زیارت ناحیه مقدسه یکی از منابع صحیح السند در مورد زندگی امام حسین(ع) و نحوه شهادت ایشان و یارانش و مصائبی که بر ایشان وارد شد می‌باشد. «ناحیه مقدسه» اصطلاحی است که شیعیان، از زمان امام هادی(ع) تا پایان غیبت صغری برای اشاره به امام معصوم(ع) استفاده می‌کردند.(دانشنامه امام حسین، ج۱۲، ص۲۷۱)

این زیارت نیز توسط یکی از نائبان خاص امام زمان(عج) از ایشان نقل شده است که ‌جهت تقیه زیارت ناحیه مقدسه نامیده ‌شد که تا امروز به این نام شناخته می‌شود. این زیارت در منابع زیر آمده است: شیخ مفید (مزار، مخطوط)، المزار الکبیر، بحار الانوار، کتاب الدعا و الزیاره، رمز المصیبه، الصحیفه الهادیه، الصحیفه المهدویه، کلمة الامام المهدی.

اصل صدور زیارت ناحیه از سوی امام معصوم(ع) در کتب قدما پذیرفته شده بود. علمای بزرگ شیعه آن را به‌عنوان یک زیارت مأثور و حدیث مشهور، در کتاب‌های خویش ذکر کرده‌اند. شیخ مفید(م 413ق) در کتاب مزار خود، می‌نویسد: «زیارة أخری فی یوم عاشورا بروایة اخری»؛ از این جمله معلوم می‌شود که این روایت، مروی بوده و از جمله احادیث صادره از معصوم به شمار می‌رفته است. سید مرتضی(م 436ق) به هنگام زیارت امام حسین(ع)، نخست این زیارت را می‌خواند.

سید بن طاووس در «مصباح الزائر» می‌نویسد: «زاربها المرتضی علم الهدی ـ رضوان الله علیه.»(مصباح الزائر، ص221) در نسخه خطی کتاب «المزار» از نویسنده‌ای کهن و نامعلوم، که نسخه آن به شماره426، ورق146 در کتابخانه آیت‌الله مرعشی قم موجود است نوشته شده است: «زیارة أخری تختص بالحسین ـ صلوات الله علیه ـ و هی مرویة بأسانید مختلفة و هی أوّل زیارة زاربها المرتضی علم الهدی ـ رضوان الله علیه.» و معلوم است که تا زیارتی مروی از امام معصوم(ع) نبوده باشد، فقیهی بزرگ و عالمی سترگ مانند سید مرتضی، آن را بر زیارات دیگر ـ مانند زیارت عاشورا ـ مقدم نمی‌داشته و نمی‌خوانده است.

این اشاره توسط سید بن طاووس(م 664 ق) در مصباح الزائر، ص221 هم آمده است. قدیمی‌ترین متن موجود این زیارت، کتاب «المزار الکبیر» ابن المشهدی (م ۵۹۵ق) است. وی این زیارت را با حذف سند نقل کرده و در آغاز کتابش تصریح می‌کند که این زیارات با سند متصل به او رسیده ولی برای اختصار کتاب و اطمینانی که به صدور زیارات از معصوم داشته، سندها را حذف کرده است. ابن المشهدی صریحا می‌نویسد: «زیارة أخری فی یوم عاشورا لأبی عبدالله الحسین ممّا خرج من الناحیة إلی أحد الابواب»(المزارالکبیر، ص496) و الخ؛

صحیح السند بودن این زیارت توسط بسیاری از علما از جمله شهید اول، شیخ حر عاملی، علامه مجلسی(در بحارالانوار)، محدث نوری(در مستدرک الوسائل)، شیخ عباس قمی(الکنی و الالقاب)، سید محسن امین(در اعیان الشیعه) و آقا بزرگ تهرانی(در الذریعه) پذیرفته شده است.

زیارت ناحیه مقدسه ابتدا با سلام به انبیا و ذکر شاخص‌ترین صفت آنها می‌پردازد و سپس به معرفی امام حسین(ع) و توصیف شخصیت ایشان می‌پردازد. یکی از شاخص‌ترین صفات امام حسین(ع) که به‌عنوان اولین ویژگی ایشان در زیارت ناحیه آمده، عبد خدا بودن و اطاعت از او در آشکار و پنهان است. شخصیت دینی و اخلاقی که امام زمان(عج) در مورد امام حسین(ع) در این زیارت‌نامه آورده است همان شخصیتی است که شیطان و ایادی آن نمی‌‌خواهند در انسان‌ها دیده شود و مشغول عمل به آن شوند.

شاید این زیارت‌نامه می‌‌خواهد به ما بگوید دشمنان خدا و اهل بیت(ع) تمام این مصائب را برای حضرت سیدالشهدا(ع) ایجاد کردند تا نام خدا، دین خدا و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) محو شود و کسی نتواند از حقایق دین آگاه گردد. در این زیارت در یک خطاب غیر مستقیم با زائر گفته می‌شود که حجت خدا برای بندگانش این امام مظلوم می‌باشد که باید شناخته شود و به‌عنوان الگویی کامل مورد تبعیت قرار بگیرد.

وقتی می‌خوانیم «أَلسَّلامُ عَلی یعْسُوبِ الدّینِ، أَلسَّلامُ عَلی مَنازِلِ الْبَراهین» می‌فهمیم پیشوای دین و برهانی که خداوند برای بندگان اقامه می‌کند تا حجت را بر آنان تمام کند امام حسین(ع) است و وظیفه ما هم در قبال ایشان مشخص است. اگر بندگان خدا مقام امام خود را می‌شناختند و به استناد آیات قرآن و تکالیفی که خدا برای‌شان معین کرده است از ایشان حمایت و در راه ایشان قدم برمی‌داشتند بدون یار و یاور در صحرای کربلا به شهادت نمی‌رسید و دشمن قصد هتک حرمت ایشان و خانواده‌اش را در نظر نمی‌گرفت.

عبارت «أَلسَّلامُ عَلَی الْمَظْلُومِ بِلاناصِر» و «أَلسَّلامُ عَلَی الْمُحامی بِلا مُعین» خرده به کسانی است که امام(ع) را تنها گذاشتند و به وعده‌های مختلف دشمنی که در قلب‌شان و در شهرشان بود دل‌خوش کردند. حضرت حجت(عج) در میان مصائب بارها به رفتارهای دینی و انسانی امام حسین(ع) و نحوه ارتباطش با خدا و بندگان خدا می‌گوید.

در این زیات‌نامه از تقیّد امام حسین(ع) به واجبات الهی و کمک به محرومان و مظلومان مکرر سخن گفته است. همچنین از مبارزات ایشان با دشمنان خدا و دین خدا می‌گوید و صبری که حتی فرشتگان را به تحیر واداشته است. زیارت ناحیه مقدسه را باید شناسنامه امام حسین(ع) و نهضت عاشورا دانست که می‌تواند الگویی هم‌چون حضرت اباعبدالله(ع) را برای تبعیت و پیروی به ما معرفی کند.