تأثیر افزایش فرصت های شغلی در سال جهش تولید، بر امید به زندگی و کاهش افسردگی جوانان

در متون دینی ما بسیار به موضوع نقش امید در رستگاری مردم اشاره شده است. البته معمولاً دو مبحث بیم و امید در کنار هم و به عنوان مکمل یکدیگر مورد توجه قرار گرفته اند. هراس از ناکامی ها و شکست ها، مشوق ما برای تلاش بیشتر برای کسب موفقیت بوده است و در راه کسب موفقیت، امید به عنوان نیروی محرکه موتور ذهنی انسان عمل می کند. امیر مؤمنان مى فرماید:

«لو لا الأمل علم الإنسان حسب ما هو فیه، و لو علم حسب ما هو فیه، مات من الهول و الوجل»؛

اگر امید نبود، انسان از وضع (ناگوار) خود به خوبى آگاه مى شد و در این هنگام از وحشت، جان مى سپرد. (1)

یعنى آنچه چراغ زندگى را برافروخته نگاه مى دارد، رجا و امید است تا آنجا که چرخ زندگى بشر، حتى در جهان تجارت و بازرگانى نیز بر محور امید به سود و بیم از ضرر و زیان مى چرخد. (2)

عوامل کاهش امید در جامعه

بی عدالتی های اجتماعی و عدم رسیدن به جایگاه شایسته به تناسب استعدادها و تلاش های فردی از عوامل ایجاد سرخوردگی وسیع و کاهش امید در جامعه است.

شخصی که از کودکی به امید ساختن آینده ای درخشان راه درس و تحصیل را آغاز می کند، هنجارهای اجتماعی را می پذیرد، تلاش مستمر و طاقت فرسایی برای کسب مدارج علمی طی می کند و در جایی که باید ثمره سال های عمر هزینه شده ی خود را برداشت کند، متاسفانه جایگاه متناسب با لیاقت ها و استعداد های خود را، اشغال شده می بیند. آن هم در اشغال کسانی که با تهی کردن مفهوم عدالت اجتماعی، بی هیچ لیاقت و توانایی خاصی و فقط بر حسب استفاده از رانت ها و ارتباطات ناسالم به آن دست یافته اند.

البته رکود کسب و کار که خود ریشه در مشکلات سیاسی اقتصادی و اجتماعی دارد، از عوامل موثر دستیابی جوانان به شغل و درآمد مناسب است. بعضاً حتی کسانی که موفق می شوند از نظر شغلی وارد عرصه تولید و خدمات شوند، با دستمزدی که در ازای کار خود دریافت می کنند، نمی توانند هزینه های لازم برای یک زندگی استاندارد حداقلی را تامین نمایند.

البته مثال های فراوانی در رابطه با صورت های مختلف فقدان عدالت اجتماعی می توان مطرح کرد، اما در کل وقتی جوانان می بینند که با کار یا تحصیل، توانایی تشکیل یک زندگی مستقل و اداره مناسب آن را ندارند و فرصت ها مانند ابر بهاری از دست می روند، طبیعتاً واژه امید رنگ می بازد. 

یکی از مهم ترین عوامل ایجاد افسردگی، عدم وجود چشم اندازی مثبت از آینده و اصلاح ساختارهای معیوب کنونی است. شخصی که امید خود را از داشتن آینده ای روشن و موفق از دست می دهد، با ترس های بزرگی مواجه می شود و این ترس ها به مرور باعث تحلیل رفتن قوا و توانایی های جسمی و ذهنی فرد می شود و او را به افسردگی می کشاند. می دانیم که پایه های سعادت یک جامعه بر بستر اقتصادی سالم بنا می شود. توانمندی اقتصادیِ جامعه، از آسیب ها و آفت های بسیاری جلوگیری می کند.

فقر از نگاه امام علی (علیه السلام)

 امام علی علیه السلام می فرمایند:

 (حکمت 319) «فرزندم! از فقر بر تو می ترسم، از آن به خدا پناه ببر! زیرا فقر دین انسان را ناقص و عقل و اندیشه او را مشوش، و مردم را نسبت به او، و او را نسبت به مردم بدبین می سازد.» (3)

کار و اشتغال در جوامع مدرن امروزی برخلاف جوامع بدوی امری متکی به فرد نیست و ایجاد اشتغال از وظایف مهم دولتمردان و سیاستمداران است. مسلماً یکی از اصلی ترین راه های ایجاد امید به زندگی بهتر در میان جوانان، توجه به زیرساخت های اقتصادی در جهت افزایش اشتغال و زدودن آثار فقر از اجتماع است.

حکومت ها موظف هستند تا موانع و مشکلات رونق اقتصادی را به صورت ریشه ای برطرف کنند و با ایجاد امنیت، بستر و زمینه های مناسب، سرمایه گذاری های کلان در جهت ایجاد اشتغال را تشویق کنند و با حمایت از مشاغل موجود و ارتقای کمی و کیفی آن ها، امکان جهش تولید و خدمات را فراهم کنند. آمار بالای بیکاری در یک جامعه یکی از زنگ هشدار های مهم ایجاد بحران های اجتماعی از نظر جامعه شناسان است. بزرگترین بحران ناشی از بیکاری، گسترش فقر و کاهش عدالت اجتماعی است.

در نگاه حضرت علی علیه السلام؛ وجود فقر و عدم استطاعت مالی مردم، آثار زیان باری در زندگی فردی و اجتماعی ایجاد می کند. ضعف اخلاقیات و کاهش دین باوری در جامعه کم برخوردار از نظر اقتصادی به وجود می آید. افراد دچار بی ارادگی و تعلل می شوند و به سبب حقارت و خواری ناشی از فقر، روح آزادگی و حق طلبی از میان می رود.

رشوه و ارتشاء در جامعه گسترش پیدا می کند که این خود از عوامل پدید آمدن فساد اداری است. فقر باعث از میان رفتن استعداد و ذکاوت افراد می شود و بی عفتی و تجاوز افزایش پیدا می کند. امید به آینده از میان می رود و روزمرّگی و هرج و مرج جایگزین آن می شود. اولویت تحصیل و آموزش تحصیل و آموزش از میان می رود و به دنبال آن جهل دامنگیر جامعه می شود و منزلت اجتماعی افراد دچار نوسان می شود و کرامت انسانی نابود می شود. (4)

 با مروری اجمالی بر موارد ذکر شده در می یابیم، تا جامعه ای از نظرغنای اقتصادی و غلبه بر فقر و بیکاری به موفقیت نرسد، بحران های اجتماعی متعددی گریبانگیر آن خواهد بود. با بررسی تاریخ متوجه می شویم سال های رشد و شکوفایی جوامع اسلامی در سده های ۴ و ۵ هجری قمری مصادف با سال هایی است که ارکان اقتصادی جوامع مسلمانان مستحکم شده و از پویایی و توانمندی بی نظیری برخوردار شده بود.

در بستر اقتصادی فراهم شده هنر و صنعت و علومی چون فلسفه پزشکی، شیمی و فیزیک رشد و تعالی پیدا کردند. دانشگاه های بغداد با گسترش علم و ترجمه آثار مهم علمی از سراسر دنیا زمینه تعالی بیشتر جامعه اسلامی را ایجاد نمودند و همه این موارد به نوبه خود به گسترش اقتصادی بیشتر و رونق سطح زندگی جوامع آن روز منجر شد.

با ذکر این مطلب روشن است که اقتصاد سالم و پویا، ضامن پدید آمدن و ارتقای سایر زمینه های رشد و شکوفایی اجتماعی می گردد و جامعه شکوفا و سالم، خود حامی اقتصاد قوی و جذب سرمایه و رونق تجارت بوده و به دنبال آن، موجب تقویت زیربنای اقتدار، استقلال و امنیت ملی خواهد بود.

با نگاهی به جامعه ی امروز ایران، عوارض و نتایج اجتماعی بحران بیکاری و عدم اشتغال موثر در زمینه تولید و خدمات و در نتیجه ی عدم وجود درآمد و حقوق کافی برای اقشار مختلف جامعه،  به راحتی قابل مشاهده است.

معایب بیکاری در جامعه

 
  • بالا رفتن سن ازدواج و تشکیل خانواده
از طرفی به علت ناتوانی مالی خانواده ها از فراهم نمودن مقدمات ازدواج فرزندان مثل تامین جهزیه و هزینه عقد و عروسی و از طرف دیگر عدم توانایی زوجین در تامین هزینه های زندگی مشترک (اجاره خانه، معاش، تفریح، درمان و ...) به علت بیکاری یا درآمد پایین، متوسط سن ازدواج بسیار بالا رفته است.
 
  • عدم اقبال به فرزند آوری
به دلیل احساس ناتوانی در تامین حداقلی نیاز های اقتصادی فرزندان (مسکن مناسب، تحصیل و امکانات حداقلی مورد نیاز جوامع امروزی) و یا موکول کردن آن به زمان و شرایط بهتر که البته تضمینی هم برای آن وجود ندارد، متاسفانه کم شدن زادآوری، هرم سنی جامعه را به سمت پیر شدن برده است که خود پیری جامعه به علت کم شدن تعداد نیروی مولد، به چرخه تولید آسیب می زند.
 
  • افزایش آمار طلاق و خشونت خانوادگی
افزایش مشاجره ها به علل اقتصادی، افسردگی و مشکلات روحی روانی ناشی از کاستی های مالی، منجر به ناسازگاری افراد خانواده می شود. ایجاد اختلاف بین والدین و فرزندان و بین زن و شوهر و تنگ شدن فضای خانواده در نهایت به از هم پاشیدگی آن می انجامد.
 
  • افزایش استفاده از مواد مخدر
پناه بردن به مواد مخدر برای فراموشی مشکلات خانوادگی، مالی، شغلی و... که خود ابتدای بسیاری از معضلات و بحران های اجتماعی است. متاسفانه میانگین سن مصرف مرتباً در حال کاهش بوده و اختلالات ناشی از سوء مصرف مواد، یکی از بحران های اجتماعی است .
 
  • بالا رفتن آمار فساد و تن فروشی
گرایش به روابط جنسی بیرون از چارچوب خانواده، عموماً ناشی از عدم امکان ازدواج جوانان است. فشارهای غریزی گاهی غیر قابل کنترل می شوند و اگر خوشبینانه تصور کنیم که به سمت رفتار های عنف کشیده نشود، قطعا به روابط خارج از چارچوب ازدواج خواهد انجامید. بعضا برخی هم برای تامین نیازهای مالی اولیه به کارگری جنسی روی می آورند که آثار مخرب و بحران زای این رفتار نیاز به توضیحی ندارد.
 
  • افزایش دزدی و خفت گیری و جرایم مالی
افزایش فقر، شکاف طبقاتی و عدم تامین نیازهای اقتصادی در بعضی افراد که رعایت هنجارهای اجتماعی برایشان ارزش نباشد، می تواند منجر به کشیده شدن آنان به سمت سرقت گردد و البته راه های نا مشروع کسب و کار که الزاماً سرقت نامیده نمی شوند، مثل رشوه گیری و زیرمیزی و... شدت زیادی خواهند گرفت.
 
  • مزمن شدن بیماری های جسمی و روحی و ناتوانی های ناشی از آن ها
به علت نبود سیستم تامین اجتماعی کارآمد و ناتوانی از پرداخت هزینه های درمان، اغلب بیماری ها به صورت مزمن و لاعلاج درمی آیند. بسیار پدران و مادران دردمندی که ترجیح می دهند هزینه های درمان خود را برای ایجاد رفاه بیشتر فرزندان صرف کنند و درد خود را پنهان نگه دارند.
 
  • ترک تحصیل یا ادامه ندادن تحصیلات عالی
عدم توان کافی خانواده برای تامین مخارج تحصیل فرزندان در نهایت باعث انصراف آن ها از تحصیل می شود و یا گاهی نوجوانان برای کسب درآمد و کمک به تامین هزینه های خانواده یا خودشان، ترک تحصیل می کنند.
 
  • افزایش مهاجرت نخبگان و افراد جویای کار
عدم وجود جایگاه های شغلی متناسب با تحصیلات جوانان و یا حتی عدم استخدام یا به کارگیری افراد غیر متخصص، زمینه را برای ترک موقت یا همیشگی وطن فراهم می کند.
 
  • افزایش مشاغل غیر مولد و واسطه گری
اشتغال کاذب در زنجیره های متعدد توزیع و دلّالی کالاها یا خدمات که هیچ گونه ارزش افزوده اقتصادی ایجاد نمی کند و به علت طولانی تر کردن فاصله تولید تا مصرف، هزینه نهایی به مصرف کننده تحمیل شده و بسیار بالاتر از واقعیت خواهد رفت.


 
نتیجه گیری و جمع بندی
خلاصه ی کلام آن که تقریباً همه معضلات و مشکلات عنوان شده در این گفتار یک درمان اساسی و کلی دارند، اقتصاد پویا، ایجاد اشتغال و جهش تولید و عرضه ی خدمات مناسب، باعث به گردش درآمدن چرخه ی سلامت اجتماع و رفع یکایک نابه سامانی ها و تاثیرات منفی آن هادر زندگی انسان ها خواهد شد و طبیعتاً یک روند مثبت و رو به جلو، افق های امید و اطمینان را در جامعه قابل مشاهده خواهد کرد و این امید و اطمینان، انگیزه ی بیشتری در جوانان برای همراهی با متولیان و مسئولین ایجاد می کند.

در دنیای امروز ایجاد اشتغال، رونق اقتصادی و امکان توزیع ثروت در پشت درهای بسته و درون حصارهای ذهنی و عینی و روی کاغذ به وجود نمی آید و با شعار درمانی ایجاد نشده و نیاز به عزم واقعی برای حل مشکلات و استفاده از علم روز و به کار گیری نیروی ماهر و متخصص دارد.

به کار گرفتن انرژی نهفته در روح و جسم جوانان در جهت ساخت جامعه ای سالم، مقتدر و شکوفا، نیاز به مدیریت قوی و دلسوزی دارد که با اتکا به نیروی ایمان و خودباوری و عنایت پروردگار هستی، قطعاً دست یافتنی است.

پی نوشتها
  1. سفینة البحار، ج 1، ص 30.
  2. www.imamalinet.net
  3. پایگاه اینترنتی اطلاع رسانی حوزه
  4. www.hawzah.net