بررسی ابعاد نشست سران سه کشور ایران، روسیه و ترکیه

نشست روز سه‌شنبه رؤسای جمهوری ایران، ترکیه و روسیه برای بررسی تحولات سوریه در تهران در کانون توجه و صدر اخبار رسانه‌های مختلف بین‌المللی قرار گرفت و تحلیلگران این رویداد مهم در بحبوحه چالش‌های جهانی را‌، ترسیم جبهه مقتدر جدیدی علیه تداوم تهدیدها و تحریم‌های غرب ارزیابی می‌کنند.
 
جعفری: رهبر انقلاب در دو دیدار روز گذشته خود با اردوغان و پوتین سیاست‌های کلی منطقه را اعلام و تکلیف آسیای غربی و حتی قفقاز را مشخص کردند. بایدها و نبایدهای سال‌های آینده این منطقه را به عینه مورد تاکید قرار دادند.
 
رهبری صحبت‌هایی داشت و فرمان‌هایی ارائه داد که تا سال‌های سال در اندیشکده‌های آمریکایی و اروپایی در مورد این صحبت‌ها و تعیین خطوط قرمز و خطوط تماس و درگیری بحث کرده و حیرت زده خواهند شد. در این صحبت‌های رهبری به یک نکته مهمی هم اشاره شد و آن اینکه تکلیف منطقه که مشخص هست و ما در حال تلاش برای نفوذ سخت در منطقه اوکراین، روسیه و اروپا هستیم.
 
رهبر انقلاب در دیدار به رئیس‌جمهور روسیه: «یک مسئله مهم دیگر در موضوع سوریه، اشغال مناطق حاصلخیز و نفت‌خیز شرق فرات بوسیله آمریکایی‌ها است که این قضیه باید با بیرون راندن آنها از آن منطقه علاج شود.»
 
خوب این مساله هم یعنی آنکه امریکایی‌ها باید ماست‌ها را کیسه کنند، چرا که تا الان به زبان خوش نرفته‌اند و باید علاج آن‌ها را به شکل دیگری کرد. این مساله از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چرا که هم نیم نگاهی به وعده رهبری مبنی بر مبازره با گروه‌های تروریستی در سوریه داشت (تروریست‌های پ‌ک‌ک مورد حمایت امریکا و اروپا) و هم افق آینده همکاری ایران و روسیه در سوریه را مشخص کرد.

بیانیه پایانی نشست تهران ۱۵ بند دارد که در بند سوم و چهارم آن آمده است:
عزم خود را برای ادامه همکاری برای مبارزه با تروریسم در همه اشکال و مظاهر ابراز کردند. افزایش حضور و فعالیت گروه‌های تروریستی و گروه‌های وابسته به آنها با نام‌های گوناگون در مناطق مختلف سوریه، از جمله حملاتی که تأسیسات غیرنظامی را هدف قرار داده و منجر به تلفات جانی بی‌گناهان می‌شود را محکوم نمودند. بر ضرورت اجرای کامل تمامی تمهیدات مربوط به شمال سوریه تاکید کردند.
 
در این راستا تمامی تلاش‌ها برای ایجاد واقعیات جدید میدانی به بهانه مبارزه با تروریسم، از جمله ابتکارات غیرمشروع خودمختاری را مردود دانسته، و عزم خود را برای مقابله با دستور کارهای جدایی­ طلبانه که با هدف تضعیف حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و نیز تهدید علیه امنیت ملی کشورهای همسایه از طریق حملات و نفوذهای فرامرزی صورت می‌گیرد را ابراز نمودند.

همراهی فکری ایران و روسیه در قضایای جهانی و منطقه‌ای
رئیس‌جمهور روسیه و هیئت همراه عصر روز سه‌شنبه با رهبر انقلاب دیدار کردند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار با تأکید بر اینکه حوادث جهانی نشان‌دهنده نیاز ایران و روسیه به همکاری‌های روزافزون و متقابل است، افزودند: تفاهم‌ها و قراردادهای متعددی بین دو کشور از جمله در بخش نفت و گاز در جریان است که باید تا انتها پیگیری و عملیاتی شوند.
 
ایشان همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه را بویژه در پی تحریم‌های غرب، ضروری و به نفع هر دو کشور دانستند و در خصوص حوادث اوکراین گفتند: جنگ یک مقوله خشن و سخت است و جمهوری اسلامی از اینکه مردم عادی دچار آن شوند به هیچ وجه خرسند نمی‌شود اما در قضیه اوکراین چنانچه شما ابتکار عمل را به دست نمی‌گرفتید، طرف مقابل با ابتکار خود، موجب وقوع جنگ می‌شد.
 
رهبر انقلاب با تأکید بر اینکه غربی‌ها با روسیه قوی و مستقل به‌کلی مخالف هستند، ناتو را موجودی خطرناک خواندند و افزودند: اگر راه در مقابل ناتو باز باشد حد و مرزی نمی‌شناسد و اگر جلوی آن در اوکراین گرفته نمی‌شد، مدتی بعد به بهانه کریمه، همین جنگ را به راه می‌انداختند. البته امروز آمریکا و غرب ضعیف‌تر از قبل شده و با وجود تلاش و هزینه زیاد، بُرد سیاستهای آنها در منطقه ما از جمله در سوریه، عراق، لبنان و فلسطین بسیار کم شده است.
 
ایشان مسئله سوریه را بسیار مهم خواندند و با تأکید بر موضع جمهوری اسلامی مبنی بر مخالفت با حمله نظامی به این کشور و لزوم جلوگیری از آن، گفتند: یک مسئله مهم دیگر در موضوع سوریه، اشغال مناطق حاصلخیز و نفت‌خیز شرق فرات بوسیله آمریکایی‌ها است که این قضیه باید با بیرون راندن آنها از آن منطقه علاج شود.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تقبیح دخالتهای رژیم صهیونیستی در قضایای منطقه، مواضع اخیر رئیس‌جمهور روسیه علیه صهیونیستها را تحسین‌برانگیز خواندند. جمهوری اسلامی، سیاست‌ها و برنامه‌هایی را که منجر به بسته شدن مرز ایران و ارمنستان شود، هرگز تحمل نخواهد کرد.
 
رهبر انقلاب همکاری‌های بلندمدت ایران و روسیه را جداً‌ و عمیقاً‌ به نفع هر دو کشور خواندند و خطاب به آقای پوتین گفتند: جنابعالی و رئیس‌جمهور ما هر دو اهل اقدام و پیگیری هستید، بنابراین همکاریهای دو کشور در این دوره باید به اوج خود برسد. ایشان با تأیید سخنان رئیس‌جمهور روسیه درباره ضرورت راه‌اندازی خط آهن رشت- آستارا، این کار را موجب تکمیل خطِ حمل ونقلِ شمال- جنوب و به نفع هر دو کشور دانستند.
 
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای همچنین هوشیاری در مقابل فریبکاری غرب را ضروری خواندند و گفتند: آمریکایی‌ها هم زورگو هستند و هم حیله‌گر، و یکی از عوامل فروپاشی شوروی سابق فریب خوردن در مقابل سیاستهای آمریکا بود، البته روسیه در دوره جنابعالی استقلال خود را حفظ کرده است.
 
ایشان همچنین با تأیید سیاست جایگزینی پول‌های ملی در روابط دو کشور و استفاده از ارزهای دیگر به جای دلار، گفتند: دلار را باید به تدریج از مسیر معاملات جهانی خارج کرد و این کار به صورت تدریجی، ممکن است.
 
در این دیدار که آقای رئیسی رئیس‌جمهور کشورمان نیز حضور داشت، آقای پوتین درباره حوادث اوکراین گفت: هیچ‌کس طرفدار جنگ نیست و جان دادن مردم عادی یک تراژدی بزرگ است اما رفتار غرب موجب شد که ما انتخابی جز عکس‌العمل نداشته باشیم.
 
رئیس‌جمهور روسیه با برشمردن عوامل و ریشه‌های اختلافات روسیه و اوکراین، بویژه اقدامات تحریک‌آمیز غرب و آمریکا در سال‌های اخیر از جمله کودتا در اوکراین و همچنین سیاست گسترش ناتو با وجود تعهدات قبلی آنها مبنی بر پرهیز از هرگونه پیشروی به سمت روسیه، گفت: بعضی از کشورهای اروپایی گفتند ما مخالف عضویت اوکراین در ناتو بودیم اما تحت فشار آمریکا با آن موافقت کردیم که این نشان‌دهنده فقدان حاکمیت و استقلال آنها است.
 
آقای پوتین، ترور سردار سلیمانی را نمونه دیگری از شرارت‌های آمریکایی‌ها برشمرد و در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به تحریم‌های غرب علیه روسیه گفت: این تحریم‌ها به ضرر غرب است و نتیجه آن مشکلاتی از جمله افزایش قیمت نفت و بحران تأمین مواد غذایی است.
 
رئیس‌جمهور روسیه با تأیید مواضع رهبر انقلاب درباره منطقه قفقاز، مواضع دو کشور در قضیه سوریه از جمله در مخالفت با حمله نظامی به شمال این کشور را کاملاً منطبق با یکدیگر خواند و گفت: منطقه شرق فرات باید تحت کنترل نیروهای نظامی سوریه قرار بگیرد.
 
آقای پوتین همکاری‌های دو کشور را در همه بخش‌ها و پروژه‌ها در حال پیشرفت دانست و افزود: ایران و روسیه در سوریه در حال مبارزه مشترک با تروریسم هستند و در زمینه نظامی نیز تلاش می‌کنیم همکاری‌های دو کشور و همچنین همکاری و مانورهای سه‌جانبه با چین را توسعه دهیم.
 
گسترش روابط دفاعی ایران و ترکیه
به نظر می‌رسد که ترکیه قصد دارد در حوزه دفاعی هم همکاری‌هایی با ایران داشته باشد. در طول سال‌های گذشته ایران برخی قطعات و تجهیزات ساخت خود را به ترکیه می‌فروخت و از ترکیه هم برخی وسایل مانند لاستیک برای خودروهای نظامی را وارد می‌کرد که از بس‌ بی‌کیفیت بودند دیگر وارد نشد. با این حال ترک‌ها به نظر می‌رسد قصد دارد با نگاهی جدید با ایران در حوزه نظامی برخورد کنند.
 
اردوغان در نشست خبری با سیدابراهیم رئیسی به وضوح و آشکارا یکی از اصلی‌ترین محورهای توسعه اقتصادی و رسیدن به مرز 30 میلیارد دلار را حوزه دفاعی ارزیابی کرد که به نظر نکته بسیار مهمی است. خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه که هیات این کشور به تهران را همراهی می‌کرد، دیداری مفصل با تیمسار آشتیانی وزیر دفاع کشورمان داشت. فارغ از آنچه که در این دیدار توافق شده، نوع نگاهی است که وزیر دفاع کشورمان نسبت به شرایط جهانی دارد و از اینکه او در این سطح می‌فهمد، جای امیدواری است و البته از اینکه مطالعه و پیگیری می‌کند و در جریان تحلیل‌ها هست هم خود موضوعی قابل توجه است...
 
تیمسار آشتیانی در این دیدار که در محل ستاد وزارت دفاع برگزار شد طی سخنانی اظهار داشت: اولویت سیاست خارجی دولت سیزدهم در جمهوری اسلامی ایران، گسترش روابط با همسایگان است و در این بین ترکیه جایگاه ویژه‌ای دارد. آشتیانی با بیان اینکه دو کشور دارای اشتراکات دینی، فرهنگی و اجتماعی و دو قدرت با نفوذ منطقه‌ای بشمار می‌روند گفت: این ظرفیت‌ها می‌توانند همکاری‌های دو کشور را به سطح همکاری‌های راهبردی افزایش دهد چرا که دو بازیگر مهم منطقه‌ای با نقش‌ها و درجه تاثیرگذاری متفاوت اما مکمل یکدیگر در غرب آسیا هستند که باید بیش از پیش به گسترش روابط دو جانبه اهتمام ورزند.
 
وی با بیان رویکرد مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران بر گسترش و تحکیم روابط با دولت ترکیه بر همکاری‌های دو جانبه و تعامل دفاعی در راستای مبارزه با تروریسم تأکید کرد. جهان و منطقه بدلیل رقابت‌های ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی قدرت‌های جهانی در حال تجربه یک دوره گذار و در حال تغییرات اساسی برای ایجاد نظم جدید است تصریح کرد: ایالات متحده به دنبال ایجاد یک نظام تک قطبی و سلسله مراتبی است. طبعاً کشورهای مستقل و قطب‌های جدید قدرت در جهان، هژمونی آمریکا را به چالش کشیده‌اند و مخالف این روند هستند.
 
تیمسار آشتیانی با بیان اینکه منطقه غرب آسیا پس از یک دوره پرآشوب و هرج‌ومرج به دلیل تهدیدات ناشی از تروریسم و افراط‌گرایی، تجزیه‌طلبی و جنگ‌های نیابتی اینک به یک آرامش نسبی رسیده است گفت: اما سایه این تهدید همچنان در منطقه وجود دارد و تهدیدات همچنان ایجاب می‌کند تا کشورهای مهم منطقه از ظرفیت‌های خود جهت ایجاد امنیت استفاده کنند.: افراط‌گرایی و تروریسم و مقابله با تجزیه‌طلبی نگرانی و دغدغه مشترک هر دو کشور به شمار می‌رود و همکاری و هماهنگی ایران و ترکیه در این مسیر بسیار مهم و حائز اهمیت است.
 
به گفته وزیر دفاع، رویکرد جمهوری اسلامی ایران در خصوص مسائل و موضوعات منطقه مبتنی بر مشارکت کشورهای منطقه برای حل‌وفصل مسائل از طریق گفت‌وگو و همچنین احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی کشورها و مخالفت با هرگونه تغییرات مرزی و ارضی است. وی در ادامه با اشاره به روند عادی‌سازی روابط برخی از کشورهای منطقه با رژیم منحوس و جعلی صهیونیستی گفت: رژیم اشغالگر قدس دشمن واقعی و ابدی کشورهای اسلامی است. ما متاسفیم که برخی روندها در منطقه نیز ناشی از این غفلت بزرگ است..
 
آشتیانی با بیان اینکه ما به ترکیه به‌عنوان یک کشور مؤثر در جهان اسلام نگاه می‌کنیم که از ظرفیت‌ گسترده‌ای در ابعاد سیاسی، اقتصادی و بین‌المللی برخوردار است گفت: طبیعتاً مشارکت و همکاری دو کشور را برای تقویت روابط و نیز حفظ و حراست از مصالح منطقه و جهان اسلام مفید ارزیابی می‌کنیم. ایران و ترکیه از ظرفیت‌های قابل‌توجهی در بخش‌های دفاعی، نظامی و حتی صنعت دفاعی برخوردار هستند، در حوزه صنعت دفاعی، خوشبختانه ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای همکاری میان دو کشور وجود دارد و آمادگی داریم تبادل هیئت‌های عالی‌رتبه  دفاعی، نظامی و فنی را با دوستان ترکیه‌ای دنبال کنیم.

نکته جالب و قابل اهمیت
 
نگاهی به ترکیب هیات‌های سیاسی و دیپلماتیک مشارکت‌کننده در نشست تهران جالب است. هاکان فیدان، رئیس سازمان امنیت ترکیه (میت) درست پشت سر اردوغان قرار داشت. او که یک اسلامگرای میانه‌رو و قابل اعتماد بود، شکست تلخ سال 2016 و شکل‌گیری کودتا را در کارنامه خود دارد و خواهش و تمنای او بود که ایران در موضوع کودتا مداخله کرد و اردوغان را نجات داد. او بود که شماره حاج قاسم را داشت و تماس گرفت و وضعیت را تشریح کرد و بعد حاجی به اردوغان زنگ زد و گفت که چه کند.... افسوس که رستم ایرانشهر نیست که خود روایت دست اول و دقیقی را که چگونه آن شب ترک‌ها را نجات داد، بگوید.
 
هاکان فیدان بسیار مورد اعتماد اردوغان است و برای اجرای طرح‌ها و ایده‌های او دست به هر کاری می‌زند. بسیاری از گروه‌های تروریستی که در سوریه و جهان فعال هستند، با پول یامفتی که از طریق قطر در اختیار او قرار می‌گیرد، اجرایی می‌شود اما با همه این مسائل و موارد، فیدان تاکنون شکست‌های بسیاری خورده، درست مانند رئیسش! او روزگاری با بچه‌های جهاد اسلامی فلسطین (دوره دانشجویی و حتی پس از ورود به عرصه قدرت در کنار حزب عدالت و توسعه) رفیق بود، اما....
 
در مورد هیات ایرانی حاضر در نشست هم شاهد یک تیم امنیتی، نظامی و دیپلماتیک هستیم. نیازی به توضیح بیشتر نیست و اگر چیزی بنویسم شاید ناراحت شوند. دستکم علی‌اصغر خاجی را می‌توانم بگویم که در وزارت خارجه بسیار فشل و درب و داغون ما از جمله دیپلمات‌هایی است که می‌شود رویش حساب کرد. خاجی مهمترین پرونده‌های منطقه در حوزه عربی را در وزارت خارجه مدیریت کرده است. بقیه را هم که می‌شناسید و نیاز به توضیح نیست....
 
در مورد هیات روس هم نبود لاوروف کاملاً مشخص بود. با این حال از وزارت دفاع روسیه هم کسی در این نشست حضور نداشت!! درگیری در اوکراین به نظر می‌رسد که مشغولیات آن‌ها را زیاد کرده است. با این حال، حضور پسکوف که یک مارمولک به تمام معنا است (هیچ وقت کسی نفهمید این چه فکر می‌کند) به عنوان سخنگوی پوتین در این نشست جالب بود. بعد از مدت‌ها میخائیل بوگدانف معاون عربی وزارت خارجه روسیه را هم در قاب یک عکس دیدیم، او از جمله افراد بسیار غربگرا در وزارت خارجه روسیه است که سفیر فعلی روسیه در تهران از دوستان و نزدیکانش است‌ (جناب سفیر هم یک غربگرا است دیگر...) آن نفر آخر را نمی‌دانم چرا در این هیات جا دادند...
 
هدف پوتین از این سفر، عمدتاً دیدار با رهبر انقلاب و انتقال یک پیام محکم از تهران به دیگر طرف‌ها بود، او در این ماموریت پیروز و موفق عمل کرد. کسی که معنی دیپلماسی بدن، دیپلماسی چهره و لبخند را به خوبی می‌داند. حالا در پست بعد یک عکس منتشر می‌کنم و چند تا غُر می‌زنم اما فردا کسی برندارد و این را کند پیرهن عثمان؛

بازتاب سفر پوتین و اردوغان به ایران در رسانه‌های عبری‌زبان
رسانه‌های عبری نوشتند پوتین به ایران آمد و چهره به چهره و در فاصله‌ای بسیار نزدیک با رهبر ایران دست داد، کاری که در رفتارهای وی کم‌سابقه بوده است.
 
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، رسانه‌های عبری‌زبان با وجود تلاش برای نادیده گرفتن نشست تهران و فرار به جلو برای بی‌توجهی به این رخداد بزرگ، اما به هر شکل، جسته و گریخته مجبور به تحلیل یا حداقل بازتاب خبر آن شدند. پایگاه عبری‌زبان کیکار در تحلیلی در رابطه با سفر «ولادیمیر پوتین» به تهران نوشت: رئیس جمهور روسیه تلاش دارد تا از طریق ایران و ترکیه تحریم‌ها و بایکوت بین‌المللی‌اش را دور زده و کم‌اثر کند.
 
روزنامه یسرائیل‌هیوم هم این سفر را انتقام پوتین از غرب توصیف کرد و نوشت: رهبر ایران به پوتین نسبت به فریب‌های غرب هشدار داد. به نوشته این رسانه عبری‌زبان، هشدار رهبر ایران به سفر «جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا به منطقه و تلاش‌های این کشور برای ایجاد محوری یکپارچه علیه ایران تحت رهبری خود باز می‌گردد.
 
یسرائیل‌هیوم در بخش دیگری از این تحلیل آورده است: پیش‌بینی می‌شود این نشست که به یکی از منابع نگرانی شدید در غرب تبدیل شده است، مسائل اقتصادی و امنیتی را مورد بررسی قرار دهد، اما به شکل ویژه‌ و خاصی رئیس جمهور روسیه به دنبال افزایش همکاری اقتصادی کشورش با ایران است تا از این طریق تحریم‌های آمریکایی علیه اقتصاد روسیه را خنثی کند.
 
این رسانه نزدیک به افکار و سیاست‌های حزب لیکود و «بنیامین نتانیاهو» در این تحلیل مجدداً ادعاهای واشنگتن در رابطه با فروش صدها فروند هواپیمای بدون سرنشین ایرانی به روسیه را تکرار کرد. بوحل پایگاه اطلاع‌رسانی حریدیم‌های اسرائیل هم از سرمایه‌گذاری ده‌ها میلیارد دلاری روس‌ها در بخش نفت و گاز ایران خبر داده و با ترجمه و انعکاس خبر تسنیم به نقل از «محسن خجسته‌مهر» مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران نوشت بازار جهانی نیازمند نفت ایران است.
 
این رسانه عبری‌زبان در گزارش دیگری هم فاش کرد: این نشست در حالی انجام می‌شود که کاخ سفید از افزایش همکاری بین ایران و روسیه نگران است و این امر از طریق هشدار «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی کاخ سفید در رابطه با ارسال پهپادهای ایرانی برای روسیه کاملاً هویداست. واللا نیوز هم در گزارش خود از این سفر به نقل از «یوری یوشاکوف» مشاور پوتین در امور سیاست خارجی خبر داد: برای مسکو روابط با رهبری ایران بسیار حایز اهمیت است.
 
این مقام روسی که پیش از ورود پوتین به تهران در مسکو با خبرنگاران سخن می‌گفت، تأکید کرد: نوعی گفتمان اعتمادآفرین بین دو طرف در اکثر مسائل مهم در سطوح دو جانبه و بین‌المللی شکل گرفته است؛ در اکثر مسائل مواضع ما مشابه و حتی مطابق یکدیگر است. به نوشته این رسانه عبری‌زبان، پیش از پوتین، «رجب طیب اردوغان» هم شب قبل در رأس یک هیئت بلندپایه به تهران رسیده بود.
 
به روایت واللا نیوز، او در این سفر از رهبر ایران شنید که تهران با ترکیه در جنگ علیه تروریسم همکاری خواهد کرد اما حمله نظامی در سوریه به نفع تروریست‌ها نیز خواهد بود البته تروریست‌ها محدود به یک گروه خاص نیستند. این در حالی است که روتر نت به نقل از رئیس جمهور روسیه خبر داد: ولادیمیر پوتین در تهران تأکید کرد سوری‌ها خود باید سرنوشت خود را بدون دخالت طرف‌های خارجی مشخص کرده و همه باید به حاکمیت سوریه و تمامیت ارضی این کشور احترام بگذارند.
 
در ادامه خبر آمده است: پوتین خاطرنشان کرد: ایران و روسیه هم در سوریه سرگرم مبارزه با تروریسم هستند و ارتش این کشور هم همین کار می‌کند. بقیه رسانه‌ها نیز تلاش کردند تا صرفاً به ورود این دو رهبر و دیدارهای آنها در نشست سه جانبه تهران پرداخته و حداقل در ساعات اولیه از تحلیل و تفسیر این سفر اجتناب کنند.

واکنش روسیه به بیانیه واشنگتن درباره سفر «پوتین» به تهران
سخنگوی وزارت خارجه روسیه به بیانیه واشنگتن درباره سفر «ولادیمیر پوتین» به تهران واکنش نشان داد. به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از خبرگزاری اسپوتنیک، وزارت خارجه روسیه امروز چهارشنبه بیانیه واشنگتن درباره انزوای ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به دلیل سفر به ایران را پوچ و بیهوده خواند.
 
به گزارش اسپوتنیک، «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه اظهارات «جان کربی» هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید درباره انزوای ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به دلیل سفر به ایران را پوچ خواند.
 
زاخارووا در کانال تلگرامی خود در این خصوص نوشت: واشنگتن دیگر نمی‌داند چگونه تز شکست خورده درباره انزوای روسیه را ترویج کند. در این راستا از همه چیز استفاده می‌شود، از جمله پوچی.
 
سخنگوی وزارت خارجه روسیه افزود: شاید می‌شد پاسخ داد که کاخ سفید با چنین اظهاراتی منطق فزاینده ای را نشان می‌دهد. اما ممکن نیست، زیرا انزوا مانند منطق است: یا آن را دارید یا ندارید. امروز هر دو گم شده اند: انزوای مسکو و منطق واشنگتن.
 
این در حالیست که جان کربی هماهنگ کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت ملی کاخ سفید در یک کنفرانس خبری در پاسخ به اینکه ارزیابی آمریکا از سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به ایران چیست و چرا در چنین موقعیتی خواسته است با رهبر ایران دیدار کند، ادعا کرده بود: این سفر نشان‌دهنده درجه انزوای پوتین و روسیه است!
 
این در حالیست که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دیروز وارد تهران شد و مورد استقبال مقامات ایرانی قرار گرفت. «ولادیمیر پوتین» بلافاصله پس از ورود به فرودگاه، عازم نهاد ریاست جمهوری شد و با حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی دیدار کرد.
 
در این دیدار رؤسای جمهور ایران و روسیه درباره گسترش بیش از پیش روابط در حوزه‌های مختلف از جمله انرژی، ترانزیت و مبادلات تجاری و نیز تحولات منطقه گفتگو کردند. پس از گفتگوهای رئیسی و پوتین، رؤسای جمهور دو کشور عازم دفتر مقام معظم رهبری برای دیدار با معظم له شدند.
 
همچنین، «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه نیز روز گذشته در سفر به ایران با سید ابراهیم رئیسی دیدار و گفتگو کرد. گفتنی است که هفتمین نشست کشورهای ضامن آتش بس در سوریه موسوم به روند آستانه به میزبانی تهران در سالن اجلاس سران با حضور رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه نیز برگزار شد.
 

۹۶ درصد ظرفیت صادرات به مسکو خالی است

مهدی عبداللهی/فرهیختگان: همزمانی حضور روسای‌جمهور روسیه و ترکیه در ایران با سفر جو بایدن به خاورمیانه، عمده تحلیل‌ها را به سمت پی‌ریزی و تقویت ائتلاف‌های ضدغربی پیش برد. اما اخباری که از دیدارهای دوجانبه و سه‌جانبه منتشر می‌شود، ابعاد اقتصادی این دیدارها را پررنگ‌تر از دیگر مسائل نشان می‌دهد. دلارزدایی از تجارت دوجانبه، توافق برای ایجاد امنیت انرژی و گسترش همکاری‌ها در حوزه انرژی و افزایش تعاملات تجاری؛ ازجمله مباحثی است که در این دیدارها مطرح شده است.

پیمان پولی روبل-ریال بین ایران و روسیه و امضای تفاهنامه پیمان پولی روبل- لیر برای پرداخت هزینه‌های واردات انرژی ترکیه از روسیه بیش از صف‌آرایی نظامی و امنیتی مهم بوده و پیام‌های بااهمیتی را به تحریم‌کنندگان دارد. با تجربه‌ای که از تفاهم‌نامه‌ها و دیدارها و قرارهای قبلی بین ایران-ترکیه و روسیه وجود دارد، به نظر می‌رسد دلیل حجم پایین تعاملات تجاری عمدتا بین ایران و روسیه عدم شکل‌گیری یک کریدور باشد. موضوعی که تحت‌عنوان کریدور شمال-جنوب از سوی روس‌ها مطرح شده اما هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است.

این کریدور می‌تواند اقتصاد دو کشور و همین‌طور اقتصاد ایران- ترکیه و روسیه را بیش از پیش به‌هم گره بزند. شاید تردیدها درخصوص تفاهم‌نامه‌های حوزه انرژی بین ایران و روسیه به همین دلیل است که گره‌گاه بین دو اقتصاد هنوز شکل نگرفته است.

پیمان پولی روبل-ریال
یکی از موارد مطرح‌شده در روابط تجاری ایران-روسیه؛ بحث تاکید بر پیمان‌های پولی دوجانبه و حذف دلار در سیستم معاملاتی خارجی دو کشور در دیدار پوتین با رهبر انقلاب بود. پیمان پولی دوجانبه یعنی استفاده همزمان از دو پول ملی کشورهای مبدا و مقصد در تجارت و تامین مالی بین دو کشور، به‌گونه‌ای که نیازی به ارزهای ثالث نباشد. در این روش تجارت بین کشورها با استفاده از پول‌های محلی انجام می‌شود.

در واقع، به‌جای استفاده از یک پول واسط، مانند دلار و یورو، از پول کشورهای مبدا و مقصد تجارت استفاده می‌شود و در این شیوه تجارت، دیگر دلار یا یورو واسطه تجارت نیست. اما همزمان با دیدار اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه، در ساختمان شیشه‌ای میرداماد نیز نماد معاملاتی ریال-‌روبل در بازار متشکل ارزی با حضور رئیس‌کل بانک مرکزی گشایش یافت.

درخصوص توافق اخیر لازم به ذکر است اواخر دی‌ماه سال گذشته بود که رئیسی عازم روسیه شد؛ سفری که مهم‌ترین ماحصل آن در حوزه اقتصادی بسیار زیاد بود. بعد از این رویداد و اعزام تیم‌های کارشناسی، درنهایت 10 روز پیش علی صالح‌آبادی رئیس کل بانک مرکزی در راس هیاتی تخصصی عازم مسکو شد.

خروجی دیدارهای مهم وی با دو معاون نخست‌وزیر، وزیر توسعه اقتصادی و رئیس‌کل بانک مرکزی روسیه، توافق برای توسعه همکاری‌های مالی و بانکی دو کشور و استفاده از ارزهای ملی برای مبادلات، تعریف سیستم پیام‌‌رسان بانکی بومی بین دو کشور به‌منظور تسهیل روابط اقتصادی بود تا به این طریق، مبادلات تجاری دوجانبه و افزایش سقف مبادلات تجاری تا ۴۰ میلیارد دلار در سال، تعریف و ساماندهی شود.

با راه‌اندازی نماد معاملاتی روبل روسیه، صادرکنندگان ایرانی از طریق بانک‌ها و صرافی‌های کارگزار بازار متشکل معاملات ارز می‌توانند همانند اسکناس دلار و یورو، روبل را با نرخ توافقی در این بازار عرضه کنند.

در زمینه پیمان‌های پولی بررسی‌ها نشان می‌دهد طی چند سال گذشته اقدامات گوناگونی برای استفاده از ظرفیت پیمان‌های پولی صورت گرفته، اما برخی موانع و چالش‌ها موجب شده به حد کافی از ظرفیت این پیمان‌ها استفاده نشود. براساس نتایج پژوهش اخیر پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ایران، مهم‌ترین چالش‌های موجود در زمینه انعقاد و اجرای پیمان‌های پولی در ایران عبارتند از: وجود تحریم‌های اقتصادی (مالی و تجاری) و محدودیت‌های مربوط به آن، بالا بودن نرخ تورم در کشور و نوسان‌های ارزی، تنش‌های سیاسی و لزوم وجود روابط پایدار با کشورهای طرف قرارداد، مشکلات کلان اقتصادی و نامتناسب بودن نرخ‌های بهره با نرخ‌های کشور طرف پیمان، پایین بودن سطح استانداردهای نظام بانکی، مسائل مربوط به صادرات و واردات، نبود موازنه تجاری با برخی کشورها و نبود هماهنگی کافی بین دستگاه‌های مرتبط با پیمان‌های پولی. براین اساس، انعقاد پیمان‌های پولی با سایر کشورهای تحریم‌شده، استفاده از کانال‌های جایگزین پرداخت و نقل‌وانتقال پول، تاسیس بانک چندملیتی بین کشورهای منطقه، برابرسازی پول‌های ملی با واحدهای پولی شاخص یا دارایی‌های ثابت، ارتقای استانداردهای نظام بانکی کشور، تسهیل رویه‌های اداری به‌منظور تقویت صادرات و واردات و افزایش نقش‌آفرینی بانک مرکزی ازجمله مهم‌ترین پیشنهادهای ارائه‌شده برای رفع چالش‌های موجود در زمینه پیمان‌های پولی به‌شمار می‌آیند.

تفاهمنامه 40 میلیارد دلاری گازی
آبان سال 1396 خبر امضای تفاهمنامه‌ای ۳۰ میلیارد دلاری میان ایران و ۶ شرکت روسی که روسنفت و گازپروم نفت نیز در میان آنها بودند، منتشر شد. در اخبار منتشر‌شده در رابطه با این موضوع بیشتر بر «استراتژیک» بودن این قرارداد تاکید شده است تا ابعاد مالی آن. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در رابطه با تفاهمنامه 30 میلیارد دلاری امضاشده میان ایران و شرکت‌های روسی می‌گوید: «شرکت روسنفت برای سرمایه‌گذاری 30 میلیارد دلاری در ایران اظهار علاقه کرده اما هنوز مشخص نیست این سرمایه‌گذاری شکل بگیرد یا خیر.» مهم‌ترین تردید نسبت به اجرایی‌شدن این تفاهمنامه، بحث توان تامین مالی این تفاهمنامه از سوی روس‌ها است.

گرچه برای چند سال خبری از اجرایی‌شدن تفاهمنامه‌ ۳۰ میلیارد دلاری میان ایران و ۶ شرکت روسی نبود، اما دیروز محسن خجسته‌مهر در مراسم امضای تفاهمنامه همکاری استراتژیک بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت گاز پروم روسیه گفت تاکنون چهارمیلیارد دلار قرارداد منعقد‌شده با شرکت‌های روسیه برای توسعه ۷ میدان نفتی امضا شده است. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران درخصوص خبر سرمایه‌گذاری 40 میلیارد دلاری روس‌ها در نفت و گاز ایران نیز می‌گوید: «اواخر پارسال دو قرارداد جدید، به‌علاوه چهار تفاهمنامه با دو شرکت روسی به امضا رساندیم که بالغ بر ۴۰ میلیارد دلار ارزش آنها خواهد بود.»

به گفته وی ۱۵ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای فشارافزایی در میدان پارس‌جنوبی برای نگهداشت و افزایش توان تولید و ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در توسعه میادین مشترک آرش و فرزاد بخشی از مفاد این تفاهمنامه است. طبق اظهارات وی با سرمایه‌گذاری شرکت گازپروم در توسعه دو میدان گازی کیش و پارس شمالی با حدود ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، بیش از ۱۰۰میلیون مترمکعب گاز تولید خواهیم داشت. همچنین آنچه از اظهارات مدیرعامل شرکت ملی نفت برمی‌آید، توسعه ۶ میدان نفتی ازجمله منصوری، آب‌تیمور، کرنج، آذر و چنگوله نیز از محور‌های همکاری با روسیه خواهد بود. همچنین سوآپ گاز و فرآورده‌های نفتی، طرح‌های ان‌جی‌ال، احداث خطوط لوله صادرات گاز و همکاری‌های علمی و تکنولوژیک از دیگر محور‌های این تفاهمنامه راهبردی است.

لازم به ذکر است چنانچه محورهای این تفاهمنامه اجرایی شوند، سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری شرکت گازپروم در ایران بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری خارجی در تاریخ صنعت ایران خواهد بود. اهمیت این تفاهمنامه آنجایی است که طبق برآوردهای انجام‌شده در وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران، برای تولید روزانه 5.7 میلیون بشکه نفت و 1.5 میلیارد مترمکعب گاز در افق ۱۴۰۸ نیاز به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این حوزه است.

96 درصد از ظرفیت صادراتی به روسیه بلااستفاده است
ایران و روسیه گرچه در سطح سیاسی و امنیتی همکاری‌های گسترده‌ای با هم دارند، اما به‌رغم اینکه هر دو کشور بارها تحریم شده‌اند، روابط و تعاملات اقتصادی دو کشور در سطح بسیار پایینی قرار دارد. برخی‌ها شباهت‌ها و همسانی‌ها و همپوشانی‌های دو اقتصاد را دلیل این موضوع ذکر می‌کنند. اما برخی کارشناسان هم می‌گویند در برخی حوزه‌ها دو اقتصاد می‌توانند مکمل یکدیگر باشند. رئیس سازمان توسعه تجارت می‌گوید با توجه به مشکلاتی که در هفته‌های گذشته برای روابط روسیه با برخی کشورها به وجود آمده، ظرفیتی بزرگ برای کالاهای ایران ایجاد شده است.

علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت می‌گوید تا قبل از وقوع جنگ روسیه-اوکراین طبق برآوردها عددی بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار از واردات روسیه از کشورهای غیردوست تامین می‌شده و به این ترتیب امروز ظرفیت بسیار بزرگی برای کالاهای ایرانی وجود دارد. درصورتی‌که ما بتوانیم با یک اقدام راهبردی شرایط را به‌نفع خودمان تغییر دهیم قطعا می‌توان از بخش زیادی از ظرفیت این بازار استفاده کرد. رئیس سازمان توسعه تجارت می‌گوید از سال‌های گذشته محصولاتی مثل میوه و سبزیجات، لوازم‌خانگی و محصولات پلاستیکی ایران به روسیه صادر می‌شده اما با وجود این سهم ما از این بازار تنها حدود ۵۰۰میلیون دلار بوده است. ما در ماه‌های گذشته جلساتی برگزار کرده‌ایم تا بتوان این فضا را تغییر داد.

در اهمیت گسترش روابط تجاری ایران و روسیه همین‌قدر کافی است بدانیم براساس اعلام اتاق ایران و روسیه، ظرفیت بالقوه 12 میلیارد دلاری برای حضور کالاهای ایرانی در روسیه وجود دارد که با صادرات 500 میلیون دلاری سال‌های اخیر، صرفا چهاردرصد از آن فعال است. از واردات 100 میلیارد دلاری خدمات این کشور نیز، سهم ایران نزدیک به صفر است. براین اساس طبق آمارهای گمرک ایران و داده‌های تجارت خارجی روسیه، واردات کالایی روس‌ها از سال 2009 تا 2021 از 192 میلیارد دلار درحالی به 252 میلیارد دلار رسیده که طی این مدت صادرات ایران به این کشور از 332 میلیون دلار به 578 میلیون دلار رسیده است. همچنین سهم ایران از واردات کالایی این کشور از 0.17 درصد در سال 2009 به 0.23 درصد در سال 2021 رسیده است؛ یعنی سهم ایران از واردات روسیه حتی نیم درصد هم نیست.

پیمان روبل-لیر
بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از سازوکارهای کوتاه‌مدت جهت مقابله با بحران مالی و اصلاح نظام مالی به ترتیبات دائمی تبدیل شده‌اند. برخی از این سازوکارهای دائمی‌شده به‌دنبال تمرکززدایی از دلار آمریکا و افزایش اهمیت و نقش سایر ارزها هستند. در این خصوص اخیرا روزنامه «فایننشال‌تایمز» در گزارشی با موضوع «اتحاد مالی چین و روسیه برای دلارزدایی» می‌نویسد: «همکاری‌های روسیه و چین برای کاهش وابستگی خود به دلار ابعاد گسترده‌تری در سال‌های اخیر به‌ خود گرفته است.» به نوشته این روزنامه، در سال 2015 سهم دلار از مبادلات دوجانبه چین و روسیه حدود 90درصد بوده، این میزان حالا برای اولین‌بار به زیر 50درصد کاهش یافته است.

حالا ظاهرا ترک‌ها نیز برای حذف دلار از بخشی از تجارت خود با روسیه پیش‌قدم شده‌اند؛ به‌طوری‌که در روزهای اخیر رئیس‌جمهور ترکیه طی دیدار با ولادیمیر پوتین در تهران، درباره پرداخت پول واردات انرژی روسیه به ارزهای دیگری به جز دلار آمریکا، گفت‌وگو کرد. بلومبرگ به نقل از منابع آگاه گزارش کرد دو کشور سرگرم کار روی پیشنهادی برای تسویه مبادلات تجاری شامل قراردادهای انرژی به ارزهای ملی هستند؛ چنین اقدامی به آنکارا کمک خواهد کرد جلوی کاهش ذخایر ارزی خارجی خود را بگیرد. انتظار می‌رود اردوغان و پوتین در حاشیه نشست تهران، درباره این پیشنهاد گفت‌وگو کنند. روسیه منبع مهمی برای تامین انرژی ترکیه مانده و سال میلادی گذشته، یک‌چهارم از نفت و حدود ۴۵ درصد از گاز طبیعی مورد‌نیاز این کشور را تامین کرده است که مسکو را صاحب مازاد تجاری عظیمی در تجارت دوجانبه کرده است.

درس از پروژه گرمسار-اینچه برون
یکی از تردیدها درخصوص اجرایی شدن تفاهمنامه‌های بین روسیه و ایران، سطح پایین الزام این اسناد است. درواقع به‌لحاظ حقوقی تا زمانی که این تفاهمنامه‌ها به قرارداد تبدیل نشوند، امکان اجرایی نشدن آنها وجود دارد. برای نمونه در آبان سال 1396 خبر امضای تفاهمنامه‌ای ۳۰ میلیارد دلاری میان ایران و ۶شرکت روسی- که روسنفت و گازپروم نفت نیز در میان آنها بودند- منتشر شد. این پروژه مدت‌ها خاک‌خورد اما حالا گفته می‌شود یک پروژه چهارمیلیارد دلاری سرمایه‌گذاری روس‌ها در ایران درحال اجرا شدن است.

پروژه دیگر برقی‌سازی راه‌آهن گرمسار - اینچه‌برون است. براساس سندی که ۵ شهریور ۱۳۹۳ بین دولت ایران و روسیه امضا شد، مقرر شد روس‌ها از طریق فاینانس ۱.۲میلیارد یورویی، پروژه راه‌آهن محور ریلی گرمسار - اینچه‌برون را برقی کنند. این محور درواقع مسیر ترانزیتی ایران از سمت قزاقستان، ترکمنستان و بندر امیرآباد است و بهره‌برداری از این محور ریلی ضمن ارتقای ظرفیت ترانزیتی، تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای در حمل‌ونقل مسافر خواهد داشت.

این پروژه تا مدت‌ها خاک‌خورد و حتی چندین بار روس‌ها همراه وزیر راه و شهرسازی ایران در محل پروژه حاضر شدند اما زمانی که در بودجه سال 1401 اعتبار 100 میلیارد تومانی برای تکمیل آن در نظر گرفته شد، تردیدها درخصوص مشارکت طرف روسی بیشتر شد. برخی کارشناسان با تاکید بر اهمیت کریدورها در روابط دو کشور روسیه و ایران می‌گویند توافق ایران با روس‌ها بر سر انرژى، بدون توافق بر سر کالاهای اساسی و کریدورها چندان قابل دفاع نخواهد بود. این کارشناسان با پیش کشیدن سند همکاری ایران و روسیه در پروژه گرمسار - اینچه‌برون می‌گویند لازم است دوطرف علاوه‌بر امضای تفاهمنامه‌ها، اراده لازم برای اجرایی شدن آنها را هم داشته باشند و تفاهمنامه‌ها صرف روی کاغذ نماند.

ظرفیت 40 میلیارد دلاری کریدور شمال-جنوب
مورد دیگر که می‌تواند اقتصاد روسیه و ایران را بیش‌ازپیش به‌هم گره بزند، کریدور شمال-جنوب یا رهگذر بین‌المللی شمال–جنوب است. این کریدور در حوزه همکاری‌های اقتصادی ایران-روسیه، بسیار بااهمیت بوده که از دودهه قبل، به‌طور رسمی توسط روس‌ها پیشنهاد شده است؛ کریدوری که به‌گواه کارشناسان بین‌المللی، درصورت تکمیل از مسیرهای راهبردی نیم‌کره‌شرقی جهان خواهد بود. طول این رهگذر 5600کیلومتر است که بخش اعظم آن، از مرزهای آبی و خاکی جمهوری اسلامی ایران خواهد گذشت.

این رهگذر بین‌المللی در سال 2000 از سوی پوتین مطرح شد، مسیر مذکور، جایگزین مسیر سنتی رسیدن بار و محصولات موردنیاز روسیه از کانال سوئز به این کشور می‌شود و یک‌سوم بازه زمانی مسیر سنتی گذشته است و روسیه را به شبه‌قاره هند متصل می‌کند. در این مدت برای عملیاتی‌شدن طرح مسیر ترانزیتی شمال به جنوب که در آن ایران محور اصلی است، جلسات مختلفی بین دوطرف (ایران و روسیه) برگزار شده و زیرساخت‌های این مسیر نیز تا حد قابل‌قبولی طی 22 سال گذشته فراهم شده اما هنوز این پروژه عملیاتی نشده است، البته در چندوقت گذشته برخی رویدادهای سیاسی در فضای بین‌الملل در اجرایی ‌شدن طرح ترانزیتی شمال به جنوب مزید بر علت شد، این رویدادها عبارتند از نخست عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دومین رویداد نیز مربوط می‌شود به عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای.

اهمیت مسیرهای ترانزیتی در جهان تا آنجاست که کشوری مانند چین به‌دنبال طرح یک کمربند یک جاده یا همان راه ابریشم نوین است، این اهمیت نیز به این خاطر است که الان کل کشورهای دنیا به‌دنبال جابه‌جایی کالاهای خود با کمترین هزینه و بیشترین سرعت هستند. درخصوص اهمیت رهگذر بین‌المللی شمال–جنوب طی سال گذشته برنامه‌های افق همکاری بالای 40میلیارد دلار میان روسیه و هند منعقد شده است. در جریان سفر پوتین به هند، وی و مودی درمورد این برنامه گفت‌وگویی داشته‌اند که در آن هر دوطرف بر اهمیت رهگذر شمال به جنوب در اجرایی‌شدن برنامه افق همکاری میان هند و روسیه تاکید کرده‌اند.

قرار 30 میلیارد دلاری با ترکیه
ترکیه ازجمله کشورهایی است که در مبادلات تجاری ایران نقش پررنگی دارد. این کشور طی 10 سال اخیر همواره شریک سوم یا چهارم ایران در مقاصد صادراتی و مبادی وارداتی بوده است. طی سال گذشته به‌رغم کاهش تعاملی که در سال‌های اخیر رخ داده بود، ترکیه پس از چین و عراق، سومین مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده است. به طوری که بیش از 6 میلیارد دلار از اقلام صادراتی ایران که معادل 12.5 درصد از کل صادرات غیرنفتی کشورمان می‌شود به مقصد ترکیه رفته است. همچنین ایران سال گذشته 5.3 میلیارد دلار کالا از ترکیه وارد کرده که ترکیه را در رتبه سوم پس از امارات و چین قرار می‌دهد.

نکته جالب توجه اینکه در سال 1387 کل صادرات ایران به ترکیه 530 میلیون دلار بوده که این رقم به مقصد امارات 2.3 میلیارد دلار بوده است. به عبارتی، رسیدن صادرات ایران به 6 میلیارد دلار در سال گذشته نشان از رشد 11 برابری صادرات ایران به مقصد ترکیه دارد که عمدتا در دوره دولت فعلی ترکیه رخ داده است. مورد بعدی، ترکیب کالاهای وارداتی ایران از مبدا ترکیه است. این کالاها عمدتا کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای هستند که نیاز صنایع کشور را برطرف می‌کنند. از این منظر که کالاهای لوکس و مصرفی غیرضرور از مبدا ترکیه وارد ایران نمی‌شود یا کمتر وارد می‌شود، برای توسعه روابط دوجانبه بسیار بااهمیت است.

اما در دیدار روزهای گذشته روسای‌جمهور دو کشور نیز موارد بااهمیتی مطرح شده است؛ ازجمله اینکه دو طرف توافق کرده‌اند با سیاستگذاری اصولی و توسعه همکاری‌ها، به سمت هدف‌گذاری ۳۰ میلیارد دلاری مبادلات تجاری سالانه حرکت کنند. در این نشست دو طرف بر تعامل در زمینه‌های ساخت پارک‌های علم‌وفناوری، همکاری در بخش محیط زیست، استرداد مجرمان، رفع معضل ریزگردها، توسعه همکاری در حوزه‌های انرژی، اقتصادی و ورزشی و تسهیل در مراودات بانکی و سرمایه‌گذاری تاکید کردند.

همچنین در هفتمین نشست شورای عالی همکاری ایران – ترکیه، جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای تأمین انرژی پایدار برای ترکیه از طریق صادرات گاز اعلام کرد. در این زمینه توافق شد تمدید قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه برای ۲۵ سال آینده و افزایش میزان صادرات گاز در دستورکار طرفین قرار بگیرد که مذاکرات آن آغاز شد.

رشد 190درصدی صادرات به ترکیه
براساس آمارهای گمرک ترکیه، در 5ماهه نخست سال 2022 صادرات ایران به ترکیه با رشد 56درصدی از 980 میلیون دلار در 5ماهه نخست سال 2021 به بیش از 1.5میلیارد دلار در 5ماهه نخست امسال رسیده است. اما آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در 3ماهه نخست سال 1401 میزان صادرات غیرنفتی ایران به ترکیه یک میلیارد و 737 میلیون دلار بوده که این مقدار نسبت به صادرات 595میلیون دلار مدت مشابه سال 1400 رشد 192درصدی داشته است. د

رمجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد کل تجارت دوجانبه ایران و ترکیه در سال رقمی حدود 11میلیارد و 300میلیون دلار است که از این رقم حدود 6میلیارد و 100میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به ترکیه و 5.2میلیارد دلار نیز مربوط به واردات ایران از ترکیه است. آن‌طور که رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه می‌گوید ایران و ترکیه ظرفیت تجارت ۳۰میلیارد دلاری دارند و براساس این، اظهارات اخیر رئیس‌جمهور هم بر همین مبنا بوده است.

امضای سند برنامه جامع همکاری ایران و ترکیه
هنوز جزئیات این سند- که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه دیشب در توئیتی با اشاره به سفر رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از برگزاری هفتمین اجلاس شورای‌عالی روابط ایران و ترکیه در تهران خبر داد- منتشر نشده است. وی در این توئیت نوشت: «امروز به‌همراه برادرم (مولود) چاووش‌اوغلو، وزیرخارجه ترکیه و در حضور روسای‌جمهور دو‌ کشور، سند مهم «برنامه جامع همکاری بلندمدت ایران و ترکیه» را در تهران امضا کردیم.» وی افزود: «مساعی مشترک برای تحقق عملی اهداف این سند، موجبات جهش در مناسبات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکیه را فراهم خواهد آورد.»

نگاهی به روابط دوجانبه ایران و ترکیه نشان می‌دهد روابط اقتصادی و تجاری ایران و ترکیه بسیار درهم‌تنیده است. یکی از اولین موافقتنامه‌های تجاری بین ایران و ترکیه به سال 1964 در قالب سازمان همکاری منطقه‌ای برای توسعه (RDC) برمی‌گردد، این موافقتنامه عضو سوم دیگری یعنی پاکستان هم داشت که البته سطح روابط تجاری ایران و ترکیه بسیار بیشتر از ایران و پاکستان است.

این سازمان اهدافی مشابه سایر موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی ازقبیل توسعه روابط اقتصادی از طریق حذف تدریجی تعرفه‌ها و افزایش همکاری‌های فنی، فرهنگی و... را دنبال می‌کرد، در سال 1985 این موافقتنامه به سازمان همکاری‌های اقتصادی (ECO) تغییر نام داد؛ در سال 1992 این سازمان هفت کشور جدید را به عضویت پذیرفت که عبارتنداز: افغانستان، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان.

سایر توافقنامه‌های دوجانبه ایران و ترکیه عبارتند از: موافقتنامه به‌منظور تسهیل و بسط ترانزیت و حمل‌ونقل مسافر و کالا بین ایران و ترکیه، مصوب سال 1334؛ موافقتنامه تجاری بین دولت ایران و دولت جمهوری ترکیه، مصوب سال 1337، موافقتنامه ترانزیتی بین دولت ایران و جمهوری ترکیه مصوب سال 1344؛ قانون موافقتنامه همکاری اقتصادی و فنی بین دولت ایران و جمهوری ترکیه مصوب سال 1357، قانون موافقتنامه اصلاح موافقتنامه حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری ترکیه، مصوب سال 1359؛ موافقتنامه تجاری بین ایران و ترکیه مصوب سال 1383 هیات‌وزیران.

در تاریخ چهارم شهریور 1386 ایران به عضویت موافقتنامه تجاری دی هشت درآمد که ترکیه نیز یکی از اعضای این موافقتنامه است. آخرین توافقنامه تجاری بسیار مهم بین ایران و ترکیه، توافقنامه تجارت ترجیحی است که در سال 1393 به تصویب مجالس دو کشور رسیده و از اول ژانویه 2015 اجرایی شد. طبق این توافقنامه 140 فقره از کالاهای صادراتی ایران شامل اقلام کشاورزی، شیلات و موادغذایی و 125 فقره از کالاهای صادراتی ترکیه شامل تولیدات صنعتی، تحت پوشش تخفیف تعرفه‌های گمرکی قرار گرفته است (به نقل از اگزیم‌نیوز؛ محمد پورسردار).

این توافقنامه منتقدان و موافقانی دارد اما درمجموع گفته می‌شود اگر بازنگری‌هایی از سوی طرف ایرانی انجام شود، به نفع ایران هم خواهد بود. به‌ویژه اینکه تراز تجاری ایران طی سال‌های اخیر همواره مثبت بوده است.