تحریم‌ها و تاثیرات آن بر حفاظت از محیط زیست؛ مانعی بر سر راه جهش تولید

تحریم‌ها و تاثیرات آن بر حفاظت از محیط زیست

اعمال تحریم‌های بین المللی به ویژه برای کشورهای در حال توسعه از جنبه‌های مختلفی تاثیرهای مخرب به همراه دارد. از جمله حوزه‌ی محیط زیست که در اثر تحریم‌ها با کاهش کمک‌ها و حمایت‌های مالی، انتقال منابع علمی و تکنولوژی در این زمینه مواجه می‌شود. بدیهی است همکاری و مشارکت در موضوع محیط زیست یک وظیفه‌ی بین المللی محسوب می‌شود و برای هر فرد در هر نقطه‌ای از جهان توجه به حفظ محیط زیست مسئولیتی اجتماعی تلقی می‌شود.

همینطور بهره مندی از یک محیط زیست سالم و عاری از آلودگی نیز به عنوان حقوق بشر برای تمامی افراد جهان ضروری است و تاثیر نامطلوب تحریم‌ها بر حفظ آن، نقض حقوق بشر به حساب می آید.

کشور ایران دهمین کشور دنیا از نظر میزان انتشار دی اکسید کربن است و بر اساس گزارش تازه مرکز پژوهش‌های مجلس، خسارات وارد شده به ایران، در مسئله‌ی آلودگی های زیست محیطی سالانه هشت و نیم میلیارد دلار تخمین زده شده است. (1)

تاثیر مخرب تحریم‌ها بر توسعه‌ی انرژی‌های پاک

یکی از مهمترین تاثیرات مخربی که تحریم‌ها بر کشور ما گذاشته اند و شاید در میان دیگر آثار آن، کمتر مورد توجه قرار گرفته است، تاثیر منفی بر همکاری‌های جهانی در جهت توسعه و بهبود انرژی‌های تجدید پذیر است.

در این روزهایی که وضع نابسامان محیط زیست، شکی برای به کارگیری انرژی‌های تجدید پذیر باقی نمی‌گذارد، تحریم‌ها سبب شده اند تا بسیاری از شرکت هایی که تا پیش از این در زمینه توسعه و بهره برداری انرژی‌های نو با ایران همکاری می کرده اند، به همکاری خود پایان دهند و از ایران خارج شوند.

شرکت دانمارکی وستاس (Vestas) که بزرگترین و معتبرترین شرکت دنیا در تولید توربین‌های بادی است و سال‌ها با شرکت صبا نیرو در ایران در زمینه‌ی تولید توربین‌های بادی همکاری می کرد، در اثر تحریم‌ها و فشارهای بسیار زیاد آمریکا، دست از همکاری با ایران کشید.

شرکت‌های دیگری نیز از جمله شرکت آلمانی وارتا (VARTA) و شرکت نروژی  اشتات‌اویل (Stadtoil) که با ایران در زمینه ارائه‌ی باتری‌های خورشیدی و کاهش آلایندگی دی اکسیدکربن همکاری می کردند به خاطر تحریم ها، همکاری خود را قطع نمودند. همچنین طرح‌ها و پیشنهادات زیادی از سوی دانشمندان ایرانی در زمینه‌ی حفظ محیط زیست مطرح شده است که متاسفانه به دلیل عدم استقبال مجامع بین المللی در اثر تحریم ها، بدون بهره مانده اند.

پیامد قطع همکاری‌های بین المللی در اثر تحریم‌ها سبب شده است که ایران نتواند بر خلاف کشورهای توسعه یافته، رویکرد فزاینده‌ای نسبت به انرژی‌های تجدید پذیر داشته باشد و از آنجا که تامین انرژی از اساسی‌ترین نیازهای یک جامعه است، کماکان به بهره برداری از منابع تجدید ناپذیر و سوخت‌های فسیلی بپردازد. استفاده از انرژی‌های تجدید ناپذیر علاوه بر آن که سهم آیندگان از منابع خدادادی را به خطر می‌اندازد، سبب آلودگی محیط زیست، هوا، آب، خاک، انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی دی اکسید کربن می‌شود. (2)

تاثیرات منفی استفاده از سوخت‌های فسیلی در سایه‌ی مخرب تحریم ها

از آن جایی که مساله محیط زیست امری جهانی تلقی می‌شود و معضلات ناشی از اهمال در این زمینه حد و مرز نمی شناسد و هرگونه بحران زیست محیطی به سرعت یا به تدریج گریبان کل جهان را خواهد گرفت، سازمان ملل متحد از سال 2001، روز 6 نوامبر (15 آبان) را به عنوان «روز جهانی پیشگیری از سوء استفاده از محیط زیست به هنگام جنگ و درگیری‌های مسلحانه» نام نهاد، تا به این طریق هر گونه رفتار سیاسی که منجر به تهدید زیست محیطی می‌شود را محکوم نماید و توجه جهانی را فارغ از نوع سیاست به اهمیت این موضوع جلب کند.

امروزه تحریم‌های اقتصادی ناعادلانه و یک جانبه که می توان از آن‌ها به عنوان جنگ سرد علیه کشورمان یاد نمود، سبب شده است علاوه بر مشکلات معیشتی که برای تمام مردم ایجاد شده است، مشکلاتی زیست محیطی نیز گریبانگیر کشورمان شود و سلامتی مردم جامعه را تحت الشعاع قرار دهد.

متاسفانه به دلیل عدم وجود امکانات در تامین انرژی‌های تجدید پذیر، انتشار گازهای گلخانه ای رو به گسترش قرار گرفته است و از آنجا که در اثر اعمال تحریم ها، بهره مندی از روش‌های نوین عمدتاً دچار کاهش گردیده اند و با کیفیت پایین ارائه می شوند و یا حتی به طور کلی قطع شده اند، متاسفانه شاهد اثرات مخرب گازهای ناسازگار با لایه ی ازون خواهیم بود چرا که کشور ما هنوز تکنولوژی لازم برای برای کاهش آلایندگی گازها را در اختیار ندارد. (3)
 

جهش تولید، بایدها و نبایدهای زیست محیطی در سایه‌ی تحریم

مقام معظم رهبری به رسم هر سال و با عنایت به نیاز اصلی کشورمان در شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی روز جامعه، سال 1399 را سال جهش تولید نامگذاری کردند و بر لزوم استقلال و خودکفایی کشور در برابر تحریم‌های خصمانه‌ی دشمنان، با تکیه بر اقتصاد مقاومتی و توانمندی‌های بومی تاکید نمودند.

شکی نیست که دسترسی به رشد بلند مدت اقتصادی و توسعه ی پایدار بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی و توجه به توان اکولوژیک میسر نمی‌شود.

از این رو در فرایند جهش تولید، لازم است بایدها و نبایدهای زیست محیطی، استفاده هر چه بیشتر از انرژی‌های سبز، عدم بهره برداری بیش از حد از منابع آبی و خاکی و معدنی و... مد نظر قرار داده شود.



با توجه به اهتمام تمامی دستگاه‌های کشور در جهت نیل به اهداف جهش تولید در سال جدید، روند صعودی استفاده از سوخت‌های فسیلی و انرژی‌های تجدید ناپذیر، زنگ خطری برای محیط زیست کشور محسوب می‌شود. مصرف روز افزون منابع فسیلی منجر به هدر رفت منابع ملی و همچنین آلودگی محیط زیست خواهد شد.

کشور ما به عنوان یک کشور در حال توسعه و در مسیر صنعتی شدن نیازمند انرژی است و تا انرژی نباشد، داشتن تولیدات صنعتی امکان پذیر نخواهد بود. از آنجا که در اثر تحریم‌ها تکنولوژی استفاده از انرژی‌های سبز و تجدید پذیر را در اختیار نداریم و کشورهای دیگر حاضر به همکاری در این زمینه با ما نیستند، قسمت عمده‌ی انرژی مورد نیاز ما از طریق منابع نهفته‌ی زمین مانند نفت و گاز و همچنین بهره برداری از معادن و جنگل‌ها تامین می‌شود. (4)

استفاده از این انرژی‌ها سبب افزایش گازهای آلاینده و به خصوص دی اکسید کربن می‌شود که هم اکنون نیز تولید بی رویه‌ی این گاز در سطح کره‌ی زمین باعث شده است که دمای زمین در 100 سال اخیر، افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. تحریم ها به هردلیلی و نیتی که وضع شده باشند، در حال حاضر باعث تخریب محیط زیست به عنوان یک میراث بشری شده اند که هرگز قابل جبران نخواهد بود و تمام مجامع جهانی باید در آینده پاسخگوی اقدامات نسنجیده خود باشند.(5)
 

حفاظت از محیط زیست زیر فشار تحریم ها

بدیهی است با وجود تحریم های خصمانه‌ی اقتصادی علیه جمهوری اسلامی ایران و شرایط اقتصادی که هم‌اکنون کشور با آن مواجه است، طرح‌ها و برنامه‌ها از نظر اجرایی، اولویت بندی خواهند شد ولی در عین حال نباید در اجرای طرح‌ها و پروژه های توسعه ای و عمرانی، توجه به حفاظت از محیط زیست را فراموش کرد.

علاوه بر تحریم ها، از آنجا که کشور ما به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای خشک و نیمه خشک قرار دارد و قسمت زیادی از کشورمان در معرض بحران کم آبی و خشکسالی است و همچنین آلودگی روز افزون کلانشهرها و پدیده های نوظهوری مانند انتشار ریزگردها در برخی استان‌ها کشورمان، هزینه های زیادی بر دوش نهادهای مربوطه گذاشته اند، شاید کشور ما ایران نتواند طرح های خود را در زمینه‌ی حفظ محیط زیست در زمان بندی مناسب به انجام برساند و نقش خود را به عنوان کشور حافظ محیط زیست به خوبی ایفا کند. (6)
 

راهکارهای لازم الاجرا در جهت حفاظت از محیط زیست

سالانه در تمامی کشورهای توسعه یافته هزینه‌های بسیاری صرف بهره برداری از انرژی های تجدید پذیر می شود. در چهار سال اخیر کشورهای در حال توسعه نیز به خصوص در منطقه‌ی خاورمیانه و محدوده‌ی خیلج فارس مبلغی بالغ بر 270 میلیارد دلار در جهت تولید انرژی های پاک، سرمایه گذاری نموده اند. لازم است کشور ما نیز در تدوین بودجه‌ی سالیانه، اعتبار ویژه ای به این امر اختصاص دهد که تا حدودی بتوان میزان انتشار آلاینده‌ها را کاهش داد.

وزارت نیرو باید تمهیداتی بی‌اندیشد تا سرمایه گذاران بخش خصوصی، انگیزه لازم برای تولید انرژی های تجدید پذیر را به دست آورند و همچنین لازم است دیپلماسی ایران با تعامل با کشورهای دوست، به جذب سرمایه گذاران خارجی در این حیطه اقدام بنماید.

فراهم نمودن مواد اولیه و زیر ساخت های لازم، همچنین تجهیز و ساخت آزمایشگاه هایی برای بهینه سازی استخراج سوخت های فسیلی از جمله مواردی است که توجه به آن برای کاهش آلودگی زیست محیطی ضرورت دارد.

کشور ایران با داشتن 300 روز آفتابی در سال، پتانسیل بالقوه ای برای بهره برداری از انرژی خورشیدی و تولید برق از آن دارد. همچنین از آنجایی که کشور ما محل وزش بادهای موسمی در روزهای زیادی از سال است، امکان ساخت توربین های بادی و استفاده از انرژی باد نیز برای ما موجود است. با تخصیص بودجه لازم، قرار دادن سهمی از هزینه ی انرژی های پاک در قبوض آب و برق و ... می توان هزینه ی انجام برخی از طرح های بهره برداری از انرژی پاک را فراهم نمود.(7)

از آنجا که مشکلات آلودگی هوا از ابعاد گوناگونی قابل بررسی است، با یک نسخه‌ی واحد قابل حل نخواهد بود. اما پر واضح است با حذف آلاینده‌ها و منابع انتشار آلودگی و همچنین به کارگیری فناوری های نوین می توان گام موثری در حل این مشکلات برداشت.

بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌های فناوری شرکت‌های دانش بنیان و پژوهشگران این عرصه و حمایت از استارتاپ‌هایی که ایده‌های جدید برای کمک به کاهش آلاینده‌ها دارند، علاوه بر اشتغال زایی کمک زیادی به حفظ محیط زیست در شرایط کنونی کشور می کند. (8)

جمع بندی و نتیجه گیری

در این روزها بحث تحریم های ناعادلانه علیه ایران، در بسیاری از بحث های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... در سراسر دنیا به بحثی داغ تبدیل شده است. جدای از تبعات اقتصادی سختی که این تحریم‌ها بر زندگی معیشتی مردم داشته است، از جنبه های دیگر این تحریم های ظالمانه نیز نمی توان غافل بود.

یکی از تاثیرات منفی تحریم ها، اثر مخرب آن بر حفظ محیط زیست است که علی‌رغم دید کوتاه جوامع غربی، این تاثیرات مخرب در طول زمان گربیان کل کره‌ی زمین را خواهد گرفت. محدود نمودن ایران در تهیه‌ی منابع مالی، قطع همکاری‌ها از سمت دیگر کشورها برای رسیدن به فناوری کاهش آلاینده، عدم قرار دادن دانش و تکنولوژی لازم برای بهره برداری از انرژی های سبز و... همه و همه از اثرات منفی تحریم‌ها به شمار می‌روند.

در این شرایط وظیفه‌ی مسئولین و تمامی نهادهای وابسته، بر این است که با استفاده از پتانسیل های موجود، برنامه ریزی صحیح و اجرای طرح های تخصصی در این زمینه، تمام تلاش خویش را به کار گیرند تا بتوانند قسمتی از اثرات مخرب زیستی در فشار تحریم‌ها را کاهش دهند.

پی نوشتها

1. www.irna.ir
2. www.ensani.ir
3. www.doe.ir
4. www.doe.ir
5. www.irna.irwww.irdiplomacy.ir
6. www.shana.ir
7. www.ecomotive.ir