برخلاف تصور ما در مورد اینکه اگر کسی از مسائل دینی شناختی نداشته باشد نمی‌تواند برخی ظرافت‌های انسانی و اخلاقی را بفهمد و حتی آنها را به‌کار بگیرد، بسیاری از انسان‌ها به راحتی می‌توانند حقایق عالم را بفهمند و نسبت به آن واکنش مثبتی داشته باشند.‌ این اصل لازمه مبلغان دینی است که ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها را بشناسند و بدانند که هر انسان آزاده‌ای به راحتی می‌تواند دین را، دستورات دین را، مقتضیات آن و استدلال‌های آن را بفهمند، درک کنند و به جان بنشانند.

با این شناخت فقط کافیست راه ارتباط با مردم جهان را پیدا کنیم و آنان را غرق در معارف الهی و اسلامی کنیم و با دقت فراوان از نظر فکری تقویت‌شان کنیم. اکنون و در این روزها که بیش از هر چیزی ظلم کردن و فرو رفتن در ظلمت زیاد شده است، رحمت، محبت، انصاف، عشق، انسانیت و آزادگی هم می‌تواند زیاد شود. به چه دلیل؟ به این دلیل که انسان‌ها با رجوع به فطرت خود می‌فهمند که یک موضوعی اینجا مشکل دارد که نمی‌توانند آن‌را به‌راحتی قبول کنند.

وقتی انسان‌ها می‌بینند که افرادی در حال آزار و اذیت دیگران هستند با این سوال مواجه می‌شوند که آیا می‌رسد روزی که ظلم او و جنایت او به دیگر انسان‌ها برسد و همه را درگیر خود کند و دیگر آسایش و آرامش باقی نماند؟ پاسخ این سوال راحت است اما ابتدا باید بدانیم که ظلم چیست و باید به چه کاری ظلم بگوییم؟ ظلم از ریشه ظلمت است. حال بودن در ظلمت و فرو رفتن در آن می‌تواند ارادی باشد یا غیرارادی. یعنی برخی انسان‌ها بدون آنکه بدانند در ظلمت و تاریکی جهل قرار دارند و می‌توانند با آگاهی بخشی مناسب به نور و علم و عقل بیایند.

معنای ظلم نیز در دو معنا به کار می‌رود؛ یک معنای عام که جامع همه رذایل بوده و شامل ارتکاب هر یک از زشتی‌های شرعی و عقلی است و معنای خاصی که انصراف به ضرر و اذیت رسانیدن به دیگران دارد، مواردی مانند: کشتن، زدن، دشنام دادن، غیبت و تهمت، دزدی و هرگونه رفتار و گفتار آزار دهنده. بنابراین، ظالم به کسى می‌گویند که خود را به سپاس‌گزارى از نعمت‌هاى بی‌شمار الهى و مراعات تکالیف شرعى ملزم نمی‌داند و در برابر توانایی‌ها و استعدادهایش مسئولیتى ‏احساس نمی‌کند و از سویى حقوق دیگران را نیز پایمال می‌کند.
 
در نگاه کلی، هر گناه خودش مصداقی از ظلم است، اما در مقام تعیین مصداق، آیات و روایات به ظلم بودن برخی گناهان مانند: شرک، مراعات نکردن حدود الهی، دوستی با دشمنان دین خدا، گرفتن ربا و... تصریح نموده‌اند. خداوند در قرآن کریم با یک آیه ظلم را تعریف فرموده است که: «تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلا تَعْتَدُوهَا وَ مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اینها حدود و مرزهای الهی است، از آن، تجاوز نکنید! و هر کس از آن تجاوز کند، ستمگر است.»(بقره/229)

هر وقت از حدود الهی پایمان را فراتر گذاشتیم ظلم کرده‌ایم و اگر عادت کنیم به ظلم کردن، هرچند کوچک دیگر نمی‌توانیم در برابر ظلم‌های خانمان سوز اعتر اضی داشته باشیم. البته مراتب ظلم تفاوت دارد که مسلما می‌توانیم حدود آن‌را بفهمیم. واکنش ما در این موقعیت می‌تواند متفاوت باشد. خداوند در آیه126 سوره نحل می‌فرماید: «وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ؛ و اگر به شما مسلمانان کسی عقوبت و ستمی رسانید شما باید به قدر آن در مقابل انتقام کشید (نه بیشتر) و اگر صبوری کنید البته برای صابران بهتر خواهد بود.» پس گاهی باید صبر کنیم و چشم بپوشیم تا باعث اختلاف و بزرگ شدن یک موضوع نشویم.

همانطور که در آیه14 سوره تغابن آمده: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَ أَوْلَادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ؛ ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! بعضی از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آنها برحذر باشید و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، (خدا شما را می‌بخشد)؛ چرا که خداوند بخشنده و مهربان است!»  ولی در جایی که سکوت کردن باعث گسترش ظلم می‌شود بر هر انسانی لازم است که فریاد بزند. البته در این مورد قواعد زیادی وجود دارد که باید به آن علم پیدا کرد.

در قرآن کریم، آیه‌هایی وجود دارد که به موضوع دشمنی برخی اعضای خانواده اشاره می‌کند. به طور کلی، این آیات به معنای آگاهی از این واقعیت هستند که برخی از همسران و فرزندان ممکن است به دلایل مختلف، از جمله اختلاف در اعتقادات، دشمن شما شوند. این آیات به ما تذکر می‌دهند که باید در ارتباط با آنها محتاط باشیم و در عین حال، به عفو و تصفیح نیز توجه کنیم. به عبارت دقیق‌تر، آیه ۱۴ سوره تغابن این موضوع را بیان می‌کند: «یا ایها الذین امنوا! بی‌تردید برخی از همسران شما و فرزندانتان به خاطر ایمانتان دشمن شمایند، از آنها برحذر باشید و اگر از خلاف آنها در گذرید و چشم بپوشید و ببخشایید، بی‌گمان خدا آمرزنده و مهربان است.» بنابراین، این آیات به ما یادآوری می‌کنند که در روابط خانوادگی، به عنوان مسلمانان، باید با هوشیاری و احتیاط عمل کنیم و در عین حال، به عفو و تصفیح نیز توجه داشته باشیم.

عفو و گذشت در روابط خانوادگی، به ویژه با همسر و فرزندان، از اهمیت بالایی برخوردار است. در ادامه، راه‌هایی برای عمل به عفو و گذشت را برای رفتار با همسر و فرزندانتان معرفی می‌کنم:

مدارا و مهربانی: با همسر و فرزندانتان با مدارا و مهربانی رفتار کنید. به جای تنقید و سرزنش، از روش‌های مثبت و مهربانی استفاده کنید.
صحبت با احترام: در مکالمات با همسر و فرزندان، از احترام و توجه به نظرات آنها استفاده کنید. به صورت باز و بدون تنش با آنها صحبت کنید.
عفو و گذشت: در مواقعی که همسر یا فرزندان خطا کنند، به آنها عفو کنید. به جای نگه داشتن کینه و انتقام، به گذشت و بخشش توجه کنید.
تقویت ارتباط عاطفی: ارتباط عاطفی با همسر و فرزندان را تقویت کنید. به آنها نشان دهید که از آنها مراقبت می‌کنید و به آنها اهمیت می‌دهید. با توجه به این راه‌ها، می‌توانید در رفتار با همسر و فرزندانتان، عفو و گذشت را به کار ببرید و روابط خانوادگی را تقویت کنید.

مباحث مختلفی در این خصوص از علمای شیعه در منابع علمی وجود دارد. سوالی در اینجا مطرح می‌شود که آن‌کسی که مورد ظلم و ستم قرار گرفته می‌تواند به هر روشی با ظالم برخورد کند؟ و آیا در این‌کار می‌تواند دیگران را هم با خود همراه کند؟ خداوند در سوره نساء، آیه148 می‌فرماید: «لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَکَانَ اللَّهُ سَمِیعًا عَلِیمًا؛ خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود، بدی‌ها(ی دیگران) را اظهار کند؛ مگر آن‌کس که مورد ستم واقع شده باشد. خداوند، شنوا و داناست.» این آیه می‌گوید کسی که بر او ظلم شده را نمی‌تواند در برخی رفتارها سرزنش کرد یعنی هرجایی‌که ظلمی دیدیم نیازی نیست فریاد کنیم اما در بعضی مواقع فریاد زدن و کمک خواستن از دیگران ایرادی ندارد و لازم است.

پس باید در افشای خصوصیات کسانی‌که افراط در ظلم می‌کنند، تلاش کرد که این‌کار باعث رشد محبت و دوستی و رفتارهای اخلاقی و انسانی می‌شود. امروز لازم است متوجه ریشه ظلم و ستم در دنیا باشیم و به آن‌چیزی که در حال رسمیت پیدا کردن است اعتراض کنیم. اینجا باید بفهمیم که این ظلم که هر کاری می‌کند و کسی جرأت ندارد متعرض و معترض به آن شود با ظلم‌های دیگر فرق دارد.

به‌طور مثال ظلمی که در فلسطین اشغالی دیده می‌شود با ظلمی که در یک اراده به فردی می‌شود تفاوت دارد. بله، هر دو ظلم هستند اما تفاوت میان این دو به واکنش‌ها برمی‌گردد. در اولی رژیمی در حال عادی کردی کشتار و ستم و اشغال‌گری است و تمام رسانه‌ها را به خط می‌کند برای توجیه کشتار و ظلم و در دومی هر کسی آن را بشنود و بفهمد اعتراض می‌کند و در مقابل آن می‌ایستد. گاهی دشمن می‌خواهد حساسیت به دومی، را به‌عبارتی وقتی در جهان رژیمی جعلی به انسان‌ها ظلم می‌کند و هر روز به شیوه‌ای آنان را آزار می‌دهد یا به قتل می‌رساند، نباید فقط به فکر جنگ مسلحانه بود. در این موضوع باید به آگاه‌‌سازی و افشای دسیسه‌های دشمنان پرداخت و بدون هیچ ترسی به آنان حمله علمی کرد. این‌کار بر هر انسان و آزاده‌ای لازم است که به هر وسیله‌ای فریاد مظلوم برسد.