بررسی نسبت جهش تولید با مسائل مربوط به انرژی

بررسی نسبت جهش تولید با مسائل مربوط به انرژی

رشد اقتصادی بر پایه تولید نیازمند حامل‌های انرژی، مواد خام و نیروی الکتریکی بیشتر است. تولید هر محصول صنعتی را که در نظر بگیرید نیاز به این سه چیز خواهد داشت و افزایش تولید هم با ساز و کار فعلی، افزایش این سه مورد را در پی خواهد داشت. مثلاً مصرف انرژی کشور چین از معادل 0.8 میلیارد تن  بشکه نفت خام در سال 1971 به معادل 2.8 میلیارد تن بشکه نفت خام در سال 2010 رسید.

این افزایش مصرف انرژی سهم چین از سبد جهانی انرژی را از 7.1 درصد به 20.3 درصد رساند. در این بازه سی ساله، اقتصاد چین از وضعیتی نحیف و شکننده به دومین اقتصاد بزرگ جهان پس از ایالات متحده آمریکا تبدیل شد. زمانی که رشد اقتصادی چین شدت یافت از مهمترین چالش‌های پیش روی این کشور تأمین انرژی مورد نیاز بود. امروزه چین در عین اینکه همچنان دومین اقتصاد بزرگ جهان به شمار می‌رود، بزرگترین وارد کننده نفت در جهان نیز محسوب می‌شود. (1)



مثال چین به ما نشان می‌دهد که رشد اقتصادی بر پایه تولید کالا، نیازمند مصرف انرژی بیشتر است. برزیل، چین، اندونزی، مکزیک و آفریقای جنوبی که شش کشور صنعتی محسوب می‌شوند، یک سوم از منابع انرژی جهان را مصرف می‌کنند. گسترش صنعت در کنار خود موجب گسترش شهرنشینی نیز می‌شود و این مسئله نیز به نوبه خود افزایش مصرف انرژی را در پی خواهد داشت.

این کشورها پس از رشد اقتصادی قابل توجه در سال‌های متمادی، افزایش بهره‌وری از انرژی را در دستور کار ساختار صنعتی خود قرار دادند. چرا که نرخ بالای مصرف انرژی هم آلودگی هوا را در شهرهای صنعتی در پی دارد و هم اینکه کاهش مصرف انرژی، تولید صنعتی مقرون به صرفه و رقابتی‌تر را به دنبال خواهد داشت. (2)
 

تحقق اهداف سال جهش تولید، نیازمند مصرف انرژی بیشتر

همانطور که اشاره شد کشورهایی نظیر چین، برزیل و آفریقای جنوبی با ورود به عرصه رشد اقتصادی، افزایش مصرف انرژی را نیز تجربه کردند. اصولاً با تکنولوژی‌های فعلی قدم گذاشتن در مسیر صنعتی شدن به منزله افزایش سهم انرژی از سبد جهانی است. هزینه‌های مربوط به انرژی بخشی از هزینه‌های تولید یک محصول را تشکیل می‌دهند.

بنابراین همواره سعی بر این است که با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر در صنایع، میزان مصرف انرژی را پایین‌تر بیاورند تا قیمت تمام شده محصولات قابل رقابت در عرصه جهانی باشد. صنعت به دنبال ابزاری جدید برای بازدهی بیشتر است و در اینجا بازدهی بیشتر به معنای کاهش مصرف انرژی است.



اما در عین حال در کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه عموماً شرایط اقتصادی و وسعت دانش و تجربه به آن‌ها اجازه چنین بهینه سازی در مصرف انرژی را نمی‌دهد. مثال چین در دهه هفتاد میلادی می‌تواند کاملاً گویای این مطلب باشد. کشوری که در دهه‌های پیش از آن سعی می‌کرد تا ابزار کشاورزی بهتری بسازد تا محصولات بیشتری تولید کند و از نظر تکنولوژی وارد کننده بود، در دهه هفتاد با راه افتادن چرخ صنعت، مصرف انرژی در آن به یکباره سر به فلک کشید.

در ایران به عقیده برخی تحلیلگران یکی از دلایلی که همواره سبب تعلل صنعت از بهینه سازی انرژی مصرف شده برای تولید بوده، یارانه‌ای است که به حامل‌های انرژی داده می‌شود. این یارانه باعث شده است که اختلاف قابل توجهی میان قیمت حامل‌های انرژی در داخل کشور و قیمت آن در سطح جهانی وجود داشته باشد. در یک نمونه از این مقایسه‌ها می‌توان به تحلیلی در سال 1396 اشاره کرد که در آن طبق بررسی‌های به عمل آمده، مصرف انرژی در صنایع سیمان را 35 درصد بیشتر از سطح معمول جهانی و در صنایع فولاد 85 درصد بیشتر از کارخانه‌ای مشابه در ژاپن ارزیابی کرده بود. (3)

این حقایق در کنار تجربه کشورهایی که قدم در مسیر صنعتی شدن گذاشتند، نشان می‌دهد که تلاش کشوری مانند ایران برای رشد اقتصادی بر پایه جهش تولید حتماً با افزایش مصرف انرژی در کشور همراه خواهد بود. کاملاً قابل پیش بینی است که گسترش صنایع با وضعیت فعلی تکنولوژی تولید، سهم صنایع را از سبد مصرف انرژی کشور به میزان چشمگیری افزایش خواهد داد. به عبارتی ساده‌تر جهش در تولید جهش در مصرف انرژی را به همراه خواهد داشت.

البته این تحلیل نباید ما را به این اشتباه بیندازد که مصرف انرژی صنایع در کشورهای توسعه یافته - الان که سطح تکنولوژی در آنجا بالا رفته – پایین آمده است. خیر، گستردگی صنعت در کشورهای توسعه یافته تقاضا برای انرژی از طرف آن‌ها را همچنان بالا نگه می‌دارد. بنا بر یک برآورد، یک سوم انرژی در ایالات متحده آمریکا در صنایع و کارخانجات این کشور مصرف می‌شود. نکته مطرح شده در واقع اشاره‌ای بود بر واقعیت موجود در بهره‌وری نامطلوب صنایع کشورهای در حال توسعه از جمله ایران که در صورت ارتقاء تولید، موجب افزایش مصرف بی رویه انرژی نیز خواهد شد و باید به حال آن فکری کرد. (4)

هدفمندی‌ قیمت حامل‌های انرژی؛ آری یا خیر؟

یارانه انرژی در میان برخی کشورها سال‌هاست که وجود دارد. طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی در سال 2020 کشورهایی نظیر ایران، چین، عربستان سعودی، روسیه، هند، عراق و چند کشور دیگر همچنان انرژی را با یارانه در اختیار مردم قرار می دهند. در این بین ایران رتبه نخست از نظر ارزش دلاری یارانه انرژی را به خود اختصاص داده است. ایران دو سالی است که بیشترین یارانه یا سوبسید انرژی را در جهان می‌دهد. پیش از این، چین رتبه نخست را داشت. بر طبق آمار منتشر شده، دولت ایران بیشترین یارانه را در زمینه انرژی الکتریکی و پس از آن به ترتیب در فرآورده‌های نفتی و گاز به شهروندانش داده است.

نکته حائز اهمیت این است که سوبسیدی که دولت چین در انرژی هزینه می‌کند معادل 0.2 درصد از تولید ناخالص داخلی است، برای عربستان سعودی معادل 3.7 درصد و برای ایران معادل18.8  درصد از تولید ناخالص داخلی است. این مقایسه نشان می‌دهد که بهره‌وری انرژی در ایران بسیار پایین‌تر از کشورهایی است که همچنان به شهروندان خود یارانه انرژی می‌دهند. چرا که عموماً تکنولوژی استفاده شده در کشورهای نامبرده به‌‌روز‌تر هستند و با مصرف انرژی کمتر، بازدهی بالاتری دارند. (5)

مثال قابل توجه و ملموس می‌تواند در صنایع خودروسازی ایران باشد. در حالی که شرکت‌های خودروسازی بزرگ در اروپا، آمریکا و آسیا خوردروهایی تولید می‌کنند که در عین قدرت موتور بالا، کارایی و زیبایی منحصر به‌فرد – در پر مصرف‌‌ترین حالت - کمی بیش از 8 لیتر به ازای هر 100 کیلومتر بنزین مصرف می‌کنند، در ایران به عنوان نمونه بر اساس ادعای شرکت‌ ایران خودرو در سال 98، اتومبیل پژو 405 به ازای هر 100 کیلومتر 9 لیتر بنزین می‌سوزاند.

هنگامی متوجه عمق فاجعه خواهیم شد که در خیابان‌ها به اطرافمان نگاه کنیم و ببینیم که فقط از همین یک مدل اتومبیل چه تعداد در حال تردد هستند.

وضعیت سایر خودروهای ما نیز چندان بهتر از مثال مذکور نیست. می‌توان نتیجه گرفت که مصرف انرژی با بهره‌وری پایین در ایران علاوه بر اینکه یک مشکل فرهنگی در الگوی مصرف انرژی است، معلول فن‌آوری‌های قدیمی و منسوخی که مردم ایران در صنعت و زندگی روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنند نیز هست. (6) و (7)



الگوی صحیح مصرف نیز البته موضوعی بسیار حائژ اهمیت است. یکی از مفاهیمی که برای توضیح وضعیت مصرف انرژی یک کشور به کار برده می‌شود «شدت مصرف انرژی» یا «شدت انرژی» است. این مفهوم معیاری برای سنجش میزان ناکارآمدی مصرف منابع انرژی برای تولید ناخالص ملی در نظر گرفته می‌شود.

در واقع این معیار می‌گوید مردم یک کشور به ازای ثروتی که تولید می‌کنند چقدر انرژی مصرف می‌نمایند. هرچه عدد شدت مصرف انرژی یک کشور در قیاس با کشوری دیگر بالاتر باشد، بهره‌وری انرژی در آنجا پایین‌تر است. طبق گزارشی رتبه ایران در میان 141 کشور از نظر شاخص شدت انرژی جایگاه 125 است.

در همان گزارش آمده است که بر اساس برآوردهای مسئولین کشور، ظرفیت صرفه‌جویی در مصرف انرژی تا معادل 500 میلیون بشکه نفت در سال تخمین زده می‌شود. (8)
 

دلایل اساسی ضرورت هدفمندی قیمت حامل‌های انرژی

افزایش قیمت بنزین –به عنوان یکی از حامل‌های انرژی- در سال 98 بر اساس چنین استدلال‌هایی انجام شد. قیمت عرضه بنزین در ایران از کشورهای همسایه ارزان‌تر بود و بنابراین موجب قاچاق سوخت به خارج از کشور می‌شد. دلیل این شکاف قیمت، افزایش جهانی قیمت بنزین و افزایش نرخ ارز بود.

بنابر گزارشی از سوی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، قبل از نرخ جدید بنزین در آبان 98 سود قاچاق بنزین به کشور‌های همسایه به ازای هر لیتر ارقام قابل توجهی را نشان می‌دهد. به عنوان مثال سود قاچاق بنزین به ازای هر لیتر به کشور ترکیه 15 هزار و 605 تومان، به افغانستان 9 هزار و 125 تومان، به ارمنستان 14 هزار و 930 تومان و به پاکستان 8 هزار و 450 تومان برآورد شده است؛ چنین سودهایی بنزین را به کالایی جذاب برای قاچاق تبدیل کرد. (9)

در ماده 39 برنامه ششم توسعه آمده است: « به‌منظور ارتقای عدالت اجتماعی، افزایش بهره‌وری در مصرف آب و انرژی و هدفمندکردن یارانه‌ها در جهت افزایش تولید و توسعه نقش مردم در اقتصاد، به دولت اجازه داده می‌شود که قیمت آب و حامل‌های انرژی و سایر کالاها و خدمات یارانه‌ای را با رعایت ملاحظات اجتماعی و اقتصادی و حفظ مزیت نسبی و رقابتی برای صنایع و تولیدات، به‌تدریج تا پایان سال  1400 اصلاح کند.» و در ادامه همین ماده آمده است که عواید حاصل از اصلاح قیمت برای اشتغال، افزایش تولید و کاهش شدت انرژی و ... مصرف شود. (10)



در پایان این بخش می‌توان اینطور نتیجه گرفت که ضرورت اصلاح الگوی مصرف حامل‌های انرژی در کشور به درستی درک و برای اجرای آن برنامه‌ریزی شده است. با این وجود مشکلات اقتصادی و معیشتی از یکسو و ضعف در مدیریت کشور از سویی دیگر همیشه منجر به تعویق اجرای چنین اصلاحاتی شد. به این‌ها، تصوری که سال‌ها مردم ما از مصرف انرژی به عنوان کشوری که صاحب سرمایه‌های عظیم انرژی است در ذهن خود داشته‌اند، اضافه کنید.

ایرانی‌ها سالیان سال به غلط تصور کرده‌اند که چون ذخایر عظیم انرژی در این کشور وجود دارد بنابراین هر قدر که بخواهند با هر میزان بهره‌وری که به نظرشان کافی برسد استفاده خواهند کرد و قرار نیست به کسی جوابگو باشند. اما اکنون دیگر باید همگی از صدر تا ذیل این مملکت چشم‌هایمان را باز کنیم و اصلاح مصرف انرژی را در دستور کار قرار دهیم.

تلاش کنیم تا شاخص‌های بهره‌وری انرژی بهبود پیدا کنند تا در سال‌های آینده از نظر معیشت، وضعیت بهتری داشته باشیم. ما باید ایمان بیاوریم که آینده بهتر و خوشایندتر، از مسیر تغییر در تصوراتمان نسبت به چگونه زندگی کردن می‌گذرد.

نسبت رشد اقتصادی و مصرف انرژی در کشورهای توسعه یافته

در این بخش به کشور آلمان به عنوان کشوری توسعه یافته و دارای قدرت اقتصادی اشاره خواهیم کرد. عدد شاخص شدت انرژی (Energy Intensity) در آلمان تقریباً یک سوم ایران است؛ با اینکه اقتصاد آلمان ده برابر بزرگتر از اقتصاد ایران است. این در حالی است که مقدار مصرف انرژی در آلمان و ایران بسیار نزدیک به هم است. (11)

شاخص‌ها نشان می‌دهد آلمان به عنوان کشوری واحد از دهه 90 میلادی رشد اقتصادی را همراه با افزایش حجم انرژی مصرفی تجربه کرده است. با این وجود نگاه هوشمندانه به توسعه و در نظر گرفتن مفهوم توسعه پایدار باعث طرح ریزی و اجرایی شدن برنامه‌هایی شده است که هم اکنون 40 درصد از انرژی مورد نیاز کارخانجات و صنایع کشور آلمان را انرژی‌های تجدیدپذیر تشکیل می‌دهند؛ انرژی‌های تجدید پذیر از منابعی مانند زباله‌ها (Biomass)، باد، خورشید و ... (12)

در کشورهای صنعتی دیگر نیز افزایش مصرف انرژی همگام با رشد اقتصادی حرکت کرده است. این کشورها به مرحله‌ای رسیده‌‌اند که اکنون هر چه بیشتر بر روی مصرف بهینه انرژی تمرکز کرده‌اند. انرژی‌های تجدیدپذیر از این دست موارد است که راهکار جدیدی را پیش پای سیاست‌گذاران در حوزه انرژی قرار داده است. سیاست‌های استفاده از انرژی در کشورهای توسعه یافته با تأکید بر بهره‌وری بیشتر و آسیب کمتر به محیط زیست در حال اعمال است.

تاثیر فرهنگ‌سازی بر بهینه‌سازی مصرف انرژی در سال جهش تولید

همانطور که عنوان شد مصرف بیشتر انرژی از ضروریات توسعه اقتصادی و جهش تولید است. کشور‌هایی نظیر چین، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، آلمان، ژاپن و... که به عنوان قدرت‌های اقتصادی محسوب می‌شوند، مسیر رشد اقتصادی را همگام با مصرف بیشتر انرژی طی کردند. اما باید در نظر داشت که مصرف انرژی در این کشورها همواره تحت تدابیری که به مصرف بهینه منجر شوند انجام شده است.

اتلاف انرژی در مسیر توزیع که در ایران به دلیل تجهیزات و ساختار قدیمی و فرسوده به مقدار قابل توجهی رخ می‌دهد، در کشورهای توسعه یافته با پیشرفت دانش و تکنولوژی و مدیریت خردمندانه‌تر بسیار کمتر است. بنابراین یکی از مباحث مهم در بهره‌وری انرژی در کشور ایران در چرخه تولید و انتقال صورت می‌پذیرد. اتلافی که باعث می‌شود ایران به اندازه برخی کشور‌های توسعه یافته انرژی مصرف کند ولی اقتصاد بسیار ضعیف و شکننده تری داشته باشد.

بخش دیگر از افزایش شاخص شدت انرژی به دلیل فرهنگ غلط مصرف در بخش‌های خانگی و سازمانی است. مردم ایران با تصور غلطی که گاه و بی‌گاه توسط مسئولین به آن دامن زده شده است، فکر می‌کنند که نباید عادت‌های مصرف انرژی‌شان را تغییر دهند. البته باید این را در نظر داشت که آموزش لازم در این زمینه چندان جدی گرفته نشده است و اینکه واقعیات زندگی و سطح معیشتی عمومی، عرصه را برای تغییر رفتار مصرفی عموم مردم تنگ کرده است.

مردم ایران – چه کسانی که مسئولند و چه کسانی که مسئول نیستند - به عنوان شهروندان کشوری که از نظر ذخایر انرژی نفت و گاز در جهان جزو ثروتمندان است، باید متوجه این موضوع باشند؛ واقعیت‌های اقتصادی کشور دیگر تحمل نادیده انگاشته شدن از سمت ما را ندارد. نمی‌توانیم بگوییم چون صاحب انرژی هستیم هر چقدر خواستیم مصرف می‌کنیم تا محصولی با کیفیت پایین‌تر از دیگران تولید کنیم؛ دیگران هم اگر نخواستند، خودمان مصرف می‌کنیم!

ما اگر می‌خواهیم مانند کشورهای توسعه یافته اقتصاد پویاتر و زندگی مطلوب تری از نظر مالی داشته باشیم، باید درباره مصرف انرژی و بازده آن در اقتصادمان تجدید نظر نماییم.

مطلوبیت زندگی همگی ما با میزان بهره‌وری گره خورده است و این یک واقعیت انکار ناپذیر است. اگر توسعه صنعتی هدف قرار گرفته است باید یادمان باشد که این صنعت باید موجب ارزآوری به داخل کشور شود. و اگر اینطور در نظر بگیریم، واقعیت‌های بازار جهانی خود را بر ما تحمیل خواهد کرد. میزان مصرف انرژی در برابر تولید ناخالص ملی یک شاخص قابل توجه برای فهمیدن این نکته است که اقتصاد ما از اهرم نفت بیش از اندازه در پوشش کاستی‌های حوزه مدیریت و فناوری در صنعت استفاده کرده است.
 

تاثیرات ناشی از مصرف بیشتر انرژی در سال جهش تولید

با اینکه انرژی الکتریکی در هنگام استفاده یک انرژی پاک و نسبتا ایمن محسوب می‌شود، اما فرآیند تولید و انتقال آن بر محیط زیست تاثیر می گذارد. تقریبا همه انواع نیروگاه های تولید برق بر محیط زیست تاثیر می گذارند، اما برخی از آن‌ها اثر منفی بیشتری نسبت به سایرین دارند.

از سال‌های گذشته تا کنون، استفاده از سوخت های فسیلی مانند زغال سنگ، نفت و گاز و سپس زیست توده ها به عنوان منبعی برای تولید انرژی، بسیار گسترش یافته است. البته در سال‌های اخیر، نیروگاه هایی نیز ساخته شده است که از زباله و پسماند به عنوان منبعی جهت تولید انرژی استفاده می کنند که به آن‌ها کارخانه های تبدیل پسماند به انرژی نیز گفته می‌شود. (13)

با اینکه ما نمی توانیم مشخص کنیم دقیقا چه زمانی سوخت‌های فسیلی به پایان می رسند، اما قطعا این اتفاق خواهد افتاد و با توجه به رشد جمعت ایران، افزایش استفاده از وسایل خانگی الکترونیکی و توجه بیشتر به فعالیت‌های تولیدی در سال جهش تولید، بر سرعت استفاده از آن‌ها و مصرف انرژی افزوده است.

به همین دلیل، در ادامه قصد داریم به تاثیرات ناشی از مصرف بیشتر انرژی در فرآیند توسعه فعالیت‌های تولیدی در کشور، به ویژه در سال جهش تولید بپردازیم.


 

• 1.تاثیر مصرف بیشتر انرژی بر افزایش آلودگی هوا و محیط زیست

بخش زیادی از تولید برق از سوخت‌های فسیلی (زغال سنگ، گاز طبیعی و نفت)، زیست توده و زباله ها و پسماندهای شهری حاصل می‌شود. لازم به توضیح است که زیست توده یا بیومس (Biomass) یک منبع تجدیدپذیر انرژی است که از مواد زیستی به دست می ‌آید. اما بر اثر سوختن این مواد، ذرات و گازهای زیادی آزاد و در محیط زیست منتشر می‌شود که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
 

• دی اکسید کربن (CO2)

 

• مونوکسید کربن  (CO)

 

• دی اکسید گوگرد (SO2)

 

• اکسید نیتروژن (NOx)

 

• ذرات معلق (PM)

 

• فلزات سنگین مانند جیوه

تقریبا تمام فرآورده های حاصل از احتراق منابع فسیلی،  اثرات منفی بر محیط زیست و سلامت انسان دارند. در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها می پردازیم.
 

• دی اکسید کربن یک گاز گلخانه ای است که تاثیر نامطلوبی بر جو زمین می گذارد.

 

• دی اکسید گوگرد باعث باران اسیدی می شود که برای گیاهان و حیواناتی که در آب زندگی می کنند مضر است. همچنین بر سلامتی انسان‌ها اثر نامطلوبی دارد و سبب بروز بیماری های تنفسی و مشکلات قلبی، به ویژه در کودکان و افراد سالمند می‌شود.

 

• اکسید نیتروژن، میزان ازون سطح زمین را افزایش می دهد که این موضوع سبب تحریک ریه ها و آسیب ریه‌ها می‌شود.

 

• ذرات معلق موجود در هوا به همراه ازون، منجر به ایجاد شرایط مه آلود در مناطق آلوده می شود که این موضوع سبب بروز بیماری هایی مانند آسم و برونشیت مزمن به خصوص در کودکان و سالمندان می‌شود. همچنین پزشکان عقیده دارند که این ذرات می تواند باعث ایجاد آمفیزم و سرطان ریه نیز بشوند.

 

• فلزات سنگین مانند جیوه اثر نا مطلوبی بر سلامتی انسان و دیگر موجودات زنده دارند.

 

• برخی از نیروگاه ها همچنین پسماندهای مایع و جامد تولید می کنند که موجب آلودگی محیط زیست می‌شوند.

 

• بر اثر احتراق سوخت های جامد مانند زغال سنگ، زیست توده و یا زباله های جامد شهری، نوعی خاکستر باقی می ماند. این خاکستر شامل بزرگ ترین ذراتی است که در انتهای محفظه احتراق دیگ های نیروگاه جمع می شوند. این ذرات، بسیار کوچک و سبک هستند و به راحتی در هوا منتشر می شوند.

 

• ذرات و گازهای منتشر شده در هوا، تاثیر بسیار نامطلوبی روی محیط زیست و آلودگی هوا و سلامتی انسان‌ها و دیگر جانداران دارند و هر چقدر میزان مصرف انرژی بیشتر شود، بر میزان آن‌ها افزوده خواهد شد.

 

2.تاثیر مصرف بیش از اندازه انرژی بر تولید گازهای گلخانه ای

کشور ما جهت تامین انرژی تا میزان زیادی به منابع فسیلی وابسته است و انرژی چیزی است که ما بدون آن نمی‌توانیم زندگی کنیم. اما برای استفاده از انرژی حاصل از سوخت های فسیلی، باید آن‌ها را بسوزانیم. انجام این کار در طولانی مدت اکوسیستم های مختلف را مختل می کند و به طرز چشمگیری محیط زندگی ما را تغییر می دهد.

برای درک تاثیر بلند مدت سوخت‌های فسیلی، ابتدا باید بررسی کنیم که چگونه به این نقطه رسیدیم. همه ما می‌دانیم که یک روز سوخت های فسیلی از بین می روند. بنابراین، امروزه دیگر این موضوع اهمیت زیادی ندارد، اما زمان آن و چگونگی مدیریت و جایگزینی منابع فسیلی با منابع دیگر مهم است.

استفاده از سوخت های فسیلی منجر به گرم شدن کره زمین شده است. ما این واقعیت را قبل از پرداختن به تاریخچه سوخت های فسیلی بیان کردیم، زیرا وقتی شما بدانید که سوخت های فسیلی چگونه به وجود آمده اند، ارتباط آن‌ها با گرم شدن کره زمین را درک خواهید کرد. گیاهان و ارگانیسم های باستانی که میلیون ها سال پیش زندگی آن‌ها به پایان رسیده است، به تدریج توسط لایه هایی از سنگ و رسوبات دفن شده اند و با گذشت زمان به ضخامت آن‌ها افزوده شده و در طول زمان، گرمای شدید و فشار، این مواد آلی را به زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی تبدیل کرده است. با اینکه شکل گیری سوخت های فسیلی میلیون ها سال طول کشید، ما داریم به سرعت آن‌ها را مصرف می کنیم.

زغال سنگ، قدیمی ترین سوخت فسیلی، با شروع انقلاب صنعتی در اواسط دهه 1700 میلادی به منبع اصلی انرژی در جهان تبدیل شد. در این زمان، جمعیت جهان با سرعت رو به افزایش بود و در نتیجه استفاده از انرژی به شدت رشد کرد. افزایش تقاضای انرژی منجر به استفاده بیشتر از زغال سنگ شد. از طرف دیگر، نفت و گاز طبیعی تا اواخر دهه 1800 تا اوایل دهه 1900 به تصور نمی آمدند. رونق نفت در ایالات متحده در سال 1859 اتفاق افتاد و اولین چاه نفت جهان در تیتوسویل، پنسیلوانیا حفاری و صنعت مدرن نفت راه اندازی شد.



به یاد داشته باشید که بین گرم شدن کره زمین و سوخت های فسیلی رابطه مستقیم وجود دارد. تغییرات آب و هوا، که به عنوان گرم شدن کره زمین نیز شناخته می شود، با سوزاندن سوخت های فسیلی در اوایل دهه 1800 آغاز شد. اولین انقلاب صنعتی در دهه 1800 اتفاق افتاد و انتشار گازهای گلخانه ای ناشی از سوختن زغال سنگ روی آب و هوای کره زمین تاثیر گذاشت
.
وابستگی گسترده و استفاده از سوخت های فسیلی، وضعیت سیاره ما را تغییر داد. در نتیجه، همه ما در جهانی زندگی می کنیم که غلظت بالایی از گازهای گلخانه ای وجود دارد. به دلیل استفاده گسترده از سوخت های فسیلی، رکورد سالانه دمای زمین از ابتدای قرن بیست و یکم پنج بار شکسته شده است. افزایش دمای زمین به صورت تدریجی اتفاق می افت. با افزایش تدریجی دمای زمین، ما شاهد تغییرات شدید آب و هوایی بوده ایم.

کاهش بارش برف، ذوب شدن یخ‌ها و طوفان‌های شدید، تنها نمونه‌ای از آن هستند. این تغییرات شدید باعث توجه بیشتر و تمرکز روی منابع انرژی تجدیدپذیر و جایگزینی آن‌ها با سوخت‌های فسیلی شده است.

از آنجا که در حال حاضر از نفت استفاده بیشتری می‌شود، احتمالا آن‌ها نخستین سوخت های فسیلی هستند که به پایان می رسند و زغال سنگ و گاز مدت زمان بیشتری روی کره زمین باقی خواهد ماند. اگر منابع نفتی به پایان برسد، زغال سنگ و گاز منابع باقی مانده از سوخت های فسیلی خواهند بود.

مشکل بزرگ این سناریو این است که از مصرف گاز طبیعی، میزان زیادی متان ساطع می شود که حداقل ده برابر بیشتر از میزان انتشار کربن استاندارد است.

احتمالا پس از تمام شدن منابع نفتی، تقاضا برای گاز طبیعی به طرز چشمگیری افزایش می یابد که در نهایت منجر به آسیب بیشتر به محیط زیست خواهد شد.

این امر ما را  به سمت استفاده از زغال سنگ به عنوان آخرین منبع باقی مانده از سوخت های فسیلی سوق می دهد. برخی از پژوهشگران معتقدند که زغال سنگ تا صدها سال دیگر باقی خواهد ماند، در حالی که برخی دیگر تصور می‌کنند که استفاده از آن‌ها نمی تواند تا این مدت ادامه داشته باشد. فرقی نمی کند این منابع تا چند سال دیگر وجود داشته باشند،  آنچه ما می دانیم این است که با اتمام نفت و گاز، استفاده از زغال سنگ حداقل ده برابر افزایش می یابد و این بدان معنی است که سیاره ما باید با افزایش انتشار کربن مقابله کند.

اما زمین به گونه ای تکامل نیافته است تا بتواند در مقابل انتشار بیش از حد گازهای گلخانه ای که ناشی از وابستگی جهانی به زغال سنگ است را تحمل کند. به همین دلیل است که باید منابع تجدیدپذیر در صدر تحقیق و توسعه قرار گیرد.

منابع انرژی تجدیدپذیر باید تامین کننده اصلی انرژی در آینده باشند. در غیر این صورت ما دیگر نمی توانیم اتومبیل های خود را به حرکت در بیاوریم، غذای خود را گرم کنیم یا به سادگی چراغ های روشنایی در شهر و خانه خود را روشن کنیم. در این راستا، تولید و استفاده از انرژی های بادی، خورشیدی و آبی باید به سرعت توسعه یابد.

سوخت های فسیلی دارای تاریخ انقضا هستند که این موضوع میزان وابستگی ما به آن‌ها را تحت تاثیر قرار می دهد. از آنجا که ما فقط یک سیاره داریم، باید وابستگی خود به سوخت های فسیلی را تغییر دهیم. اگر قبل از اینکه سوخت‌های به پایان نرسند، وابستگی خود به آن‌ها را کاهش ندهیم، در آینده دچار مشکل خواهیم شد. (14)


 

3.اثرات زیست محیطی مصرف انرژی و رشد اقتصادی در ایران

چگونگی ظهور سوخت های فسیلی برای بسیاری از کشورها از جمله ایران به یک مشکل اقتصادی منجر شده است. اوضاع جهانی در حال تغییر است و خطراتی جدی برای اکوسیستم ها، سلامت انسان و اقتصاد به وجود می آورد؛ کشور ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست. این تغییرات در حالی اتفاق می افتد که به دلیل بسیاری از فعالیت های انسانی در سراسر جهان، از جمله یکی از مهم‌ترین آن‌ها، سوختن سوخت های فسیلی برای تولید برق، گرمایش و حمل و نقل، مقادیر زیادی گازهای گلخانه ای در جو رها می شود. همچنین احتراق سوخت های فسیلی آلاینده های هوا را آزاد می کند که به محیط زیست و سلامت انسان آسیب می رساند.

در ایران، استفاده از انرژی تاکنون بزرگ ترین منبع انتشار گازهای گلخانه ای را نشان می دهد که بیشتر آن حاصل از فعالیت های صنعتی و تولیدی است. قسمت قابل توجهی از انتشار گازهای گلخانه ای در ایران مانند دیگر کشورهای جهان با سوختن سوخت های فسیلی برای انرژی مورد استفاده در گرمایش، تولید برق، حمل و نقل و صنعت مرتبط است. فرایندهای تولید انرژی بزرگ ترین انتشار دهنده گازهای گلخانه ای در ایران هستند.

تولید و مصرف انرژی در کشور ما تاثیر زیادی بر آب و هوا دارد و برعکس آن نیز صادق است. به این معنی که هر چقدر دمای هوا افزایش پیدا کند، انرژی بیشتری مصرف می کنیم. تغییرات آب و هوایی می تواند نیازهای انرژی و پتانسیل تولید انرژی در کشور ما را تغییر دهد. به عنوان مثال، تغییرات چرخه آب بر روی نیروگاه های آبی تاثیر می گذارد و دمای گرم‌تر باعث افزایش تقاضای انرژی برای سرمایش در تابستان و در عین حال تقاضا برای گرمایش در زمستان می شود. (15)


 

4.استفاده بیشتر از سوخت‌های فسیلی در سال جهش تولید

در طول سال‌های اخیر، خطرات و آسیب های ناشی از افزایش مصرف انرژی بر محیط زیست بیشتر خود را نشان داده است. این موضوع به دلیل عواملی مانند افزایش جمعیت، توسعه اقتصادی و افزایش فعالیت های صنعتی است. از طرف دیگر، بین محیط زیست و جهش تولید و توسعه اقتصادی ارتباط پیچیده و بسیار مهمی وجود دارد. چنانچه می توان محیط زیست و توسعه اقتصادی را دو عامل مکمل دانست که موجب تعادل و توازن اکولوژیکی می شود و زمینه توسعه پایدار اقتصادی را فراهم می کند.

شایان ذکر است که انجام هر گونه فعالیت اقتصادی و صنعتی مستلزم مصرف انرژی است، لذا از یک طرف تولید بیشتر انرژی موجب به حرکت در آمدن چرخ‌های اقتصادی در کشور می‌شود و کیفیت زندگی انسان‌ها را ارتقا می‌دهد، از طرف دیگر باعث تولید آلاینده‌های بیشتر و آسیب بیشتر به محیط زیست می‌شود. اگر فرآیند تولید و مصرف انرژی به خوبی انجام نشود و ناکارآمد باشد باعث تولید آلاینده‌های بیشتر می‌شود.

بر اساس مطالعات صورت گرفته، یک درصد افزایش در شدت استفاده از انرژی باعث افزایش 0.92 درصدی انتشار سرانه گاز دی اکسیدکربن و آلودگی محیط زیست می‌شود. علاوه بر این، افزایش یک درصدی تولید ناخالص داخلی سرانه موجب افزایش انتشار سرانه گاز دی اکسیدکربن به میزان 1.31 درصد می‌شود.

اهمیت مدیریت مناسب مصرف انرژی

اقلیم جهانی در حال تغییر است و خطراتی جدی برای اکوسیستم ها، سلامتی انسان و اقتصاد به وجود آورده است. این موضوع باعث تغییر وضعیت آب و هوا از جمله بالا رفتن سطح دریا، افزایش دما، سیل، خشکسالی و طوفان می‌شود. این تغییرات در حالی اتفاق می افتد که به دلیل بسیاری از فعالیت های انسانی در سراسر جهان، از جمله احتراق سوخت های فسیلی برای تولید برق، گرمایش، سرمایش و حمل و نقل، مقادیر زیادی گازهای گلخانه ای در جو رها می شود. احتراق سوخت های فسیلی همچنین سبب افزایش آلاینده ها می‌شود که به محیط زیست و سلامت انسان آسیب می رساند. (14)

سوختن منابع فسیلی به منظور تامین انرژی منجر به تولید ریزگرد، گازها و دیگر فرآورده‌های می‌شود که برای انسان و گیاهان و حیواناتی که در آب و خشکی زندگی می کنند مضر است و بر سلامتی انسان‌ها اثر نامطلوبی دارد و سبب بروز بیماری های تنفسی و مشکلات قلبی، به ویژه در کودکان و افراد سالمند می‌شود.

از آنجا که ایران از نظر اقتصادی کشوری رو به توسعه محسوب می‌شود و وجود منابع غنی و فراوان انرژی یکی از ارکان رشد اقتصادی در این کشور است، لذا توجه به اثرات زیست محیطی مصرف انرژی بیشتر و رشد اقتصادی در ایران، امری مهم است و قابل چشم پوشی نیست. بنابراین، اتخاذ سیاست‌های رشد اقتصادی بالا هم راستا با حفظ محیط زیست، بسیار مهم است. (16)
 

چگونه تاثیرات منفی مصرف بیشتر انرژی در سال جهش تولید را کاهش دهیم؟

استفاده بهینه از انرژی و کاهش اثرات استفاده‌ی بی رویه از آن، یک موضوع مهم در سال 99 که سال جهش تولید نام گرفته است محسوب می‌شود. استفاده بیش از حد از منابع انرژی علاوه بر اینکه آینده‌ی ما را به خطر می‌اندازد، برای زندگی حال هم از آن جا که آلودگی‌های فراوانی ایجاد می کند مضر است. پس باید کوشید تا برای توسعه تولید، در مصرف انرژی نیز اصلاحاتی را ایجاد کنیم.



آیا به آینده امیدوار هستید؟ این سؤالی است که قطعاً هر فرد شاید حتی در طول یک روز بارها از خودش بپرسد. برای پیدا کردن جواب آن ابتدا هر کس به زندگی شخصی خود می نگرد. این که چه طور زندگی می‌کند و سبک زندگی او به چه سمتی پیش می رود. آیا اندوخته‌ی کافی برای آینده خود دارد؟

اما مسئله اصلی این است که آینده ی ما، هر کدام از افراد روی این کره‌ی خاکی، فقط به زندگی خودمان و تصمیماتی که برای آن می گیریم بستگی ندارد. ما هر کدام می توانیم بر زندگی دیگری چه مستقیم و چه غیر مستقیم، تأثیر گذار باشیم. ما با سبک زندگی امروز خود قادریم آینده‌ای روشن برای خودمان و همچنین نسل‌های بعد از ما رقم بزنیم. اما به همان اندازه توانایی این را هم داریم که آینده‌ای هولناک و زندگی هایی سخت را به وجود بیاوریم.

در هر حال ساختن فردا بر عهده‌ی ماست و اینکه این فردا‌ها چقدر روشن باشند یا تیره نیز تحت تأثیر تصمیمات امروز ماست. الگو‌های مصرفی ما از عواملی هستند که باید توجه تمام و کامل را به آن‌ها بکنیم و سعی در اصلاح و بهبود آن‌ها داشته باشیم. متأسفانه اخیراً خبرهایی ناشی از مصرف بی رویه در حیطه انرژی در سراسر جهان می شنویم.

به خصوص این که طبق آمارهای منتشر شده از سوی بانک جهانی، ایران حدود چهار برابر میانگین جهانی، انواع انرژی را مصرف می ‌کند. ما ایرانی‌ها شوربختانه، اشکال مختلف انرژی اعم از انرژی‌های گازی، برقی و آب را به طور بی رویه و بدون رعایت الگوهای مناسب برای صرفه جویی، مصرف می کنیم.

امسال با شعار جهش تولید تحویل شد و این نام گذاری باید جهشی در سبک زندگی ما نیز به وجود بیاورد؛ جهشی مثبت در راستای بهبود الگوهای مصرف. ما باید بدانیم که این استفاده‌ی بی رویه از انرژی‌های تجدید ناپذیر و تمام شدنی، تأثیراتی بسیار زیان بار برای کره‌ی زمین، آینده‌ی خودمان و نسل‌های بعدی به جای می‌گذارد. سرانه‌ مصرف سالانه هر کدام از انرژی‌های مختلف برای کشور ما ایران، بسیار بالاست و این یک زنگ خطر برای ماست. این اخبار، ضرورت اتخاذ تدابیری اساسی در این زمینه را نشان می دهد. امری که اگر به فراموشی سپرده شود. آسیب های جبران ناپذیر زیادی به همراه خواهد داشت
.
اصلاح الگوی مصرف قانونی است که تمام کشور‌ها مخصوصاً کشورهای در حال توسعه که سهم بیش تری در مصرف انرژی دارند، باید آن را در پروتکل‌های خود قرار دهند. برای کشور ما امسال سال جهش تولید است. سالی که باید در آن انواع راه کارها اندیشیده و ارائه شود تا علی‌رغم مشکلات موجود از جمله تحریم‌ها، بتوانیم تولید داخلی را توسعه و بهبود دهیم. در این راستا باید فرهنگ سازی جهت اصلاح الگوهای مصرف از جمله مصرف انرژی را نیز مورد توجه قرار داد.

ما باید بدانیم که نقش اساسی در اقتصاد و سیاست ملت مان را همین عامل انرژی ایفا می کند. پس توجه ویژه به آن و الگوهای مصرفی اش از ارکان اصلی حفظ ثبات و قدرت سیاسی و اقتصادی کشورمان است. بهینه سازی مصرف انرژی، از مصارف خانگی گرفته تا مصرف آن در صنایع مختلف، راه کارهایی است که در سال جهش تولید برای صرفه جویی در مصرف انرژی و کاهش تأثیرات منفی مصرف بی رویه‌ی آن، ارائه شده است. در ادامه در مورد این راه کارها و الگوهای مصرفی صحیح بیش‌تر توضیح داده خواهد شد. (17)

اهمیت بهینه سازی مصرف انرژی

در ابتدا به تعریفی از بهنیه سازی مصرف انرژی می پردازیم. منظور از این بهینه سازی، انتخاب الگوها و اتخاذ و به‌کارگیری روش‌ها و سیاست‌هایی در مصرف درست انرژی است. این الگوها و روش‌ها باید از نقطه نظر اقتصاد ملی مطلوب باشند. همچنین، این سیاست‌ها باید دوام و وجود انرژی در آینده را تضمین کنند. پس بهینه‌سازی مصرف انرژی یک نیاز و ضرورت ملی است. به خصوص در سال جهش تولید که همگی باید با عزمی راسخ در جهت توسعه تولید کوشا باشیم.

بهینه سازی مصرف در ایران، از آن جا که در این کشور از انرژی های فسیلی که باعث افزایش آلودگی محیط زیست می شوند استفاده بی رویه می‌شود، رشد جمعیت بالاست و تقاضای انرژی نیز بیشتر است، الگوهای ناصحیح مصرف انرژی در بین مردم جا افتاده است، سیستم بازیافت انرژی وجود ندارد، صنایع و کارخانجات فرسوده هستند و تولید گاز‌های گلخانه‌ای و باران‌های اسیدی زیاد است، یک امر ضروری محسوب می‌شود. (17)
 

بالا بودن سرانه مصرف انرژی در کشور ایران

کمی پیش‌تر دلایل بالا بودن سرانه مصرف انرژی در کشورمان ایران را بررسی کردیم. در سال جهش تولید، برای کاهش اثرات منفی استفاده‌ی بی رویه از انرژی خوب است که رعایت موارد زیر را در برنامه‌های اصلاحی قرار دهیم:
 

• دست کشیدن از روش‌های سنتی و فناوری‌های قدیمی در صنایع

 

• اصلاح و نوسازی ساختار‌های قدیمی

 

• تغییر نظر در قیمت سوخت و منابع فسیلی (هدفمندی قیمت حامل‌های انرژی)

 

• ایجاد فرهنگ بهره وری و بهینه سازی مصرف انرژی

 

• استفاده از رسانه‌های ملی و اطلاع رسانی و آموزش به مردم برای تغییر روند مصرف

 

• به کار بردن استراتژی‌های جدید جهت مدیریت بهتر بهره وری و بهینه سازی انرژی

هرچه بیش‌تر از اثر‌های منفی مصرف بی رویه انرژی‌های پایان پذیر آگاه باشیم و آگاه سازی انجام دهیم، می‌توانیم در کاهش این اثرات سوء، مفیدتر باشیم.
 

تأثیرات منفی مصرف بی رویه انرژی بر محیط زیست

انرژی‌های پایان پذیر به خصوص سوخت‌های فسیلی، مصارف مختلفی در صنایع، مصارف خانگی و تجاری دارند. مصرف این انرژی ها، گازهایی سمی و مضر را در محیط زیست پراکنده می کند. این گاز‌های سمی علاوه بر انسان‌ها برای تمام موجودات زنده مضر هستند. حال روشن است که هرچه مصرف این نوع انرژی‌ها بالاتر رود میزان آلودگی که برای محیط زیست دارند نیز بیش‌تر می‌شود. بعضی از گازهایی که در اثر احتراق سوخت‌های فسیلی تولید می شوند، خودشان به صورت طبیعی در جو وجود دارند و تولید بیش از حد آن‌ها از نظر تغییرات اقلیمی برای محیط زیست مضر است.

اما تولید دسته‌ای دیگر از این گاز‌ها از لحاظ تنفسی، خسارات جبران ناپذیری را برای انسان و سایر موجودات زنده به دنبال دارند. البته علاوه بر آلودگی‌های ناشی از مصرف بیش از حد این نوع از انرژی این نکته هم حائز اهمیت است که منابع این گونه انرژی‌ها محدود و تجدید ناپذیر است. پس در واقع با مصرف بی رویه، منابعی برای آیندگان نیز باقی نخواهد ماند. (18)

اهمیت استفاده بهینه از انرژی در صنایع

از آن جا که کشور ایران یک کشور در حال توسعه محسوب می‌شود و همچنین امسال به عنوان سال توسعه و جهش تولید نیز نامی‌ده شده است، مصرف انرژی در صنایع مختلف اعم از صنایع غذایی، پتروشیمی و پالایشی و غیره باید بهینه شود. آمار مصرف انرژی در کشور به عنوان شاخصه اقتصادی در دنیا لحاظ می‌شود پس برای کاهش مصرف و همچنین کاهش اثرات منفی مصرف بی رویه باید راه کارهایی اساسی در نظر گرفته شود. استفاده از انرژی ‌های پاک و تجدیدپذیر از جمله‌ی این راه کار‌ها است.

 این انرژی‌ها از دسته انواعی هستند که منبع تولید آن ها، بر خلاف انرژی ‌های تجدیدناپذیر (فسیلی) ، قابلیت آن را دارد که توسط طبیعت در یک بازه زمانی کوتاه مجدد به وجود می آید. به عبارتی دیگر این شکل از انرژی ها منابعی هستند که پس از مصرف به راحتی جایگزین می شوند. برای مثال درصد بسیار بالایی از ظرفیت نیروگاه‌های برق خیلی از کشور‌های پیشرفته‌ی دنیا، انرژی‌های تجدید پذیر هستند.

اما متأسفانه برخی در کشور ما بر این عقیده اند که انرژی‌های پایان ناپذیر انرژی‌های تشریفاتی هستند که خب قطعاً این باوری غلط است. وقتی هزینه تولید برق نیروگاه‌های فسیلی تقریباً دو برابر نیروگاه‌های انرژی‌های تجدید پذیر است چطور می توان مصرف این‌ها را لوکس و تشریفاتی دانست؟

صنایع دیگر نیز سهمی بسیاری در کاهش مصرف انرژی و جایگزنی شکل‌های تجدید ناپذیر آن با اشکال تجدید پذیر دارند. برای مثال در صنعت لبنیات که در صنایع غذایی کشور از اهمیت بالایی برخوردار است، از انرژی‌های فسیلی و الکتریکی استفاده می‌شود. در نتیجه این صنعت از جمله صنایع قابل توجه جهت اعمال مدیریت مصرف انرژی به شمار می رود. دیگ‌های بخار قسمتی از این صنعت است که بیش‌ترین مصرف انرژی را دارد.

پس قطعا برای کاهش مصرف بی رویه انرژی باید راه کارهایی برای این صنعت در نظر گرفته شود. یکی از کاربردی ترین آن‌ها، جهت صرفه جویی در مصرف انرژی‌های فسیلی و الکتریکی، و بازگشت آب کندانس شده به بویلر است. با عمل به این راهکار، علاوه بر صرفه جویی در مصرف انرژی‌های فسیلی و الکتریکی، میزان آبی که به فاضلاب‌ها ورود پیدا می کند نیز کاهش یافته و همچنین تولید آلاینده‌ها و گاز‌های گلخانه‌ای نیز به شکل قابل توجهی کاهش می یابند. (19)

اهمیت بهبود تکنولوژی و نوسازی تجهیزات

قبل تر یکی از دلایل بالا بودن سطح مصرف انرژی در ایران را فرسوده و سنتی بودن لوازم و تجهیزات تولید دانستیم. در سال جهش تولید که قطعاً قرار است سطح تولیدات در صنایع مختلف بالاتر رود تا بی نیاز‌تر از همیشه نسبت به بیگانگان باشیم، این اصلاح و نوسازی اهمیت ویژه‌ای پیدا می کند. تجهیزات فرسوده و استفاده از تکنولوژی سنتی و قدیمی، منجر به مصرف بیشتر اشکال مختلف انرژی می‌شود.

باید تمامی تکنولوژی‌های تولید در جهت کاهش مصرف انرژی بهبود یابند. ابزار‌های کارخانه ها، تولیدی‌ها و کارگاه‌ها باید نوسازی شوند و در جهتی ساخت و تولید شوند که مصرف انرژی را کاهش دهند و یا حتی آن را با انرژی‌های پاک جایگزین کنند. در این زمینه جمع‌آوری خودرو‌های فرسوده و توسعه و نوسازی ناوگان حمل ‌و ‌نقل شهری و بین شهری نیز راه کاری است که منجر به کاهش مصرف انرژی (سوخت خودرو) خواهد شد.

در ساختمان‌های مسکونی یا تجاری و اداری نیز با نوسازی و ترمیم موتورخانه ضمن صرفه جویی در اصل هزینه ها، انرژی کمتری هدر می رود. سیستم موتورخانه‌های ساختمان‌های بزرگ و قدیمی مثل دانشگاه‌ها یا مدارس باید تحت مدیریتی به نام مدیریت سبز، نوسازی و بازسازی شوند. با استفاده از پنجره‌های دو جداره و تعویض لوله‌ها و شیرآلات فرسوده نیز می توان در ساختمان‌ها از هدر رفتن اشکال مختلف انرژی جلوگیری کرد و مصرف آن را نیز کاهش داد. (18) و (19)
 

انرژی هسته‌ای و نقش آن در کاهش مصرف انرژی

هر زمان که از جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی و باد و دیگر انرژی‌های پایدار سخن به میان می آید، این سؤال مطرح می‌شود که آیا این انرژی‌ها علاوه بر پایدار بودن واقعاً پاک هم هستند؟ واقعیت این است که استفاده از انرژی‌های تجدید پذیر خیلی هم پاک نیست.

برای مثال فرآیند ‌هایی که باید برای تولید برق خورشیدی طی شوند، چهار برابر دی‌اکسید کربن بیشتری نسبت به شرایطی که همین برق را از انرژی هسته‌ای تامین کنیم، تولید می‌کنند. و یا اگر برق خورشیدی و بادی را ترکیب کنیم نتیجه از این هم حتی بدتر می‌شود؛ یعنی برق هسته‌ای، گازهای گلخانه‌ای بسیار کمتری از مجموع برق خورشیدی و بادی تولید می‌کند. پس شاید انرژی‌های تمام نشدنی، به اندازه نیاز محیط زیست و زمین، پاک نباشند.

اما راه حلی دیگر وجود دارد و آن استفاده از انرژی هسته‌ای به عنوان انرژی پاک و قابل اتکا است. انرژی هسته‌ای برخلاف آنچه که گروه‌های بر ضد آن در جهان مطرح کرده‌اند، نسبت به انواع دیگر به نسبت پاک‌تر است. تولید این انرژی زباله ایجاد می کند اما زباله‌های آن نسبت به دیگر انرژی‌ها قابلیت کنترل بیشتری دارند.

این زباله‌های ناشی از سوخت در یک نیرو گاه هسته ای، طی عملیاتی از راکتور خارج می شوند و هیچ ماده رادیواکتیوی هم وارد طبیعت نمی‌شود. به هر حال انرژی هسته‌ای برخلاف سایر انرژی‌ها کاملاً قابل‌ اتکا و پاک است. شاید تنها مشکل ممکن در زمینه استفاده از آن، کمبود منابع اورانیوم باشد که فعلاً پراختن به آن از حوصله ی این بحث خارج است. (20)

 یارانه نقدی به جای یارانه انرژی؛ اصلاح قیمت انرژی و حامل‌های آن

یارانه انرژی همواره به عنوان یک اثر مخرب برای اقتصاد ایران شناسایی شده است. این یارانه حتی آسیب‌های زیادی را به محیط زیست و هوا وارد کرده است. همچنین در بخش اشتغال نیز این یارانه مخرب بوده است.

زیرا با پرداخت یارانه انرژی به تولید کننده در واقع این امکان داده می‌شود که به جای استخدام نیروی کار، بهتر است تولید را اتوماتیک و ماشینی کند. نابرابری درآن نیز از دیگر اثرات مخرب محسوب می‌شود. این هم به آن دلیل است که این یارانه نصیب کسانی می‌شود که مصرف انرژی بیش تری دارند. پس همه‌ی این‌ها نشان می دهد که یکی از الویت‌ها، حذف و یا کاهش یارانه انرژی است.

اما از آن جا که امکان افزایش قیمت حامل‌های انرژی بدون پرداخت یارانه نقدی وجود ندارد، نمی توان گفت که با حذف این یارانه، یارانه‌های نقدی هم حذف می‌شود. زیرا با افزایش قیمت حامل‌های انرژی به طبقات پایین‌تر جامعه فشار می آید، پس به یارانه‌ی نقدی جهت کمک به آن‌ها نیاز است. بنابراین کاهش و یا حذف یارانه‌های انرژی و هم زمان با آن اصلاح قیمت حامل‌های آن، یکی از راه کارهایی است که در سال جهش تولید می توان برای کاهش اثرات منفی مصرف بیش‌تر از انرژی انجام داد. (21)

مروری بر راه‌های کاهش و بهینه سازی مصرف انرژی در سال جهش تولید

بخاری‌های استاندارد با سیستم حساس و هشدارد دهنده به کاهش اکسیژن بر روی آن ها، تولید شوند.

حمایت تمام عیار از صنایع سبز از جانب دولت به عمل آید.

برای صنایعی که آلودگی ایجاد می کنند و مقررات زیست محیطی را رعایت نمی کنند جریمه‌های سنگین در نظر گرفته شود.

تلاش هر چه بیشتر در جهت اعمال استاندارد‌های بین المللی صورت گیرد و همچنین سطح کیفی استاندارد‌ها بالا رود.

همه‌ی صنایع و کارخانجات ملزم به رعایت استانداردهای انرژی شوند. خطوط تولید صنایع قدیمی در تمام کارخانه‌ها به‌روز رسانی و اصلاح گردد.

به صنایعی که محصولات تولیدی خود را به سمت استانداردسازی جهانی پیش می برند پاداش هایی از قبیل بخشودگی مالیات داده شود.

صنایع قدیمی مثل صنایع سیمان، کوره های آجرپزی و غیره اصلاح و نوسازی شوند.

محصولات کم مصرف که دارای بازده بالای انرژی هستند تولید شوند.

در صنایع بزرگ از فناوری های بازیافت حرارت استفاده شود.

تعطیل کردن صنایعی که خارج از استانداردهای معمول دنیا، محصول وارد بازار می کنند.

یکی از مهمترین عوامل برای توسعه هر کشوری، انرژی است. مصرف بی رویه به خصوص از نوع تجدید ناپذیر همچون سوخت‌های فسیلی، علاوه بر اینکه زندگی آیندگان را به خطر می اندازد، آلودگی‌های زیادی را برای محیط زیست و موجودات زنده نیز ایجاد می کند. به همین دلیل استفاده بهینه از انرژی بحثی است که در سال جهش تولید خیلی مورد توجه قرار گرفته است.

مصرف بیش از حد انرژی تأثیرات منفی جبران ناپذیری بر محیط زیست به جای می گذارد. پس در سال توسعه تولید باید با تغییر الگو‌های زندگی و مصرف و ایجاد یک مسئولیت ملی و عزمی راسخ برای کاهش مصرف انرژی کوشید.
 

استفاده از منابع انرژی های پاک، جایگزینی مناسب برای سوخت های فسیلی

استفاده از انرژی‌های تجدید پذیرِ حاصل از منابع طبیعی مانند خورشید، باد، آب و حتی گرمای داخلی زمین، به عنوان انرژی‌های پاک که مانع انتشار گازهای گلخانه‌ای در هوا شده و بنابراین از نابودی و آسیب‌های جدی به محیط زیست جلوگیری می کنند، به جای سوخت‌های فسیلی که امروزه، منابع غیر قابل تجدید مورد استفاده برای تأمین بخش عمده انرژی در جهان هستند، علاوه بر افزایش کیفیت و سلامت زندگی برای ما، زمین را برای زیست نسل‌های بعد نیز محافظت می کنند.

انرژی‌های جایگزین نه تنها باعث کاهش آلودگی‌های محیطی، انتشار گازهای گلخانه‌ای و به دنبال آن افزایش گرمای زمین، خواهند شد؛ بلکه گسترش استفاده از آن‌ها می تواند با افزایش رقابت و متنوع سازی منابع انرژی در دسترس، قیمت و تقاضای نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ را به عنوان سوخت‌های فسیلی کاهش دهد. در ادامه، با انواع انرژی‌های پاک و دوستدار محیط زیست و قابلیت آن‌ها در جایگزینی با سوخت‌های فسیلی، آشنا خواهید شد.
 

سوخت‌های فسیلی چگونه تشکیل می‌شوند؟

سوخت‌های فسیلی، مخلوطی متشکل از بقایای گیاهی و حیوانی فسیل شده طی میلیون‌ها سال پیش، هستند. نفت، گاز طبیعی و ذغال سنگ انواع سوخت‌های فسیلی هستند و اینکه در حین فرایند فسیل شدن، کدامیک از این سوخت‌ها تشکیل شود، به نوع فسیل، میزان گرما و فشار بستگی دارد. مراحل تشکیل سوخت‌های فسیلی به این شرح هستند:
 

• شروع فرآیند

به طور کلی سوخت‌ها منابع انرژی هستند و انرژی موجود در سوخت‌های فسیلی از خورشید حاصل می‌شود. خورشید عامل تکامل سلول‌های حیوانی و فتوسنتز در گیاهان است که منجر به تبدیل دی اکسید کربن و آب به مولکول‌های سازنده گیاه می‌شود. از آنجا که بدن موجودات زنده به طور عمده از کربن و هیدروژن تشکیل شده است، انرژی ذخیره شده در هیدروکربن‌های فسیل شده، در نهایت در اثر سوزاندن به عنوان سوخت فسیلی مورد استفاده قرار می گیرد.
 

هرچه این ترکیبات فسیلی، در بخش‌های عمیق تری از زمین دفن شوند، در معرض گرما و فشار بیشتری نیز قرار خواهند گرفت و در نتیجه، مولکول‌های فسیل، شروع به تجزیه شدن می کنند. تجزیه اولیه، موادی با تغییرات جزئی، مانند ذغال سنگ نارس حاصل از گیاهان را به وجود می آورد که انرژی کمتری نسبت به ذغال سنگ کامل، نفت و گاز دارد.
 

• تشکیل سوخت‌های فسیلی

پس از گذشت میلیون‌ها سال، پلانکتون‌ها و گیاهان دفن شده در زیر زمین، تبدیل به سوخت‌های فسیلی می شوند. پلانکتون‌ها به گاز طبیعی و نفت تجزیه شده و گیاهان، ذغال سنگ را تشکیل می دهند. انرژی حاصل از سوخت این منابع، در راه اندازی ماشین آلات صنعتی و نیروگاه ها، حمل و نقل، تولید برق و تأمین مواد اساسی صنایع شیمیایی و پتروشیمی، مورد استفاده قرار می گیرند. (22)

مزایا و معایب سوخت‌های فسیلی

• نشت نفت، از منابع دریایی یا خشکی، مقادیر زیادی از این سوخت فسیلی را وارد محیط زیست می کند که نه تنها باعث هدر رفتن میلیون‌ها بشکه نفت می‌شود؛ بلکه می تواند موجب آلودگی فراوان و بنابراین به خطر افتادن جان موجودات زنده نیز باشد.

 

• از آنجا که سوزاندن سوخت‌های فسیلی، لازمه ی آزاد شدنِ انرژی ذخیره شده‌ی موجود در این منابع است، بنابراین در زمان مصرف این سوخت ها، ذرات مضر (مانند دی اکسید گوگرد و فلزات سنگین) ، گازهای گلخانه‌ای (مانند متان) و آلاینده‌های کربنی (مانند دی اکسید و مونوکسید کربن) زیادی در هوا منتشر می‌شوند و عوارض جدی برای زمین و انسان‌ها در پی خواهند داشت؛ مثل باران‌های اسیدی، ایجاد مشکلات تنفسی، سرطان، تغییرات آب و هوا و تخریب زیستگاه‌های طبیعی.

 

• سوخت‌های فسیلی منابع تجدید پذیری نیستند. حتی اگر از آلایندگی بالا و نقش انکار ناپذیر آن‌ها در گرم شدن کره زمین صرف نظر کنیم، از آنجا که این منابع، با همان سرعتی که مصرف می شوند دوباره تولید نمی‌شوند، برای همیشه نمی توان به آن‌ها اعتماد کرد و درصورت استفاده مداوم، به زودی ذخیره سوخت‌های فسیلی، به کلی تمام خواهد شد.

 

• استفاده از این نوع سوخت، ایمن نیست. همانطور که پیشتر توضیح داده شد، سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی باید سوزانده شوند و با وجود اینکه این فرایند معمولاً در محیط کنترل شده نیروگاه‌ها صورت می گیرد، اما گاهی منجر به بروز حوادثی مانند آتش سوزی یا انفجار شده و جان انسان‌های زیادی را به خطر می اندازد.

• سوخت‌های فسیلی، فراوان و در دسترس هستند و منابع آن‌ها به آسانی یافت می شوند. بنابراین برخلاف برخی انواع انرژی مانند باد یا خورشید، منابع قابل اعتمادی به عنوان بار پایه انرژی محسوب می‌شوند.

 

• مقدار زیادی انرژی (با غلظت بالا) و الکتریسیته تولید می کنند.

 

• از آنجا که سوخت‌های فسیلی چندین دهه به عنوان منابع انرژی مورد استفاده بشر بوده اند، فناوری و تکنولوژی‌هایی که برای به کارگیری آن‌ها شکل گرفته، به خوبی توسعه یافته است. به عنوان مثال به آسانی از طریق خطوط لوله قابل انتقال و حمل هستند.

 

• با توجه به گستردگی فناوری‌های مرتبط با سوخت‌های فسیلی در دنیا، این نوع انرژی هزینه تولید نسبتاً کمی داشته و مقرون به صرفه هستند. به علاوه در بهبود اقتصاد کشورها از طریق صادرات، گسترش حمل و نقل کالا و حتی کمک در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، نقش مهمی ایفا می کند. (23) و (24)

 

انرژی‌های دوستدار محیط زیست

به طور کلی، انرژی های تأمین شده از منابع تجدید پذیر که موجب انتشار گازهای گلخانه‌ای و سایر آلاینده‌ها به محیط زیست نشده و مجدداً زودتر از اتمام کامل منابعشان تولید می شوند، انرژی های پاک (Clean) ، سبز (Green) ، تجدید پذیر (renewable) ، پایدار (Sustainable) و یا جایگزین (Alternative) نامی‌ده می‌شوند؛ مانند انرژی‌های حاصل از باد، نورخورشید، رودخانه ها، گیاهان، گرمایش زمین و... ممکن است در برخی متون، تفاوت‌های کوچکی بین این اصطلاحات مطرح شده باشد، اما پروفسور Roturier از دانشگاه بوردو، متعقد است که این انرژی‌ها یکسان بوده و به کاربردن الفاظ مختلف برای آن، بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا علمی! (25)

انواع انرژی‌های جایگزین سوخت‌های فسیلی

 

1.انرژی خورشیدی

روشن است که در آینده، سوخت‌های فسیلی نمی توانند تنها منبع تأمین انرژی باشند. بنابراین دور از انتظار نیست که تکنولوژی‌های تجدید پذیری مثل نور خورشید، به دلیل صرفه اقتصادی، اثرات زیست محیطی کمتر و پایداری بیشتر، روز به روز بیشتر مورد استفاده قرار گیرند. با گسترش کاربرد پنل‌های خورشیدی، صاحبان خانه‌های شخصی به راحتی می توانند با مقایسه انواع پنل‌های موجود در بازار، بهترین سیستم خورشیدی متناسب با ساختمان خود را جهت کاهش هزینه برق مصرفی، کمک به حفظ سلامت محیط زیست و حتی درآمد زایی از طریق فروش برق مازاد خود به ساختمان‌های مجاور، تهیه و نصب کنند. (23)
 

2.انرژی باد

اولین نوع توربین‌های بادی، دکل‌های بلند (به اندازه آسمان خراش ها) با پره هایی قطور و غول آسا بوده اند که امروزه نیز در بسیاری از کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند. چرخش تیغه‌های توربین در اثر وزش باد، ژنراتور الکتریکی را تغذیه کرده و برق تولید می‌شود. این توربین‌ها را می توان در هر مکانی با شدت وزش باد شدید از جمله تپه ها، دشت‌های باز یا حتی در دریاهای آزاد قرار داد.
 

3.هیدروالکتریک

یکی از بزرگترین منابع انرژی تجدیدپذیرِ جایگزین برق، نیروی هیدروالکتریک است. تولید هیدروالکتریک به آب متکی است، به این صورت که نیروی حاصل از جریان شدید آب در رودخانه‌های بزرگ یا نزول آب در آبشارها، باعث چرخش پره‌های توربین شده و از طریق ژنراتور به نیروی برق تبدیل می‌شود. البته بیشتر نیروگاه‌های کوچک آبی با ظرفیت محدود به عنوان دوستدار محیط زیست شناخته می شوند، چون برخلاف نیروگاه‌های بزرگ هیدرولیک، تنها بخشی از جریان را منحرف کرده و بنابراین باعث ایجاد خسارت‌های زیست محیطی نمی شوند.
 

4.انرژی زیست توده

زیست توده ماده ای آلی است که از گیاهان و حیوانات تشکیل شده و شامل محصولات زراعی، چوب های زائد و درختان است. هنگامی که زیست توده سوزانده می شود، انرژی شیمیایی آزاد شده به صورت گرما، می تواند به وسیله توربین بخار، برق تولید کند. البته تمام اشکال زیست توده، سوخت‌های پاک و جایگزین‌های مناسبی برای ذغال سنگ نیستند بلکه بیشتر زیست توده‌های شامل خاک اره یا چیپس‌های نجاری که به سرعت تجزیه و کربن تولید می کنند، به عنوان جایگزین‌های سبز در نظر گرفته می شوند. (26)
 

5.انرژی زمین گرمایی

اگر تا به حال به چشمه‌های آب گرم (مثلاً چشمه‌های آب گرم سرعین یا محلات) رفته باشید، از انرژی گرمایی زمین استفاده کرده اید. هسته زمین به دلیل فروپاشی آهسته ذرات رادیواکتیو در مرکز کره زمین، تقریباً به اندازه سطح خورشید داغ است. تفاوت دمایی بین هسته و پوسته زمین، جریان پیوسته گرما، از سمت هسته به پوسته را موجب می‌شود. این انرژی جایگزین، جهت گرم کردن ساختمان‌های مسکونی و صنعتی، همچنین تولید برق مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده مستقیم، نیروگاه‌های زمین گرمایی، پمپ حرارتی زمین و سیستم‌های تقویت شده، چهار روش اصلی استفاده از گرمای زمین هستند. این منبع تجدید پذیر انرژی، به طور گسترده در دسترس بوده و اگر بیش از ظرفیت از آن بهره برداری نشود، کمترین میزان آسیب را برای محیط زیست خواهد داشت. (27)
 

6.اقیانوس

کنترل و بهره برداری از انرژی جزر، مد و موج اقیانوس‌ها که البته تحت تأثیر جاذبه ماه قرار دارد، همواره مورد توجه بوده است. اما با توجه به اینکه برخی از راهکار‌های استفاده از این منابع، مانند به کارگیری موانع و سد، می تواند حیات وحش را با مشکلاتی مواجه کند، هنوز در مرحله تحقیق و بررسی است. یکی دیگر از انواع انرژی‌های اقیانوسی، انرژی جنبشی حاصل از جریان آب اقیانوس‌ها است.

استفاده از منابع دوستدار محیط زیست در کشورهای پیشرفته

در کشورهای پیشرفته علاوه بر مردم، شرکت‌ها و سازمان‌های قدرتمند، صاحبان تکنولوژی، تولید کنندگان و بازار‌های تجاری نیز، به دنبال به کار گیری روش‌های منحصر به فرد علمی و کاربردی در جهت حفظ منابع انرژی، پایداری محیط زیست و کاهش آلودگی‌های زیستی، هستند.
 

• استفاده از نور خورشید برای تولید انرژی، محدود به خانه‌ها یا ساختمان‌های اداری و تجاری نیست.

«جولی و اسکات بروساو» مخترعین جاده‌های خورشیدی در آمریکا، مسیری طراحی کرده اند که در طول زمستان با گرم شدن سطح جاده باعث آب شدن برف و بنابراین رفت و آمد کم خطرتر می‌شود. همچنین، به صورت خودکار خطوط مسیر را تنظیم کرده، در طول شب چراغ‌ها را روشن نگه داشته و در مواقع خطر علائم هشداری را به رانندگان نشان می دهد. این پنل‌ها با کمترین میزان نور خورشید شروع به فعالیت می کنند، توان مقاومت در برابر وزن بالای کامیون‌ها را دارند و حتی با اتصال به منازل یا پارکینگ هایی که در طول مسیر هستند، می توانند برق مورد نیاز آن‌ها را نیز تأمین کنند. این مخترعین معتقدند اگر تمام جاده‌های آمریکا به جاده‌های خورشیدی تبدیل شوند، این کشور قادر خواهد بود سه برابر بیشتر از میزان مصرف انرژی کشور، انرژی تولید کند. (28)
 

• چین (با ظرفیت  221GW) ، آمریکا ( 96.4GW) ، آلمان ( 59.3GW) ، هند ( 35GW) ، اسپانیا (23GW ) ، انگلیس (20.7GW ) ، فرانسه (15.3GW ) ، برزیل (14.5GW ) ، کانادا (12.8GW ) و ایتالیا (10.1GW ) به ترتیب کشور هایی هستند که بیشترین میزان استفاده از انرژی باد را دارند. توربین بادی به شکل درختِ نصب شده در یکی از میادین مهم پاریس، چراغ‌های بزرگراه طراحی شده توسط شرکت TAK و توربین‌های مارپیچ (Helix) رایج در آمریکا، از جمله نمونه‌های شاخص توربین‌های بادی مورد استفاده در کشورهای بزرگ هستند که علاوه بر تأمین انرژی سبز، ظاهر خاص و جذابی هم دارند. (29)

 

• نیروی هیدروالکتریک، مهم‌ترین و پرمصرف‌ترین منبع تجدید پذیر انرژی در دنیاست که طبق اعلام آژانس بین المللی انرژی بالغ بر 17% کل تولید برق را بر عهده دارد. در زمینه هیدروانرژی نیز کشور چین در صدر کشورهای تولید کننده این نوع انرژی سبز قرار دارد؛ و پس از آن به ترتیب کانادا، برزیل و آمریکا، بزرگ‌ترین تولید کنندگان هیدرو الکتریسیته هستند. با این وجود تنها 3/1 پتانسیل اقتصادی این منبع انرژی مورد استفاده قرار گرفته است و هنوز منابع آبی بهره برداری نشده زیادی در دنیا وجود دارد؛ از جمله در آمریکای لاتین، آفریقای مرکزی، هند و چین. (30)

 

• کشور‌های چین و مجارستان بیشترین منابع انرژی زمین گرمایی در جهان، و کشور های فیلیپین، نیکاراگوئه، ایسلند و نیوزیلند بیشترین میزان برق تولید شده به این روش را در اختیار دارند. بزرگترین نیروگاه زمین گرمایی جهان نیز با ظرفیت 280 مگاوات در کشور کنیا واقع شده است و تقریباً 20% نیروی مورد نیاز این کشور را تأمین می کند.

 

• تحقیقات مرتبط با بهره گیری از انرژی جنبشی جریانات اقیانوسی در کشورهای مختلف از جمله کانادا، ژاپن و بریتانیا از سال 1992صورت گرفته است و طبق بررسی‌ها، این انرژی قادر به تأمین 19% انرژی الکتریکی مورد نیاز بریتانیا بوده است. تحقیقات پیرامون سدهای جزر و مد در اتحادیه اروپا همچنان ادامه دارد و تا کنون ثابت شده است این سایت‌ها توان تولید انرژی به میزان حدوداً 50 تراوات ساعت در سال را دارا هستند.

 

• امروزه یکی از روش‌های تبلیغاتی شرکت‌ها و صنایع شناخته شده و بزرگ در نظر گرفتن محیط زیست و تلاش برای کاهش میزان آلایندگی حاصل از تولیدات آن‌ها بر طبیعت است. از این رو سالانه انجمن‌ها و سازمان‌های شناخته شده‌ای مثل صلح سبز (Greenpeace) یا پایداری جهانی نیلسن (Nielsen Global Sustainability) با بررسی کسب کارهای مطرح در دنیا رده بندی هایی را براساس میزان پاک، سبز و تجدید پذیر بودن یک برند منتشر می کنند.

 

• بر طبق رتبه بندی‌های تأثیر جهانی (global impact) معرفی شده توسط این مراکز، برندهای شناخته شده TOMS (تولید کننده کفش) ، Patagonia (تولید کننده لباس) ، Beyond Meat (تولید کننده محصولات گیاهی با طعم گوشت) ، Lush Cosmetics (تولید کننده لوازم آرایشی بهداشتی) و Amazon (یکی از بزرگترین بازارهای آنلاین در جهان) ، 5 رتبه نخست برند سبز را دارا بوده و به عنوان بهترین شرکت‌های زیست پایدار و زیست سازگار شناخته می شوند. (31)

صنایع دوستدار محیط زیست در ایران

خوشبختانه در سال‌های اخیر، توجه و سرمایه گزاری در مبحث انرژی‌های پاک و تجدید پذیر در ایران مورد استقبال قرار گرفته است، از ساختمان‌های مسکونی گرفته تا پارک‌ها و بوستان ها، به‌خصوص در شهرهای بزرگی مثل تهران.
 

• طبق اخبار منتشر شده توسط خبرگزاری دانشجو، در اردیبهشت ماه سال 1395، پارک انرژی به منظور گسترش فرهنگ عمومی استفاده از انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و همچنین کاهش آلاینده‌های محیط زیست در بوستان نیلوفر (منطقه 1 شهرداری استان تهران) راه اندازی شد. در این بوستان علاوه بر به کارگیری نیروگاه‌ها و پنل‌های خورشیدی جهت تأمین برق، روشنایی و آب گرم، از پمپ حرارتی زمین گرمایی نیز به منظور محیا نمودن شرایط مساعد سرمایشی – گرمایشی ساختمان نیلوفر استفاده شده است. (32)

 

• به طور کلی، منابع زمین گرمایی ایران، قابلیت تولید بیش از 200 مگاوات برق را دارند و نخستین نیروگاه از این نوع در دامنه سبلان (شهرستان مشکین شهر) احداث شده است. انرژی سبز حاصل در این نیروگاه، جهت تأمین آب گرم ساختمان‌های مسکونی و تأمین انرژی واحد‌های صنعتی پرورش ماهی و گلخانه‌ها مورد استفاده قرار می گیرد.

 

• با توجه به افزایش فرهنگ حفاظت از محیط زیست در ایران، تولید کنندگان مختلفی اقدام به تأسیس فروشگاه‌های عرضه محصولات پایدار و دوستدار محیط زیست نموده اند که از آن جمله می توان به فروشگاه «زمین پاک» اولین فروشگاه بدون پسماند ایران در استان قم اشاره کرد. (33)

 

• از جمله پیشرفت‌های دیگر کشور ایران در زمینه تأمین انرژی از منابع تجدید پذیر و پایدار می توان به نیروگاه‌های دوستدار محیط زیست در استان‌های مختلف اشاره کرد. به عنوان مثال:

 

• نیروگاه زیست گاز مشهد که به عنوان نخستین نیروگاه بیوگاز خاورمیانه، با ظرفیت 2 مگاوات، در سال 1386 راه اندازی شد.

 

• نیروگاه زیست گاز شیراز که جهت تبدیل پسماندهای آلی به الکتریسیته، با ظرفیت 1/1 مگاوات، در سال 1387 راه اندازی شد.

 

• نیروگاه برق آبی کارون 3 در استان خوزستان، با ظرفیت ۲۲۸۰ مگاوات که در محدوده سال‌های 1385-1383 مورد بهره برداری قرار گرفت.

 

• نیروگاه برق آبی مسجد سلیمان، با ظرفیت 2000 مگاوات که در محدوده سال‌های 1387-1381 بهره برداری شد.

 

• نیروگاه خورشیدی شیراز، با ظرفیت ۰٫۲۵ مگاوات که در حال ارتقاء به 5/0 مگاوات است و در سال 1388 بهره برداری شده است.

 

• نیروگاه خورشیدی الهیه در مشهد که با ظرفیت 11/0 مگاوات طی سه فاز در سال‌های 1393-1390 به بهره برداری رسید.

و مثال‌های متعدد دیگر که نشان از پیشرفت و توجه ایران به گسترش نیروگاه‌های انرژی پایدار دارد. (34)

نتیجه گیری و جمع بندی

انرژی های تجدید پذیر منابع انرژی قابل اطمینان و متنوعی از سوخت را فراهم می کنند که باعث افزایش امنیت انرژی، ریسک پایین و همچنین نیاز کمتر به واردات سوخت می شود. این انرژی ها همچنین به حفظ منابع طبیعی کشور کمک می کنند. بنابراین با گسترش روش‌های جایگزینی انرژی‌های پاک و سبز با سوخت‌های فسیلی در سال جهش تولید، قادر خواهیم بود علاوه بر جلوگیری از اتمام منابع ارزشمند انرژی مثل نفت و گاز، در حفظ محیط زیست و بقای موجودات زنده نیز نقش تعیین کننده‌ای داشته باشیم.

پی نوشتها

1. www.mitpressjournals.org
2. www.iea.org
3. www.donya-e-eqtesad.com
4. www.needtoknow.nas.edu
5. www.iea.org
6. www.cars.usnews.com
7. www.borna.news
8. www.isna.ir
9. www.khabaronline.ir
10. www.mpo-es.ir
11. www.yearbook.enerdata.net
12. www.cleanenergywire.org
13. www.eia.gov
14. www.arcadia.com
15. www.eea.europa.eu
16. www.ensani.ir
17. www.irna.ir
18. www.daneshenaft.ir
19. www.kedc.blogfa.com
20. www.eccim.com
21. www.tejaratnews.com
22. www.ocean.si.edu
23. www.news.energysage.com.
24. www.vittana.org
25. www.researchgate.net.
26. www.nrdc.org
27. www.blog.faradars.org
28. www.livetrucking.com
29. www.power-technology.com
30. www.usgs.gov
31. www.marketingirantalent.com
32. www.snn.ir
33. www.instagram.com
34. www.fa.wikipedia.org