سوریه، کشوری با پیشینه‌ای تاریخی و مذهبی، یکی از پیچیده‌ترین کشورهای خاورمیانه محسوب می‌شود. این سرزمین که زمانی به‌عنوان یکی از مراکز اسلام شناخته می‌شد، امروز به‌دلیل ترکیب متنوع مذهبی و قومیتی خود، به صحنه‌ای از تضادها و درگیری‌های سیاسی و مذهبی تبدیل شده است. کشوری که مردم آن دارای نوع متفاوتی از مذاهب شیعی و تسنن میباشند که شاید برای برخی از ما کمی عجیب به نظر برسد. درک ساختار اجتماعی و مذهبی سوریه برای تحلیل بسیاری از رویدادهای تاریخی و سیاسی این کشور ضروری است.

بافت مذهبی و ترکیب جمعیتی

بافت مذهبی سوریه از دیرباز متنوع بوده و همین امر سبب شده است که تنش‌های مذهبی و قومی در این کشور همواره مطرح باشد. جمعیت این کشور به شرح زیر تقسیم می‌شود:
  • 74 درصد اهل سنت
  • 13 درصد علوی نصیریه
  • 2 درصد شیعه امامی و اسماعیلی
  • 3 درصد دروزی
  • 7 درصد مسیحی
  • 1 درصد یهودی و ایزدی
این ترکیب، به‌ویژه از آن جهت اهمیت دارد که برخلاف بسیاری از کشورهای خاورمیانه، در سوریه اقلیت‌های مذهبی نقش پررنگی در ساختار قدرت سیاسی ایفا می‌کنند. این مسئله همواره موجب اعتراض اکثریت اهل سنت شده است که خود را صاحبان اصلی کشور می‌دانند.

اهل سنت در سوریه؛ ساختار و اعتقادات

اهل سنت در سوریه، برخلاف دیگر کشورهای عربی مانند عربستان یا مصر، ساختاری متفاوت دارند و دیدگاه‌های اعتقادی خاصی را دنبال می‌کنند. آنان به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
  1. اکثریت اموی
  2. اقلیت شافعی (که عمدتاً کرد هستند)
دمشق، پایتخت سوریه، به‌عنوان یکی از مراکز مهم اهل سنت اموی، در تاریخ اسلام نقشی محوری داشته است. دمشق زمانی مرکز حکومت بنی‌امیه بوده و همین مسئله، تأثیری عمیق بر باورهای مذهبی اهل سنت سوریه گذاشته است.
اهل سنت اموی در سوریه خلافت را به ترتیب زیر می‌پذیرند:
  1. ابوبکر
  2. عمر
  3. عثمان
  4. معاویه
  5. یزید
این در حالی است که آنان علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) را به‌عنوان خلیفه نمی‌پذیرند و نسبت به اهل بیت و بنی‌هاشم بغض و کینه دارند. همین ویژگی موجب شده که آنان در زمره ناصبی‌ها قرار گیرند. این دیدگاه خاص اهل سنت سوریه آنان را از دیگر اهل سنت در جهان عرب متمایز می‌کند.

علویان نصیریه؛ اعتقادات و ریشه‌ها

علویان نصیریه، که خاندان اسد به این فرقه تعلق دارند، یکی از اقلیت‌های مذهبی تاریخی سوریه هستند. این گروه که ریشه‌های خود را به دوران امام حسن عسکری (ع) بازمی‌گردانند، با محمد بن نصیر نمیری شناخته می‌شوند. نمیری پس از شهادت امام حسن عسکری (علیه السلام)، ادعاهای غلوآمیز مطرح کرد و حتی مدعی ربوبیت شد.
پس از نمیری، حسین بن حمدان خصیبی، یکی از رهبران اصلی این فرقه، تلاش کرد تا ساختار عقیدتی نصیریه را سازماندهی کند. خصیبی کتابی به نام هدایه الکبری نوشت که محور اعتقادات نصیریه است.

تفکر نصیریه

تفکر نصیریه ترکیبی از اعتقادات شیعه، مسیحیت، و باورهای پیش از اسلام است. آنان معتقدند که خداوند ذات یگانه‌ای است که در سه اصل جداناشدنی تجلی پیدا می‌کند:
  1. معنی
  2. اسم
  3. باب
این تثلیث، در اسلام با ظهور علی (علیه السلام)، محمد (صلی الله علیه و اله)، و سلمان فارسی تجسم یافت. از همین رو، آنان تثلیث را با حروف ع، م، س (اشاره به امام علی،  حضرت محمد، و  جناب سلمان) معرفی می‌کنند.

مناسک و اعمال نصیریه

  1. نماز: آنان نماز را در پنج نوبت می‌خوانند، اما نماز آنان فاقد سجده است و تنها حرکتی شبیه رکوع دارد.
  2. نماز جمعه: نماز جمعه در میان نصیریه وجود ندارد و آداب طهارت اسلامی را نیز رعایت نمی‌کنند.
  3. مساجد: آنان مساجد ندارند و اعمال عبادی خود را در خانه انجام می‌دهند که گاهی با اعمال خرافی همراه است.
  4. حج: حج را قبول ندارند و آن را عبادت بت‌ها می‌دانند.
  5. روزه: روزه برای نصیریه به معنای دوری جستن از زنان در ماه رمضان است.
  6. بغض نسبت به صحابه: آنان خلفای اول تا سوم را لعنت می‌کنند و آنان را جزو محرمات الهی می‌دانند.
  7. عقاید اسرارآمیز: نصیریه خود را عالمان اسرار باطنی می‌دانند و معتقدند که حقایق مذهبی برای عموم آشکار نیست.
  8. امام حسین (علیه السلام): باور دارند که امام حسین (علیه السلام) در کربلا کشته نشده و مانند عیسی (علیه السلام) به آسمان رفته است و فردی شبیه به امام حسین (علیه السلام) در کربلا کشته شد.

اهل سنت و علویان؛ تضاد تاریخی

یکی از دلایل اصلی تنش‌های مذهبی در سوریه، تضاد عمیق میان اکثریت اهل سنت و اقلیت علویان است. اهل سنت اموی، علویان را کافر می‌دانند و حکومت خاندان اسد را غیرمشروع تلقی می‌کنند. آنان معتقدند که علویان حق اکثریت اهل سنت را غصب کرده‌اند و باید قدرت را به اهل سنت واگذار کنند.
اهل سنت سوریه، به‌ویژه امویان، حرم‌های متعلق به اهل بیت را نیز هدف حملات خود قرار داده‌اند. آنان حرم حضرت زینب (سلام الله علیها) را نماد کفر می‌دانند و نابودی آن را واجب می‌شمارند.

نقش ترکیه و قدرت‌های خارجی

اهل سنت سوریه، به‌ویژه امویان، از حمایت تاریخی عثمانی و ترکیه برخوردار بوده‌اند. در مقابل، اهل سنت شافعی (که عمدتاً کرد هستند) با سیاست‌های ترکیه مخالف‌اند. این اختلافات داخلی موجب شده که کشورهای خارجی، به‌ویژه ترکیه، بتوانند در بحران سوریه نقش‌آفرینی کنند و از این اختلافات به نفع خود بهره ببرند.

روابط علویان و ایران

حکومت علوی سوریه، به دلیل پیشینه مذهبی و تاریخی خود، به ایران نزدیک است. این نزدیکی از دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آغاز شد، زمانی که سوریه در کنار ایران قرار گرفت. علاوه بر این، دشمنی مشترک با اسرائیل موجب شده که روابط میان ایران و سوریه در طول دهه‌های اخیر تقویت شود.

چالش‌های پیش‌روی سوریه

سوریه امروز با چالش‌های متعددی روبه‌روست که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
  1. درگیری‌های مذهبی و قومی: ترکیب جمعیتی متنوع سوریه، همواره یکی از عوامل اصلی بی‌ثباتی بوده است.
  2. نقش قدرت‌های خارجی: حضور کشورهای خارجی در بحران سوریه، از جمله ترکیه، ایران، روسیه و ایالات متحده، بحران را پیچیده‌تر کرده است.
  3. اقتصاد جنگ‌زده: سال‌ها جنگ داخلی، زیرساخت‌های اقتصادی سوریه را نابود کرده و این کشور را به یکی از فقیرترین کشورهای منطقه تبدیل کرده است.

چشم‌انداز آینده

آینده سوریه همچنان مبهم است. حل بحران این کشور نیازمند تلاش‌های داخلی و بین‌المللی است. گفتمان ملی، احترام به تنوع مذهبی و قومی، و کاهش نفوذ قدرت‌های خارجی می‌تواند به ایجاد ثبات در این کشور کمک کند.