آشنایی با ساختار جدید فرابورس ایران (بازار اول، بازار دوم، بازار پایه، بازار سوم)

ساختار جدید فرابورس ایران

اقتصاد از گذشته های دور و از همان ابتدای خلقت انسانی نمادهای مختلفی برای خود داشته است. امروزه یکی از بارزترین و اصلی ترین و تاثیر گذار ترین نمادهای اقتصادی، بازار بورس است. همه شما به نوعی با این بازار آشنایی دارید و می دانید که شرکت های مختلف بعد از کسب شرایط ویژه می توانند سرمایه مورد نیاز خود را جذب کنند و سپس با این سرمایه اقدام به تولید بیشتر کنند و باعث ایجاد حرکت در اقتصاد کلان کشور شوند.

اما این تنها شکل و رویه بورس است. این دنیای عجیب و غریب و پر از اعداد  ارقام درست مانند هر جایی که انسانی حضور داشته باشد و سرمایه ای در میان باشد امکان دزدی و کلاهبرداری وجود دارد. از آن جایی که اعداد و ارقام نشان از جابه جایی میلیارد ها تومن پول در این بازار است.

بنابراین عملا بازار سرمایه هم نیاز به شفافیت بالایی دارد و هم باید نظارت بسیار دقیق بر آن حاکم باشد. اولین شرط بازار سرمایه شفافیت است که بازار بورس ایران مانند هر بازار بورس دیگری این ویژگی با دستیارهایی مانند کدال و ... ایجاد کرده است. اما از نظر نظارتی داستان کمی متفاوت است. علت ایجاد بازارهای موازی مانند فرابورس و ... نیز همین نظارت بوده است که در ادامه به آن ها خواهیم پرداخت. (1)

بازار فرابورس و تقسیم وظایف

همانطور که گفتیم یکی از چالش های بازار بورس این است که نظارت های دقیقی باید بر روند معاملات صورت بگیرد و تمام شرکت های حاضر در این بازار باید مورد پایش تمام وقت قرار بگیرند تا از بروز کوچکترین کلاه برداری ها و دزدی ها جلوگیری شود. اما مشکل اصلی این است که نمی توان همه شرکت های بازار ایران را مورد پایش لحظه ای قرار داد.

همین محدودیت باعث می شود که تمام شرکت ها و تولیدی ها و ... نتوانند در این بازار حضور داشته باشند. زیرا شما تصور کنید به جای 200 شرکت باید 2 میلیون شرکت را مورد پایش قرار دهید و این کاری است که از عهده یک سازمان و حتی چند سازمان خارج است.

از طرفی دیگر بسیاری از شرکت ها به دلایل مختلف نیاز به افزایش سرمایه خود هستند و از طرفی معافیت های مالیاتی و ... حضور در بازار سرمایه بورس را برای آن ها جذاب کرده است. از این رو درخواست حضور در بازار بورس نیز بسیار بالاست و مخالفت با همه این درخواست ها می تواند یک نوع عقب افتادگی اقتصادی را به بار بیاورد. از این رو سازمان بورس تصمیم گرفت درست مانند لیگ فوتبال، شرکت ها را بر اساس شاخص های مختلفی تقسیم بندی کند و بر اساس این تقسیم بندی حساسیت های مختلفی بر آن ها اعمال شود.



بازار بورس مانند لیگ برتر است. این بازار سخت گیری های بسیار بیشتری دارد و پایش شرکت ها بسیار قوی تر است. از طرفی خود شرکت ها نیز از جنبه های مختلف چون سرمایه و سود و ... بسیار بزرگ هستند و به نوعی می توانند اقتصاد کلان کشور را راهبری کنند.

اما همانطور که می دانید یک کشور تنها یک لیگ برتر فوتبال ندارد بلکه لیگ های متنوع و مختلفی برای رده های مختلف تیمی برگزار می کند تا پویایی فوتبال حفظ شود و کم کم تیم های جایگزین به لیگ برتر راه پیدا کند. این فلسفه باعث ایجاد بازار فرابورس یا همان بازار خارج از بورس شده است. در این بازار سخت گیری ها به نسبت بازار بورس کمتر است. اما در خود این بازار نیز رده های مختلفی وجود دارد. در ساختار جدید بازار فرابورس چهار رده را می توان نام برد:
 

• بازار اول

 

• بازار دوم

 

• بازار سوم

 

• بازار پایه

در ادامه قصد داریم هرکدام از این بازارها را توضیح دهیم و بیشتر با شاخص های تعیین کننده آن آشنا شویم. (2)
 

بازار اول فرابورس و شرایط حضور در آن

بازار اول فرابورس بسیار نزدیک به بازار بورس است و بسیاری از قوانین معاملاتی بازار بورس برای این بازار نیز لحاظ می شود. به طور کلی می توان گفت که تفاوت عمده بازار اول فرابورس با بازار بورس در نوع شرکت های ثبت شده است و از نظر معاملاتی تفاوتی با بازار بورس ندارند.

به طور مثال در بازار بورس درصد نوسان 5+ تا 5- است. این تغییر نوسان در بازار اول نیز رعایت می شود. اما شرایط شرکت های پذیرفته شده در این بازار متفاوت است:


باید حداقل 10 درصد از سهام عرضه شده به شکل شناور باشد و این ده درصد در اختیار بیش از 200 نفر سهامدار باشد.

حداقل سابقه شرکت باید 2 سال باشد.

آخرین سرمایه ثبت شده شرکت نباید کمتر از 10 میلیارد ریال باشد.

ترازنامه شرکت و صورت های مالی زیان انباشته نشان ندهد.

نیاز به گزارش صورت مالی آخر دوره منتهی به ثبت شرکت در بازار.

بر اساس گزارش حسابرس بی طرف، دارای سیستم حسابداری قوی باشد.

دارای امیدنامه باشد و در این امیدنامه، چشم انداز روشنی از سود به ما نشان دهد.

نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی های آن حداقل 15 درصد باشد.

شرکت، خارج از مباحث دعاوی باشد که در صورت های مالی آن تاثیر می گذارد.

صورت های مالی باید بر اساس آخرین دستورالعمل های سازمان بورس و فرابورس ایران باشد.

اعضای هیئت مدیره دارای سابقه کیفری نباشند.

تمام این موارد نشان می دهد که بازار اول فرابورس نیز اهمیت خاصی به شرکت ها و بنیاد آن ها می دهد. از این رو به شکل کلی می توان گفت که بازار اول فرابورس برادر تنی بازار بورس است و شرکت های حاضر در آن قدرتی نزدیک به قدرت این بازار اصلی را دارد. این اتفاق به نوعی تقسیم کار بین سازمان بورس و فرابورس است تا بتوانند پایش دقیق روی شرکت های داشته باشند. تا به امروز 27 ناشر در این بازار فعالیت دارند. این را نیز از یاد نبرید که شرکت های حاضر در این بازار یا شرکت های سرمایه گذاری هستند یا شرکت های سهامی عام. (2)

آشنایی با بازار دوم فرابورس ایران

معاملات این بازار نیز درست مثل بازار اول و خود بورس است و تغییری در نحوه معاملات رخ نداده است. اما در انتخاب نوع شرکت ها کمی انعطاف بیشتری به خرج داده شده است و همین امر باعث شده است که شرکت های تازه کار و کوچک فرصت جذب سرمایه را داشته باشند و همین امر خود موجب ایجاد رونق اقتصادی می شود. اما برای جذب شرکت در بازار دوم فرابورس، شرایط زیر حائز اهمیت است:

بیش از یک سال از تاسیس آن گذشته باشد.

حدود 5 درصد از سهام آن شناور باشد.

آخرین سرمایه ثبت شده شرکت باید بیش از 1 میلیارد ریال باشد.

در پرونده ای که باعث تغییر صورت وضعیت های مالی می شود حضور نداشته باشد.

اعضای هیئت مدیره سابقه کیفری نداشته باشند.

اگر مشمول قانون 141 تجارت است، راهکارهای خروج از آن را داشته باشد.

همانطور که می بینید در بحث سرمایه ثبت شده و سال تاسیس انعطاف بیشتری بازار بورس پیدا کرده است. از طرفی در این بازار در ابتدا سودده بودن مطرح نیست. از این رو ممکن است شرکت دارای زیان نیز وارد بورس شود و همین امر موجب می شود کمی حساسیت ها برای سرمایه گذاری در این بازار افزایش پیدا کند. این بازار نیز همانند بازار اول تنها برای شرکت های سهامی عام و سرمایه گذاری ها است. با این حساب تا به امروز 106 ناشر در بازار دوم فرابورس ایران حضور دارند. (2)

بازار پایه فرابورس ایران

این بازار به نوعی از روند عادی بازار به دور است و شرکت ها برای حضور در آن نیاز به ثبت ندارند. در حقیقت بازار پایه فرابورس محل فروش اوراق قرضه و بهادار محسوب می شود و از سه تابلو زرد، نارنجی و قرمز تشکیل شده است. در این بازار سه گروه از شرکت ها می توانند حضور داشته باشند:

گروهی از شرکت هایی که نمی خواهند فرایند سخت و نفس گیر ثبت در بورس را طی کنند اما برای مدت محدود نیاز به فروش اوراق قرضه دارند.

شرکت هایی که در سازمان بورس پذیرش شده اند اما هنوز شرایط عرضه در بازار را ندارند.

شرکت هایی که به هر دلیلی از بازار های بورس، اول یا دوم فرابورس خارج و در این بازار ثبت می شوند.

آن چیزی که کاملا مشخص است، مقررات در این بازار بسیار ساده تر از بازارهای دیگر است و عمدتا قوانین معامله مانند دامنه نوسان توسط خریدار و شرکت فروشنده اوراق قرضه مشخص می شود. تعداد ناشران حاضر در بازار پایه فرابورس در تابلو زرد 129، تابلو نارنجی 37 و تابلو قرمز 9 مورد است. (2)

بازار سوم فرابورس ایران

بازار سوم فرابورس در حقیقت مختص شرکت هایی است که شرایط حضور در بازار فرابورس را کسب نکرده اند و یا نمی خواهند که وارد این دنیا شوند. از بسیاری جهات بازار سوم فرابورس ایران شبیه به بازار پایه است. اما چند تفاوت عمده بسیار نیز می توان بین آن ها پیدا کرد. اول این که در بازار سوم، پذیره نویسی و فروش اوراق شرکت های تازه تاسیس نیز امکان پذیر است.

در کلام بهتر بازار سوم جایی است که می توان در محیطی شفاف اوراق قرضه را خرید و روی آن سرمایه گذاری کرد. اما با این وجود از قوانین سفت و سخت بازار بورس و فرابورس در اینجا هیچ خبری نیست.

در این بازار می توان به شکل عمده، بلوکی یا خرده خرید و فروش کرد و این فروشنده و خریدار هستند که می توانند تعیین کنند که چگونه دوست دارند این خرید و فروش را انجام دهند. از طرفی دیگر برخی از اوراق تنها حق حضور در این بازار را دارند؛ مانند اوراق رهن و اجاره.

اما از مزایای مهم بازار سوم فرابورس برای شرکت ها این است که همچنان معافیت های مالیاتی برای آن ها اعمال می شود و از طرفی شرکت هایی که قصد دارند در آینده وارد بازار فرابورس یا بورس شوند می توانند در این بازار خود را به فعالان برتر اقتصادی نشان دهند تا در آینده روی آن ها سرمایه گذاری شود. (3)

پی نوشتها

1. www.investopedia.com
2. www.ifb.ir
3. www.bashgah.com