فرابورس چیست و چه تفاوتی با بازار بورس دارد؟

فرابورس

بورس (به فرانسوی Bourse) و (به انگلیسی Exchange) به بازاری سازمان یافته گفته می شود که در آن قیمت گذاری، خرید و فروش کالا و اوراق بهادار انجام می گیرد. اگر بخواهیم به یک زبان ساده بورس را تعریف کنیم، می توانیم آن را یک بازار در نظر بگیریم.

همان طور که در بازارهای سنتی، کالا و سرمایه های مختلف به ازای دریافت پول معامله می شوند، در بورس نیز دارایی های گوناگونی خرید و فروش می شوند. اما تفاوت در اینجاست که می توان بورس را یک بازار رسمی و دائمی نام گذاری کرد. در ادامه به معرفی مفاهیم مهم این بازار می پردازیم.

اوراق بهادار (Security)

اوراق بهادار، یک ابزار مالی دارای ارزش است که قابلیت خرید و فروش را دارد. این اوراق برای مالک خود، حقوق مالی ایجاد می کنند و به صورت کلی، به سه دسته زیر تقسیم بندی می شوند.
 

• اوراق حقوق صاحبان سهام (Equity)

• سهام یکی از معروف ترین و مهم ترین انواع اوراق بهادار است و حجم بسیار زیادی از معاملات در بازار بورس به آن اختصاص دارد، به طوری که برخی بورس را به بازار سهام می شناسند. هر سهم بیانگر میزان مالکیت یک سرمایه گذار در یک دارایی است. در واقع، مالکیت یک شرکت به تعدادی سهام تقسیم می شود و افراد به میزان تعداد سهمی که خریده اند، در مالکیت آن شرکت سهیم هستند.

 

• اوراق بدهی یا اوراق قرضه (Bond)

• به اوراقی گفته می شود که شرکت صادر کننده آن تعهد می کند در قبال مبلغی که از خریدار دریافت نموده است، مبلغ مشخصی را در دوره های از پیش تعیین شده، به او پرداخت نماید. علاوه بر این، پس از به پایان رسیدن زمان مورد توافق، آن شرکت وظیفه دارد که اصل مبلغ دریافتی از خریدار را نیز به او برگرداند.

 

• ابزارهای مشتقه (Derivative Contract)

• ابزار مشتقه یکی دیگر از انواع اوراق بهادار هستند.

ابزار مشتقه به قرارداد یا اوراقی ابلاغ می شود که ارزش آن ها وابسته به ارزش کالا، شمش، اوراق بهادار و یا ارز اصلی است و به تنهایی ارزش مستقلی ندارند.

برخی از متداول ترین اوراق مشتقه به شرح زیر است:
 

• قرارداد سلف

 

• قرارداد آتی یا قرارداد آینده (Futures Contract)

 

• قرارداد اختیار معامله (Option)

 

• قرارداد معاوضه یا سواپ (Swap)

 

• پیمان آتی (Forward contract)

به صورت کلی، بورس به دو دسته بورس کالا و بورس اوراق بهادار تقسیم می شود. در بورس کالا، کالا و در بورس اوراق بهادار، سهام و اوراق قرضه خرید و فروش می شود. در ایران چهار نوع بورس به شرح زیر وجود دارد که در هر یک از آن ها، شرکت هایی در حال فعالیت هستند.

بورس اوراق بهادار (Stock exchange)

فرابورس (Over-the-counter)

بورس کالا (Commodity exchange)

بورس انرژی ایران (Iran Energy Exchange)

در دنیا یک نوع بورس دیگر به نام بورس ارز هم وجود دارد که در آن ارزهای خارجی مبادله می شوند. البته کارگزاری های بورس ایران در این حوزه فعالیت ندارند و مبادلات ارزی به صورت دستی، در صرافی و یا بازار آزاد انجام می گیرد. (1)
 

فرابورس چیست؟

داد و ستد خارج از بورس یا به اصطلاح فرابورس ( off exchangeیا Over-the-counter) و یا به صورت اختصاری OTC، یک نوع اوراق بهادار است که در بازار بورس رسمی و تحت نظارت آن معامله نمی شود و به صورت مستقیم بین دو طرف بدون هیچ گونه واسطه ای انجام می شود.

همچنین، اصطلاح فرابورس می تواند در مورد سهامی به کار برده شود که به جای یک بورس متمرکز در بازارهای دلالی (Market Dealer) معامله می شود. علاوه بر این، فرابورس به دیگر ابزارهای مالی، مانند اوراق مشتقه (که از طریق یک بازار دلالی معامله می شوند) یا به اوراق بدهی نیز اشاره دارد.

به این نکته مهم توجه داشته باشید که معاملات فرابورس بدون راهنمایی و نظارت صرافی ها انجام می شود. بورس اوراق بهادار (Stock exchange) نقدینگی ایجاد می کند، شفافیت به وجود می آورد، قیمت بازار را حفظ می کند و ریسک اعتباری پیش فرض طرفین در طول معامله را کاهش می دهد. (1)

در خصوص تاریخچه شروع فعالیت بازارهای بورسی در ایران باید بگوییم، بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ افتتاح شد و شرکت فرابورس ایران در سال 1387 در اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیر تجاری تهران به ثبت رسید و بازار فرابورس ایران به صورت رسمی در مهر ماه سال ۱۳۸۸ فعالیت خود را شروع کرد. (1)

ساختار فرابورس چگونه است و چه شرکت هایی در آن حضور دارند؟

فرابورس نیز ساختاری مانند بازار بورس دارد و در آن سهام شرکت ها مبادله می شود و با توجه به میزان عرضه و تقاضا قیمت گذاری انجام می گردد. به صورت کلی، فرابورس شامل پنج بازار با نام های بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار ابزارهای نوین مالی و بازار پایه است و زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می کند.

سهام شرکت هایی که شرایط تعیین شده توسط این سازمان را داشته باشند در بازار اول و دوم خرید و فروش می شوند و شرکت هایی که هنوز شرایط و اعتبار لازم را کسب نکرده اند، می توانند در بازار پایه حضور پیدا کنند.

در بازار اول، شرکت های سهامی عام که بر اساس ضوابط پذیرش موفق بــه کسب شرایط لازم شده اند، می توانند سهام شرکت خود را در بازار فرابورس عرضه کنند. در بازار دوم نیز مانند بازار اول، معاملات سهام شرکت های سهامی عام انجام می پذیرد اما شرایط پذیرش در آن، آسان تر از بازار اول است.

بازار پایه فرابورس با هدف ایجاد قابلیت خرید و فروش سهام شرکت هایی که موفق نشده اند تا در بورس و یا دیگر بازارهای فرابورس پذیرش شوند، ایجاد شده است. در این بازار امکان حضور بسیاری از شرکت های سهامی وجود دارد. (1)

مزایای سرمایه گذاری در فرابورس چیست؟

در این قسمت به بررسی برخی از مهم ترین مزایای سرمایه گذاری در فرابورس می پردازیم.
 

سهولت در پذیرش

شرایط پذیرش شرکت ها در فرابورس آسان تر از بازار بورس است و فرآیند انجام آن نیز کوتاه تر است.
 

تامین مالی راحت

شرکت هایی که موفق به پذیرش در فرابورس می شوند، به راحتی و بدون صرفه هزینه زیادی می توانند اقدام به جذب سرمایه گذاران جدید و تامین مالی نمایند.
 

برخورداری از معافیت های مالیاتی

یکی از مهم ترین مزایای پذیرش در فرابورس، امکان استفاده از معافیت های مالیاتی تا حداکثر به میزان 10 درصد از درآمد است. البته شرکت هایی شرکت هایی که در بازار پایه حضور دارند، نمی توانند از این معافیت استفاده کنند.
 

وثیقه گذاری سهام

از آنجا که بانک ها، سهام شرکت های پذیرش شده در فرابورس را به عنوان دارایی قابل قبول به عنوان وثیقه جهت دریافت تسهیلات بانکی بــه رسمیت می شناسد، افرادی که در فرابورس دارای سهام هستند، می توانند برای دریافت تسهیلات، سهام خود را به وثیقه بگذارند.
 

امکان انتشار اوراق بهادار

شرکت های حاضر در فرابورس می توانند حداکثر تا میزان 60 درصد سرمایه لازم برای اجرای پروژه های خود را از طریق انتشار اوراق تامین نمایند.
 

سهولت خارج شدن از فرابورس

در صورتی که شرکت های حاضر در فرابورس قصد خروج از آن را داشته باشند، به راحتی می توانند با طی فرآیند مربوطه آن را به انجام برسانند. این شرکت ها می توانند به بازارهای دیگر منتقل شوند و حتی به شرکت سهامی خاص تبدیل گردند.
 

عدم وجود حجم مبنا

حجم مبنا در خصوص سهام مبادله شده در فرابورس استفاده نمی شود، به همین دلیل معاملات دارای قابلیت نقد شوندگی بالاتری هستند و روان تر انجام می شوند همچنین، عرضه و تقاضا برای این نوع سهام خیلی زود متعادل می شود و مدت زمان زیادی صف خرید و فروش ادامه پیدا نمی کند. (2)

شرایط خرید و فروش سهام در فرابورس چیست؟

توجه به این نکته بسیار مهم است که سهام شرکت های فرابورسی و بورسی با یک کد معاملاتی قابل مبادله هستند. به همین منظور، شما می بایست قبل از آغاز انجام معامله، جهت دریافت کد بورسی خود از کارگزاری های مجاز اقدام کنید. یکی از سوالاتی که برای بسیاری از افراد علاقه مند به سرمایه گذاری در بازارهای مالی به وجود می آید، این است که شرایط معامله در فرابورس چیست و چه تفاوتی با معامله در بورس دارد؟

در پاسخ باید بگوییم که خرید و فروش سهام در فرابورس هیچ گونه تفاوتی با معامله در بازار بورس ندارد و با یک کد بورسی می توانید معاملات خود را در فرابورس با استفاده از سامانه کارگزاری های مختلف انجام دهید. در واقع، تفاوت عمده ای در روش معامله در بورس و فرابورس وجود ندارد. (2)

تفاوت های بورس و فرابورس

بورس و فرابورس هر دو جزئی از بازار سرمایه محسوب می شوند اما با توجه به اینکه فرآیند پذیرش و مبادله سهام در فرابورس راحت تر است، شرکت های کوچک تر می توانند سهام خود را در آن عرضه کنند. به عبارت دیگر می توان گفت شرکت هایی که شرایط پذیرش در بازار بورس را ندارند، معمولا در ابتدا وارد بازار فرابورس شده و در آن به عرضه سهام خود اقدام می کنند. در ادامه به معرفی برخی از مهم ترین تفاوت های بورس و فرابورس می پردازیم.
 

• تقسیم بندی بازار

به صورت کلی، بورس به دو بازار اول و دوم تقسیم شده که عملکرد آن ها به هم مرتبط است. به این صورت که اگر یک شرکت در بازار اول عملکرد خوبی نداشته باشد به بازار دوم انتقال خواهد یافت و در مقابل اگر شرکتی در بازار دوم عملکرد قابل قبولی داشته باشد، به بازار اول منتقل خواهد شد و در نهایت اگر یک شرکت در بازار دوم نیز فعالیت قابل قبولی نداشته باشد از بازار سهام خارج می شود. اما بازار فرابورس دارای ۵ بازار، اول، دوم، سوم، ابزار های نوین مالی و پایه است. (2) و (3)
 

• فرآیند پذیرش

به صورت کلی، شرایط پذیرش و خرید و فروش سهام در فرابورس آسان تر از بورس است. در واقع می توان گفت که یکی از مهم ترین وظایف این بازار، سامان دهی دارایی شرکت هایی است که تمایل دارند به سرعت وارد بازار سرمایه شوند اما هنوز موفق نشده اند تا شرایط ورود به بازار بورس و اوراق بهادار را احراز نمایند.

بروکراسی های اداری آسان تر و شرایط متنوع پذیرش شرکت ها در بازار فرابورس، این امکان را به وجود آورده است تا بنگاه های اقتصادی بتوانند با احراز حداقل شرایط و در مدت زمانی کوتاه، به این بازار مالی وارد شوند و از کلیه مزیت های شرکت های پذیرفته شده در بازار بورس بهره مند گردند. همچنین، شرایط پذیرش سهام در بازار بورس تا حدودی دشوار است، فرابورس با شرایط سهل تر تشکیل شده است تا شرکت های کوچک هم قادر باشند تا سهام خود را در بازار سرمایه ارائه کنند. (2) و (3)
 

• زمان معاملات

یکی دیگر از تفاوت های بورس و فرابورس، زمان اختصاص داده شده جهت انجام معاملات است. بازار بورس از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ (به جز روزهای تعطیل رسمی) فعالیت می کند، اما ساعات کار فرابورس تا ساعت 14:00 روزهای کاری ادامه دارد.

علاوه بر موارد گفته شده، بورس دارای مزایایی مانند شفافیت قیمت ها و ریسک کمتر است اما در فرابورس به این صورت نیست؛ چرا که شرایط معاملات غالبا با توافق طرفین معامله مشخص می شود. (3)

پی نوشتها

1.  www.capital.com
2. www.cmcmarkets.com
3. www.isignal.ir