ماجرای حذف شعری از مولانا در کتب درسی + واکنش کاربران

به گزارش راسخون؛ موضوع تغییرات کتاب درسی در طول چند ماه اخیر سروصدای زیادی به پا کرده است. نگاهی به برخی از مطالب وصورت گرفته نشان می‌دهد که برخی از این هجمه‌ها به دلیل سوءاستفاده از بی‌اطلاعی مردم و مخاطبان در این موضوع است.

به تازگی نیز برخی رسانه‌ها مدعی شدند که نام «مولانا جلا‌الدین بلخی» از یکی از درس‌های منتشر شده در کتب درسی حذف شده و به جای آن «شاعری» آمده است.

این درحالی است که روز گذشته علی‌اصغر بشیری، عضو کمپین مبارزه با نشر جعلیات در یادداشتی با عنوان «این دو بیت واقعا از مولانا نیست» در باره حذف نام وی از کتاب فارسی پایه نهم نوشت:

در کتاب فارسی سال نهم، درس چهارم در سال‌های قبل دو بیت با این متن آمده بود: «.. مولانا جلال‌الدین گفته است: تا توانی می‌گریز از یار بد/ یار بد بدتر بود از مار بد/ مار بد تنها تو را بر جان زند / یار بد بر جان و بر ایمان زند» (فارسی نهم، ۱۳۹۷: ۳۱)

در حالی که دو بیت به این صورت از مولانا نیست و در چاپ‌های معتبر مثنوی نیامده است. دوستان و دانشورانی پیش‌تر در این زمینه مطالبی نوشتند و در رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی موضوع را پیگیری کردند و در نهایت آموزش و پرورش به درستی این انتساب غلط را از کتاب درسی برداشت و در چاپ سال ۱۳۹۸ به بعد چنین اصلاح شد: «شاعری چنین گفته است...» (فارسی نهم، ۱۳۹۸: ۳۱).

نکته قابل تامل این است که پس از این توضیحات، رسانه‌های معاندی که در این خصوص هجمه کرده بودند راضی به اصلاح اشتباه خود نشدند.

نگاهی به حذفیات جنجالی گذشته در کتب درسی

محتوای کتاب‌های درسی خصوصا کتاب‌های فارسی و ادبیات از گذشته همواره مورد بحث بوده است. از سال گذشته هم بحث بر سر حذفیات کتاب‌های درسی ادبیات این موضوع را داغ‌تر کرده است؛ هرچند جنجال این کتاب‌ها تنها به حذفیات ختم نمی‌شود. 

نیما یوشیج، مهدی اخوان ثالث و امیرهوشنگ ابتهاج (هــ.ا.سایه) از جمله شاعرانی بودند که حذف شعرهای‌شان از کتاب‌های درسی بحث حذفیات را داغ‌تر کرد و کاربران فضای مجازی نوشتند: «داروگ» و «مهتاب» نیما، «باغ بی‌برگی» اخوان، «همزاد» ابتهاج و ... از کتاب‌های درسی حذف شد. البته سال گذشته همزمان با اظهارنظرهای فراوان در این‌باره گفته شد که این مطالب چندسالی می‌شود از کتاب‌های درسی حذف شده‌اند. 

امسال نیز  همزمان با آغاز سال تحصیلی جدید بار دیگر بحث بر سر حذفیات کتاب‌های درسی بالا گرفت؛ این‌بار عکس دختران از روی جلد کتاب ریاضی دبستانی‌ها حذف شد. پس از واکنش‌های مختلف از جمله طراحی و به اشتراک‌گذاری جلد کتاب ریاضی با تصویر مریم میرزاخانی، ریاضی‌دان فقید، محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش از این اقدام عذرخواهی کرد و گفت:«بابت بی‌سلیقگی انجام‌شده در کتاب ریاضی سوم دبستان عذرخواهی کرده و آن را اصلاح می‌کنیم.»

 انتقاد از نحوه تالیف و تدوین کتاب‌های درسی اما پایان نیافت؛ حذفیات، تغییرات و محتواهای مورد بحث دیگری نیز در فضای مجازی دست به دست شدند. 

این‌بار پای تغییراتی بحث‌برانگیز به میان آمد؛ داستان «قلب کوچک را به چه کسی بدهیم» نادر ابراهیمی، نویسنده فقید با تغییراتی در کتاب هفتم دبستان منتشر شد که مورد تایید خانواده او نبود و اعتراض همسرش را در پی داشت؛ در متن اصلی اثر آمده است: «قلبم را می‌بخشم به همه‌ آن‌هایی که جنگیدند و دشمن را از خاک ما، از سرزمین‌ ما و از خانه ما بیرون انداختند.» اما در کتاب درسی این متن این‌گونه تغییر پیدا کرده است: «قلبم را می‌بخشم به همه آن‌هایی که به‌ خاطر اسلام جنگیدند.»

فرزانه منصوری، همسر این نویسنده فقید در بخشی از بیانیه‌ خود در واکنش به این تغییر با بیان این‌که «چطور فکر کرده‌اند که این نیز بگذرد و کسی نخواهد فهمید بدون اجازه‌ صاحب اثر  دستی در آن برده‌ایم؟!» نوشت: «بارها متوجه شده‌ام که بدون اطلاع و مجوز از ما، آثار نوشتاری و سرودهای ملی میهنی همسرم، نادر ابراهیمی را در کتاب‌های درسی گذاشته‌اند، و با تصاویر نامربوط و نازیبایی تزیینش کرده‌اند که نسبتی با پیام و مفهوم اثر ندارد.»

محسن حاجی‌میرزایی، وزیر آموزش و پرورش در پی این ماجرا در توییتی نوشت: «از تغییر متن نویسنده فاخر کشورمان در کتاب فارسی پایه هفتم متاسف شدم. (هرچند تغییر در دوره مسوولیت من نبوده است) در همان ماه‌های اول مسوولیت، فرآیند دقیق، منسجم و حرفه‌ای را برای بررسی و اصلاح تغییرات تدوین و ابلاغ کردم تا مطمئن شویم که در آینده شاهد چنین مواردی نخواهیم بود.

همچنین از همکاران خود در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی خواستم تغییرات دو سال اخیر کتاب‌های درسی را بازبینی و اصلاحات لازم را در چاپ جدید اعمال کنند.»

چندی نگذشت که دست دست‌اندرکاران کتاب‌های درسی در تغییر «قصه‌های مجید» هم رو شد. در متن اصلی داستان «سفرنامه اصفهان» هوشنگ مرادی ‌کرمانی، نویسنده پیشکسوت آمده است: «بی‌بی برایم بار و  بندیل بست. من هم بیکار ننشستم، ناشتایی خورده و نخورده پریدم روی چرخ...» اما در کتاب درسی متن را این‌طور تغییر داده‌اند: «بی‌بی وقت نماز صبح بیدارم کرد، برایم بار و بندیل بست. من هم نماز خواندم،  ناشتایی خورده و نخورده، پریدم روی چرخ...» جای دیگری هم در متن اصلی داستان مرادی کرمانی آمده است: «ظهر شد. صدای اذان می‌آمد. کار اکبر آقا تمامی نداشت. حوصله‌ام سر رفته بود...» اما در کتاب درسی بچه‌ها داستان را این‌گونه تغییر داده‌اند: «ظهر شد، صدای اذان می‌آمد. وضو گرفتم و نماز خواندم. کار اکبر آقا تمامی نداشت. حوصله‌ام سر رفته‌ بود.‌..»؛ البته در کتاب درسی نوشته‌اند: «با اندک تغییر».

ایسنا صحت ماجرا را از نویسنده «قصه‌های مجید» جویا شد و مرادی ‌کرمانی ضمن تایید این‌که بدون اطلاع او دست به چنین کاری زده‌اند و با بیان این‌که از این کار رضایت ندارد و به او اطلاع هم نداده‌اند گفت: «این داستان مانند خانه من است، انگار که آمده‌اند و بدون اجازه من در بخشی از خانه‌ام اتاق ساخته‌اند. آیا این کار درست است که بدون اجازه چنین کاری کنند؟ باید از من دو خط اجازه می‌گرفتند که با تغییر منتشر می‌کنیم. این تغییرات باعث می‌شود شخصیت داستان به شخصیتی غیرقابل باور تبدیل شود و توی ذوق معلم و دانش‌آموز می‌زند. در داستان دست می‌برند و می‌خواهند از این راه بچه‌ها را نمازخوان کنند اما این کار تاثیر آموزشی و تربیتی برای بچه‌ها ندارد. این داستان داستانی ادبی است.»

حاشیه‌های کتاب‌های درسی همچنان ادامه یافت. کاربران فضای مجازی تغییرات و حذفیات دیگری را نیز در این کتاب‌ها نشان دادند و به اشتراک گذاشتند. 

بر این اساس، در کتاب فارسی سوم دبستان، صفحه ۵۷، داستان «کار نیک» که درباره انوشیروان و پیرمردی است که درخت گردو می‌کاشت، نام انوشیروان ساسانی حذف شده و به جای آن عنوان «فرمانروایی» قرار داده شده است. 

همچنین در کتاب فارسی پایه نهم، درس چهارم نام مولانا حذف شده و به جای آن عنوان «شاعری» آمده است. 

از حذفیات دیگر، حذف تصویر مقبره کوروش از کتاب عربی یازدهم بود. چندی پیش نجات بهرامی، معاون سابق مرکز اطلاع‌رسانی و روابط عمومی وزارت آموزش و پرورش در این‌باره در توییتی نوشت: «در ادامه دستکاری‌های مشکوک و متحجرانه در کتب درسی، عکس مقبره کوروش از کتاب عربی یازدهم چاپ ۹۹ حذف شده است! آن وقت عده‌ای از همین جریان‌ها در مواقع خاصی ادعای میهن‌دوستی هم می‌کنند و بر امواج سوار می‌شوند.»

علاوه‌ بر این اسدالله شعبانی، شاعر ادبیات کودک و نوجوان نیز گفته است که بیت آخر شعر «ای ایران» او را که سال‌هاست در کتاب فارسی اول دبستان منتشر می‌شود، حذف کرده‌اند در حالی که به گفته این شاعر، این کار به کلیت شعر آسیب زده است. 

همچنین جعفر ابراهیمی ‌شاهد، دیگر شاعر ادبیات کودک و نوجوان که شعر «دریا»ی او در چند سال اخیر در کتاب فارسی اول دبستان منتشر شده گفته که فقط دو بند از شعرش منتشر و باقی آن بدون مشورت یا اجازه او حذف شده است.

اظهارنظرها البته تنها به حذفیات و تغییرات کتاب‌های درسی ختم نمی‌شود، برخی نسبت به محتوای موجود در این کتاب‌ها نیز انتقادهایی دارند؛ از جمله آن‌ها می‌توان به متنی که در تصویر و در ادامه می‌آید اشاره کرد:

برخی محتوای این متن را همراه با توهین به جامعه مهندسان می‌دانند و متنی دیگر که برخی به خاطر موضوعش آن را مناسب دانش‌آموزان دبستانی نمی‌دانند.

واکنش کاربران به ماجرای حذف مولانا از کتاب درسی 4. واکنش کاربران / توییتر