ارتش در عملیات مروارید شهید شدند؟

 
۳۴ نفر از دریادلان نیروی دریایی ارتش در این عملیات شهید شدند و دو خلبان نیروی هوایی ارتش به نام‌های ستوان مفتخری و سروان روستا در آسمان خلیج فارس جاودانه شدند. فردای این روز، یک فروند هلی کوپتر نیروی دریایی به منطقه اعزام می‌شود تا بازماندگان عملیات روز قبل را چه ایرانی و چه عراقی از سطح آب جمع آوری کند.
 

نتایج عملیات مروارید چه بود؟

در طول عملیات غرور آفرین مروارید بخش اعظم نیروی دریایی عراق از هم پاشید و به کلی نابود گردید. خسارات به طور کلی به شرح زیر بود:

۵ فروند ناوچه موشک انداز از نوع ۱ OSA و OSA۲

ناو مین جمع کن ۱ فروند

ناو نیرو بر ۱ فروند

ناوچه تندرو ۳ فروند

یگان ناشناخته ۲ فروند

یگان صدمه دیده ۳ فروند

همچنین تعدادی از نیرو‌های دشمن نیز در این عملیات به اسارت در آمدند.
 

توئیت های کاربران

منبع:

1. میزان/ قهرمان عملیات مروارید که بود؟
2. باشگاه خبرنگاران جوان/ عملیات مروارید؛ وقتی اشباح ایرانی روی سر ناوچه‌های بعثی خراب می‌شوند
3. دفاع مقدس/ مروارید شاهکار نیروی دریایی ارتش
4. دفاع مقدس/ روزی که سیادت دریایی ایران در خلیج فارس اثبات شد

** درج توییت های کاربران توییتر نشان از تایید یا رد آنها نیست و صرفا برای آگاهی مخاطبین درج می شود.