ترازنامه (Balance Sheet)

آیا تاکنون با خود اندیشیده اید که گزارشات مالی مربوط به بورس اوراق بهادار یا حساب های مالی بیزینس های مختلف چگونه تهیه می شود؟ موقعیت مالی شرکت ها نسبت به یکدیگر چگونه سنجیده شده و سرمایه گذاران و وام دهندگان از چه عواملی برای سنجش موقعیت شما استفاده می کنند؟ ترازنامه مفهومی در علم حسابداری است که به بررسی و جمع آوری حساب های مالی شرکت می پردازد.

ترازنامه یکی از اصلی ترین گزارش های مالی مجموعه شناخته می شود که دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام را در یک معادله قرار داده و سعی در ایجاد توازن در آن ها دارد.

از آن جایی که نقش ترازنامه در نمایش موقعیت کلی شرکت در یک تاریخ مشخص بسیار اهمیت دارد، در ادامه این مقاله قصد داریم تا این مفهوم و اجزای آن را بررسی کنیم و نقش آن را در تحلیل بنیادی بورس بگوییم.

ترازنامه چیست؟

ترازنامه در لغت به معنای عملکرد و شرح حال است. در اصطلاح، این واژه برای برای تعیین وضعیت مالی یک شرکت استفاده می شود. در این گزارش تمامی دارایی ها و بدهی های شرکت گردآوری شده و تحت معادلاتی خاص ارائه می شود. به زبانی ساده تر، اظهارنامه مالی که میزان دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام را در یک زمان مشخص خلاصه کرده و توسط خود شرکت ارائه می شود را ترازنامه می گوییم.

ترازنامه با نام صورت وضعیت مالی نیز شناخته می شود زیرا وضعیت مالی را در یک مقطع زمانی مشخص نمایش می دهد. این گزارش یکی از مهم ترین منابعی است که در تحلیل وضعیت مالی شرکت ها و مقایسه آن ها با سایر رقیبان به کار می رود و به همین خاطر ارائه اطلاعات درست و تسلط بر شیوه تحلیل آن ها امری مهم است.

از آن جایی که ارائه اطلاعات درست در این گزارش به فهم و درک ما از ساختار ترازنامه بستگی دارد، در ادامه به تشریح و تحلیل هر یک از قسمت های ترازنامه و شیوه نگارش آن ها می پردازیم.

ساختار ترازنامه

همان طور که گفتیم ترازنامه یک گزارش مفصل از ساختار مالی شرکت است که در آن مشخص می شود که مجموعه چه میزان دارایی و چه میزان بدهی دارد.

ساختار ترازنامه بر اساس دقیق ترین فرمول های حسابداری تدوین شده است و طبق فرمول، همواره باید تساوی بین دو طرف معادله برقرار باشد در غیراین صورت گزارشات اشتباه خواهد بود و باید عیب یابی گردد. (1)



برای تشریح اجزای یک ترازنامه به بیان یک مثال می پردازیم. تصور کنید که یک سرمایه گذار قصد دارد تا شرکت تولید اجزای ماشین ها و خودروهای سواری را تاسیس کند. او برای این  کار مقدار اندکی سرمایه دارد که کافی نیست و برای تکمیل آن نیازمند شریک یا وام از بانک است. او شرکایی را برای کسب وکار خود پیدا می کند و مبلغی را از بانک نیز وام می گیرد. اکنون این مجموعه برای ارائه صورت مالی یا ترازنامه در ابتدای تاسیس شرکت خود باید اطلاعات زیر را ارائه کند:

مقدار کل دارایی های فعلی= سهم هر شریک+ میزان وام (یا بدهی ها)

فرمول بالا ساده ترین شکل ترازنامه یک شرکت است. بدیهی است که هر مجموعه با توجه به شرایط خود، ساختار مالی متفاوتی نسبت به سایر رقبا دارد و عوامل بسیار زیادی می تواند در ترازنامه آن دخیل باشد. اما به صورت کلی هر ترازنامه از سه بخش دارایی ها، بدهی و حقوق صاحبان سهام تشکیل می شود. در ادامه جدولی ترسیم شده است که زیرمجموعه هر یک از این سه بخش را نمایش می دهد:
 
حقوق صاحبان سهام بدهی ها دارایی ها
سرمایه پرداختنی های تجاری و غیرتجاری موجودی نقد
علی الحساب افزایش سرمایه مالیات پرداختی سرمایه گذاری کوتاه مدت
اندوخته قانونی سود سهام پرداختی دریافتی های تجاری و غیرتجاری
سود و زیان انباشته تسهیلات مالی موجودی مواد و کالا
و ... پیش دریافت ها سفارشات و پیش پرداخت  ها
پرداختنی های بلند مدت دریافتی های بلند مدت
تسهیلات مالی دریافتی بلند مدت سرمایه گذاری های بلندمدت
ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان دارایی های نامشهود
و... دارایی های ثابت مشهود
 
همان طور که در جدول بالا مشاهده کردید، شکل و قالب کلی هر ترازنامه از سه بخش اصلی تشکیل می شود که با توجه به میزان سرمایه اولیه و اقلام متعدد هر شرکت، می تواند زیرمجموعه هایی به شرح بالا داشته باشد. در ادامه به تشریح بیشتر هر یک از موارد بالا می پردازیم. (2)
 
دارایی ها
دارایی ها شامل تمام اقلام و مواردی است که قابلیت تبدیل به پول نقد دارد. این اقلام می تواند در دو دسته کوتاه مدت یا بلندمدت دسته بندی گردد. دارایی های کوتاه مدت که با عنوان دارایی های جاری نیز شناخته می شود، در طول یکسال یا کمتر می توانند به پول نقد تبدیل شوند اما دارایی های بلند مدت یا غیرجاری مدت زمان بیشتری برای تبدیل به پول نقد نیاز دارند. لیست اقلام جاری و غیرجاری را در جدول بالا می توانید مشاهده کنید.


 
بدهی ها
این لیست شامل اقلامی است که شرکت موظف است طی سررسید به طرفین قرارداد پرداخت کند. مجموع اقلامی که شرکت موظف است طبق سررسید به طرفین قرارداد پرداخت کند با نام بدهی ها شناخته می شود. طرفین قرارداد می تواند طلب تامین کنندگان، اجاره بها، سود سهام داران، تسهیلات و حقوق باشد.

بدهی ها نیز به دو دسته جاری و غیرجاری تقسیم می شود. بدهی های جاری شامل بدهی های بانکی، سود قابل پرداخت، اجاره، مالیات، تسهیلات و سود سهام های قابل پرداخت است اما بدهی های غیرجاری شامل بدهی های بلند مدت و بدهی های مالیاتی تعلیق شده می شود.
 
حقوق صاحبان سهام
حقوق صاحبان سهام پولی است که به صاحبان کسب وکار یعنی صاحبان سهام آن تعلق می گیرد. این پول با عنوان «دارایی های خالص» نیز شناخته می شود و معادل کل دارایی های یک بیزینس به غیر بدهی هایی است که به طلبکاران باید پرداخت شود. همان طور که در جدول بالا مشاهده می کنید، حقوق صاحبان سهام شامل مواردی می شود که در ادامه به تشریح بیشتر آن ها می پردازیم: (2)
 
  • سود انباشته
  • سود خالص یک شرکت که مجددا بر روی کسب وکار سرمایه گذاری شده و یا پرداخت بدهی ها مورد استفاده قرار می گیرد با نام سود انباشته شناخته می شود. باقی مانده این سود در میان صاحبان سهام طبق قرارداد تقسیم می شود.


 
  • سرمایه پرداخته شده
  • یا مازاد سرمایه نیز بیانگر مقداری است که صاحبان سهام مازاد بر حساب سهام های عادی یا سهام ممتاز سرمایه گذاری کرده اند. این سرمایه بر حسب ارزش نسبتی بوده و مجموع ارزشی است که با هر قیمت خریداری شده است و ارتباطی با نوسانات بازار ندارد.
 
  • سهام ممتاز
  • نام یکی دیگر از اقلام حقوق صاحبان سرمایه است که توسط شرکت ارائه می شود. این سهام آن قدر اندک است که هیچ بار مالی بر روی ارزش اقلام ترازنامه نمی گذارد و سهام بازار را تغییر نمی دهد. سهام ممتاز و سهام عادی با ضرب ارزش نسبی در تعداد سهم های صادره محاسبه می شود.

نکته حائز اهمیت در بررسی این بخش این است که جمع دو طرف معادله ترازنامه باید با یکدیگر برابر باشند. یعنی کل دارایی ها با مجموع بدهی ها و حقوق صاحبان سهام باید برابر باشد در غیر این صورت عدم تعادل در این معادله بیانگر اختلال در وضعیت مالی یا ضعف در تهیه گزارش شرکت خواهد بود. (2)
 

تفسیر ترازنامه در تحلیل فاندامنتال

تحلیل فاندامنتال یا بنیادی، علم ارزیابی متغیرهای اقتصادی، مالی و دیگر موارد تغییرپذیر درباره یک دارایی است. این تحلیل به بررسی شرایط یک پروژه یا شرکت از جنبه های گوناگون می پردازد و تمامی عوامل موثر بر آن را بررسی می کند. یکی از صورت های مالی مهم برای تحلیل بنیادی، ترازنامه است و در ادامه به چگونگی استفاده از این گزارش برای تحلیل می پردازیم.



همان طور که اشاره کردیم ترازنامه تصویر لحظه ای از وضعیت مالی شرکت را نمایش می دهد و بر اساس این گزارش آینده مالی یک واحد تجاری رقم می خورد.

ما با استفاده از این گزارش می توانیم منابع مالی شرکت ها را بررسی کنیم و با استفاده از آن ها درباره آینده شرکت و سرمایه گذاری در آن تصمیم بگیریم. بدیهی است که اگر یک شرکت دارایی های خود را با کمک وام و استقراض کسب کرده باشد؛ شرکت بیشتر در معرض شکست قرار دارد. اما برای تحلیل کاربردی تر ترازنامه ها نیاز است که هر یک از اقلام آن را به صورت مجزا بررسی کنیم.

توجه کنید که بررسی مجزا هر ترازنامه هیچ اطلاعاتی در اختیار ما قرار نمی دهد بلکه باید به صورت مقایسه ای حداقل دو ترازنامه مربوط به دو دوره مالی را بررسی کنیم تا بتوانیم وضعیت شرکت را نسبت به گذشته دریابیم. به عنوان مثال، برای بررسی وضعیت شرکت تولید قطعات خودورهای سواری که در ابتدا گفتیم، بهتر است ترازنامه دو سال متوالی یا دو دوره متوالی را با یکدیگر مقایسه کنیم تا میزان دارایی ها، بدهی ها و منابع مالی آن را بررسی کنیم. بررسی اقلام ترازنامه به شرح زیر است:
 
دارایی ها
آیا دارایی های امسال نسبت به پارسال افزایش یافته است؟ آیا شرکت تولدکننده قطعات خودرو موفق شده است که بخشی از تولیدات خود را به فروش برساند و بخشی از بدهی های خود را پرداخت کند؟ اگر شرکت موفق نشود بخشی از دارایی های خود را به فروش برساند ناچار است که آن ها را از ترازنامه حذف کند زیرا در دسته مطالبات سوخت شده قرار می گیرد.
 
منابع مالی
در ترازنامه بسیار اهمیت دارد که منابع مالی شرکت را بررسی کنید تا ببینید آیا این دارایی ها از کیفیت مناسبی برخوردار است یا نه؟ میزان ریسک یا سوددهی این منابع قابل تضمین است یا نه؟
 
بدهی ها
در بررسی ترازنامه ها باید توجه داشته باشید که بدهی آن نسبت به سال گذشته رشد نداشته باشد زیرا افزایش در مقدار بدهی به معنای عدم مدیریت درست سهام ها و استقراض بیشتر از منابع مالی گوناگون است. رشد بدهی ها می تواند شرکت را در معرض ورشکستگی قرار بدهد.
 
حقوق صاحبان سهام
برخلاف بخش بدهی ها، رشد حقوق صاحبان سهام، مثبت تلقی می شود. حقوق صاحبان سهام بیانگر ثروت خالص شرکت است و نسبت به سال قبل باید حداقل بین 10 تا 15 درصد رشد داشته باشد در غیر این صورت عدم رشد شاید بیانگر ورشکستگی شرکت باشد. (3)



به صورت کلی هنگام بررسی ترازنامه یک شرکت می توانید اطلاعات زیر را بررسی کنید:
 
  • میزان بدهی های شرکت و مبلغی که باید به طلبکاران پرداخت کند.
 
  • ثروت خالص یا حقوق سهامداران شرکت و بررسی ارزش دفتری بیزینس
 
  • دارایی های شرکت و ارزش مادی آن
 
  • بررسی پیشرفت یا پسرفت شرکت طی دو دوره متوالی
 
  • بررسی نرخ رشد آن نسبت به دوره قبل
 
  • بررسی تغییرات زمانی سه ماهه، شش ماهه و یک ساله در هر یک از اقلام ترازنامه
 
  • بررسی استحکام مالی شرکت در آینده با توجه به نرخ رشد اقلام در حال حاضر
 
  • تصمیم برای سرمایه گذاری یا عدم سرمایه گذاری با توجه به موارد بررسی شده

شما می توانید برای تهیه ترازنامه یک شرکت به دفاتر و مجموعه حسابداری آن ها مراجعه کنید و از طریق وبسایت الکترونیکی آن مجموعه به رویدادهای مالی ثبت شده، دسترسی داشته باشید. (2) و (3)
 
جمع بندی و نتیجه گیری
صورت های مالی شرکت ها به چند دسته تقسیم می شود که ترازنامه یکی از مهم ترین آن ها است. گزارشی که یک کسب وکار درباره بدهی ها، دارایی ها و حقوق صاحبان سهام را در یک مقطع زمانی مشخص ارائه می کند را با نام ترازنامه می شناسیم. ترازنامه شامل اقلام گوناگونی است که با توجه به گستردگی شرکت و میزان سپرده های آن می تواند متفاوت باشد.

اما به صورت کلی ترازنامه شامل سه جنبه دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام است. در این مقاله به بررسی هر یک از این اقلام پرداختیم و زیرمجموعه های آن را معرفی کردیم. ترازنامه در بررسی وضعیت مالی شرکت و تحلیل بنیادی بورس نقش بسیار مهمی ایفا می کند به همین منظور آشنایی با شیوه تحلیل آن اهمیت بسیار زیادی دارد.

در ادامه این مقاله به توضیح و تشریح شیوه تفسیر ترازنامه ها پرداختیم. در نهایت شما می توانید از طریق آشنایی با اقلام ترازنامه و مقایسه دو دوره متوالی صورت های مالی یک شرکت، درباره سرمایه گذاری یا عدم سرمایه گذاری در آن مجموعه تصمیم گیری کنید.

پی نوشتها
  1. www.accountingcoach.com
  2. www.investopedia.com
  3. www.cfainstitute.org