از نقش واقعی زنان در سیاست تا نقش نمایشی

با برگزاری مرحله دوم انتخابات مجلس دوازدهم، خانه ملت نمایندگان خود را شناخت. مؤلفه‌های تحلیلی بسیاری درباره مجلس آینده، ترکیب هیئت‌رئیسه، بافتار سیاسی فراکسیون‌ها و ساختار تخصصی و فنی کمیسیون‌های آن وجود دارد که در جای خود تأمل در آنها حائز اهمیت بوده و می‌تواند به کارآمدی مجلس آینده و رفع پاره‌ای از نگرانی‌هایی که آرام آرام در رسانه‌ها و فضای مجازی در حال نضج و نشر است، کمک کند.
 
جالب است که برخی از پایگاه‌های اینترنتی و رسانه‌های متعلق به جریان فکری و سیاسی موسوم به «اصلاحات» که هر چه از آنها در دوره زمامداری دولت و مجلس‌شان دیده شده، نگاه ابزاری به زنان و نمایش سیاسی درباره نیمی از جامعه بوده است، این روزها به بهانه راه‌یابی ۱۴ نماینده خانم به مجلس دوازدهم، آن را در مقایسه با دوره‌های گذشته نزولی خوانده و ابراز نگرانی کرده‌اند! (اصلاحات نیوز)
 
در پاسخ به این نگاه، لازم است به چند نکته توجه داشته باشیم:
۱ـ جالب است که تعداد زنان این دوره پس از مجلس دهم با ۱۷ نماینده زن و مجلس فعلی(یازدهم) با ۱۶ نماینده خانم، در مقایسه با ادوار دیگر بیشتر است. در مجلس ششم که اصلاح‌طلبان اکثریت داشتند، ۱۳ زن نماینده داشت. مابقی دوره‌ها تعداد نمایندگان خانم زیر این اعداد (در دوره اول تا سوم مجلس ۴ زن، دوره چهارم ۹ زن، دوره پنجم ۱۴ زن، دوره ششم ۱۳ زن، دوره هفتم ۱۳ زن، دوره هشتم ۸ زن، دوره نهم ۹ زن، دوره دهم ۱۷ زن و دوره یازدهم ۱۶ زن) بوده است. پس ابراز نگرانی وجهی ندارد مگر اینکه نمایشی و سیاسی باشد!
 
2- این جریان سیاسی، به ویژه در حوزه زنان به شکل کاملاً ابزاری برای رأی‌آوری و پر کردن سبد رأی خود نگاه می‌کند. کافی است در این باره به مواضع خانم‌هایی، همچون فرزانه ترکان، فاطمه دانشور و الهه کولایی درباره نگاه ابزاری به زنان در جبهه دوم خرداد و درخواست پول برای قرار گرفتن نام‌شان در لیست شورای شهر پنجم رجوع شود.
 
۳ـ سلوک سیاسی این طیف همواره این طور بوده است؛ زمانی که خودشان در دولت و مجلس قدرت را در دست داشته‌اند و می‌توانستند به انتخاب مدیر زن دست بزنند، از این موضوع اجتناب کرده‌اند؛ اما زمانی که رقیب سیاسی‌شان به ویژه نیروهای انقلابی بر مصدر کار قرار می‌گیرند، شروع به مرثیه‌سرایی برای بی‌توجهی به زن می‌کنند!
 
البته اقدامات جریان غرب‌گرا علیه حقوق زنان به موارد مذکور خلاصه نمی‌شود و شرح آن از حوصله این مطلب خارج است. گفتنی است، مرحوم زهرا شجاعی، رئیس مرکز امور مشارکت زنان در دولت اصلاحات، پیش از این با افشاگری درباره استفاده ابزاری اصلاح‌طلبان از زنان گفته بود: «اصلاح‌طلبان موقع انتخابات از زنان استفاده می‌کنند و بعد کاری برای‌شان نمی‌کنند.»!
 

مشی جمهوری اسلامی در مشارکت زنان در سیاست

از ابتدای انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) بارها بر لزوم حضور زنان در عرصه های مختلف سیاسی تاکید کردند و بر روی آن پافشاری داشتند. این در حالیست که برخی سیاسیون و جریانات سیاسی از زن فقط برای رسیدن به قدرت استفاده می کردند. با بررسی رفتار دولت های سازندگی، اصلاحات و اعتدال می توان فهمید که جز یکی دو منصب هیچ منصب جدیدی در این دولت ها برای زنان ایجاد نشد. یعنی به جز رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، معاونت در امور زنان و یکی دو مسئولیت مشاوره ای، منصب دیگری به زنان واگذار نشد در حالی که بیشترین تبلیغات و حمله ها به جمهوری اسلامی در عدم به کارگیری زنان در امور سیاسی توسط همین دولت ها و طرفدارانش صورت گرفت.
 
ما قائلیم زنان می‌توانند در مناصب سیاسی نقش ایفا کنند. در اسلام، زنان حقوق و وظایف سیاسی مشابه مردان دارند و می‌توانند در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شرکت کنند. اسلام به زنان حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را تضمین می‌کند و آن‌ها را به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های سیاسی تشویق می‌کند.
 
در قرآن کریم، زنان به عنوان اعضای جامعه و مؤمنان شناخته شده و حقوق و وظایف آن‌ها تأکید شده است. اسلام به زنان حق رأی و انتخاب داده و آن‌ها را به شرکت در انتخابات و تصمیم‌گیری‌های سیاسی تشویق می‌کند. همچنین، در تاریخ اسلام، زنانی همچون خدیجه بنت خویلد و فاطمه زهرا(س) در حوزه سیاسی و اجتماعی نقش بسزایی داشته‌اند و به عنوان الگوهایی برای زنان در اسلام شناخته می‌شوند.
 
در سوره نمل آیه 15 تا 44 داستان حضرت سلیمان(ع) و پادشاهی به نام بلقیس آمده که اتفاقا بسیار توانمند و قدرتمند است. در آیه 22 و 23 این سوره آمده: «فَمَکَثَ غَیْرَ بَعِیدٍ فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقِینٍ؛  إِنِّی وَجَدْتُ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَأُوتِیَتْ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ»؛ پس دیرى نپایید که [هدهد آمد و] گفت از چیزى آگاهى یافتم که از آن آگاهى نیافته‏ اى و براى تو از سبا گزارشى درست آورده‏ ام ؛ من [آنجا] زنى را یافتم که بر آنها سلطنت می کرد و از هر چیزى به او داده شده بود و تختى بزرگ داشت.
 
با این حال، در برخی جوامع و کشورها، هنوز ممکن است تحدیدی برای مشارکت زنان در مناصب سیاسی وجود داشته باشد اما این محدودیت‌ها بیشتر به عوامل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برمی‌گردد و با آموزش و توعیت مناسب می‌توان آن‌ها را برطرف کرد. برای آشنایی بیشتر در مورد نظرات امام خمینی(ره) درباره حضور زنان در سیاست می توانید مقاله: «فعالیت سیاسی زنان» از  خانم الهام باقر را مطالعه بفرمایید.
 
در این مقاله آمده: «از زمانی که فرد در دوران بلوغ، خود را می شناسد، سعی می کند از طریق مسئولیت هایی که می پذیرد ارزش خود را باز یابد. در میان مسئولیت ها، خود را محک می زند و آزادی پذیرش یا عدم پذیرش را تجربه می کند. همین آزادی و اختیار است که ملائکه را به هراس انداخت که مبادا انسان در روی زمین فساد ایجاد کند و خونریزی نماید. پس انسان و مسئولیت او، اموری هستند که قابل جداسازی نمی باشند و هیچ موجودی جز انسان، مسئولیت پذیر نیست و انسان، بدون این ویژگی، از نظر محتوایی از حالت انسان خارج می شود، هر چند به ظاهر، صورت آدمی داشته باشد. انسان بدون مسئولیت، طعمۀ هواهای نفسانی می شود؛ اما پرسش اینجاست که مسئولیتی که باعث خودشناسی انسان می شود، کدام مسئولیت است؟ آیا مسئولیت تأمین منافع فردی خاص خود است یا مسئولیت تلاش برای تأمین منافع عمومی و اجتماعی؟»
 
انسان به اقتضای فطرت خود، به گزینه دوم (مصلحت اجتماعی) گرایش دارد که از طریق آن انسانیت خود را محقق می کند، اما خودخواهی او را به سوی انتخاب اول (منافع شخصی) سوق می دهد، و تعارضی بین این دو کشش در انسان به وجود می آید و اصل این تعارض در خارج از ذهن انسان، تبدیل به دو دیدگاه سرمایه داری دموکراسی و سوسیالی کمونیستی می شود که مظهر تعارض بین اصالت فرد و اصالت جامعه است. نظام اسلامی، ابهام را برطرف کرده و این تعارض را با در نظر گرفتن منافع فرد و جامعه، حل و فصل نموده است؛ یعنی فرد، مسئول تلاش برای تأمین منافع اجتماعی است و این همان وظیفۀ الهی انسان در ایفای نقش خود به عنوان جانشین (خدا) بر روی زمین است.»
 
از دیدگاه امام موسی صدر، عملی که فی سبیل الله تعبیر می شود، همان مفهوم خدمت به انسان است؛ زیرا هر عملی که برای خدا انجام شود، برای انسان انجام شده است. پس کار برای خدا همان کار برای مردم و به نفع همه مردم است و این یک تمرین مستمر روحی و عملی است و شخص در برابر کاری که به نفع همگان انجام می دهد، هم پاداش و اجر الهی را برای خود آماده می کند و هم غریزه خود دوستی که منافع شخصی را می طلبد ارضا می نماید.
 
پس انسان که جانشین و خلیفه خداست، شامل مرد و زن می شود (در دیدگاه امام خمینی(ره) تفاوتی میان زن و مرد وجود ندارد، یعنی هر دو انسان هستند و آن دسته از تفاوت های طبیعی موجود میان مرد و زن، ربطی به سرشت انسانی آن دو ندارد.)
 
اسلام، نقش و وظایف زن و مرد را بر حسب تفاوت ها و تخصص های هر کدام، تقسیم کرده است. مثلاً در حوزه خانواده، زن که عاطفه و احساس لازم برای سرپرستی و مراقبت از کودک را دارد، این مسئولیت را به عهده می گیرد و مرد که قوای بدنی مناسب را داراست، کارهای سخت بیرون از منزل را به عهده دارد تا اداره خانواده را به انجام رساند. احادیث شریف ائمه(علیه السلام) نیز برای تشویق هر کدام از آنها در ایفای نقش خود، تأکید دارد، مثلاً، حدیث «بهشت زیر پای مادران است» برای تشویق زن در اجرای نقش مهم خود در خانه، و برای مرد حدیث «هر کس برای تأمین زندگی خانواده خود زحمت بکشد، مانند کسی است که در راه خدا به خون خود غلتیده است» برای تشویق او در انجام وظایف مطلوب ذکر شده است.»
 

برای افزایش مشارکت زنان در مناصب سیاسی چه کاری می توان انجام داد؟

تغییر قوانین و مقررات: تغییر قوانین و مقررات مربوط به انتخابات و سیاست ‌گذاری می ‌تواند به افزایش مشارکت زنان در مناصب سیاسی کمک کند. این تغییرات می‌تواند شامل تعیین سهم زنان در نمایندگی ‌ها، تعیین کوتاهی ‌های زمانی برای ثبت نام زنان در انتخابات، تعیین سقفی برای هزینه ‌های انتخاباتی و ایجاد تسهیلات برای زنان کاندیدا شامل حمایت مالی و آموزش ‌های لازم است.
 
آموزش و آگاهی ‌بخشی: ارائه آموزش ‌های مرتبط با سیاست و رهبری به زنان می ‌تواند آنها را برای شرکت در فعالیت ‌های سیاسی آماده کند. همچنین، آگاهی ‌بخشی درباره اهمیت مشارکت زنان در سیاست و نقش آنها در تصمیم‌ گیری ‌های عمومی نیز می ‌تواند افزایش مشارکت زنان را تسهیل کند.
 
تشویق و حمایت: ایجاد بسترهایی برای تشویق و حمایت از زنان در سیاست می ‌تواند مشارکت آنها را افزایش دهد. این شامل ایجاد شبکه ‌ها و انجمن‌ های حمایتی برای زنان سیاست‌مدار، ارائه فرصت ‌های شغلی و آموزشی برای زنان در حوزه سیاست و ایجاد سیاست ‌های ترغیبی مانند تعیین سهم زنان در مناصب سیاسی و ارائه تسهیلات مالی برای زنان کاندیدا می ‌شود. تشویق زنان به شرکت در فعالیت ‌های سیاسی و ایجاد فرصت ‌های برابر برای آنها می ‌تواند به افزایش مشارکت زنان در مناصب سیاسی کمک کند. این تشویق می ‌تواند از طریق ارائه امتیازهای ویژه به زنان کاندیدا، افزایش نمایندگی زنان؛

ترویج نمونه‌ های موفق: ترویج نمونه ‌های موفق زنان سیاست‌مدار می ‌تواند افزایش مشارکت زنان را تسهیل کند. این شامل ارائه مدل ‌های نقش برتر زنان در سیاست، ترویج داستان ‌های الهام ‌بخش زنان سیاست‌مدار و ایجاد فرصت‌ هایی برای به اشتراک گذاری تجربیات و دانش آنها است.
 
تغییر قوانین و مقررات: تغییر قوانین و مقررات مربوط به انتخابات و سیاست‌گذاری می ‌تواند به افزایش مشارکت زنان در مناصب سیاسی کمک کند. این تغییرات می ‌تواند شامل تعیین سهم زنان در نهادهای سیاسی، تعیین بازه های زمانی برای انتخابات، تعیین سقف تعداد نمایندگان مرد در مجالس و ایجاد تسهیلات و حمایت‌های مالی برای زنان کاندیدا باشد.
 
آموزش و آگاهی‌بخشی: ارائه آموزش ‌های مرتبط با سیاست و حکمرانی به زنان و افزایش آگاهی آنها درباره حقوق و توانمندی ‌های خود می ‌تواند به افزایش مشارکت زنان در مناصب سیاسی کمک کند. همچنین، ارائه الگوهای موفق زنان سیاست‌مدار و ایجاد شبکه ‌های حمایتی زنان نیز می ‌تواند افزایش اعتماد به نفس و تشویق زنان به شرکت در فعالیت‌ های سیاسی باشد. این شبکه ‌ها می ‌توانند شامل مربی‌گری، مشاوره، ارائه منابع مالی و حمایت در انتخابات باشند.