مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور، ضرورتی بی بدیل در کاهش سفته بازی و ایجاد بهبود در فضای کسب و کار

مقررات زدایی و اصلاح ساختار اقتصادی کشور

سفته بازی یا Speculation، واژه ای است که در اقتصاد رواج داشته و اغلب از آن به عنوان موردی منفی یاد می شود. اگر بخواهیم برای سفته بازی تعریف ساده ای ارائه کنیم، باید عنوان شود که عبارت است از ورود به دنیای معاملات پرسود اما با ریسک بالا. به شخصی که عمل سفته بازی را انجام می دهد، سفته باز گفته شده و این فرد قصد دارد تا از نوسانات ارزش کالا و خدمات، به سود قابل توجهی برسد.

بنابراین، در برخی موارد، به این شخص نوسان گیر هم گفته می شود. در برخی موارد، سفته باز را در مقابل سرمایه گذار قرار می دهند. مثلاً، سرمایه گذار شخصی است که خودرو یا خانه ای را خریده و چند سال از آن استفاده نکند و سپس به فروش برساند. اما سفته گذار، با موقعیت سنجی و البته ریسک بالا، آن خودرو یا خانه را در زمانی مناسب، مثلاً به دلیل نیازی مالی فروشنده، خریده و در مدت زمان کوتاهی آن را می فروشد. به همین دلیل است که مقوله سفته بازی، به انجام کارهای قمار مانند هم شباهت دارد. (1)

در ضمن، اگر شخصی پیش بینی کند که در چند هفته آینده، قیمت ارز یا طلا کاهش پیدا می کند، به دنبال خریداری و تبدیل سرمایه خود به ارز و طلا می رود و به این امید صبر می کند تا با گران شدن آن ها، سود خوبی کسب نماید. این موضوع باعث می شود تا به عمل سفته بازی، دریافت سود به وسیله پیش بینی نوسان قیمت هم لقب بدهند. سفته بازی اگر در حد تعادل انجام شود، مقوله نقدینگی و در ادامه، عرضه و تقاضا در بازار متعادل می شود. اما افزایش خارج از عرف آن، به ایجاد حباب قیمتی، نارضایتی در بازار و نوسانات شدید قیمت ها (Market Volatility) ختم می شود. (2)

سود سفته بازی در برابر سود حاصل از تولید

در بازار سرمایه، سود به دو بخش تقسیم می شود که موارد سود سرمایه ای و سود نقدی را در برمی گیرد. تفاوت بین این دو سود بدین صورت است که سود سرمایه ای، برایند تغییرات در قیمت سهام بوده و سود نقدی، مبلغی است که هر شرکت و یا سازمان، به صورت سالانه در بین سهامداران خود تقسیم می کند.

بنابراین، این شرکت ها از درآمد روان و پایداری برخوردارند. اما در این بین، برخی از شرکت ها فاقد درآمد ثابت و پایدار بوده و در نتیجه، تنها راه افزایش درآمد را، نوسان گیری می دانند. در ادامه، مواردی به نوسان گیران یا همان سفته بازان کمک می کند تا کار و راه خود را ادامه دهند.

یکی از این موارد، تحلیل تکنیکال و بررسی نمودارهای قیمتی است. مورد دیگر اینکه، سفته بازان اگر از اطلاعات پنهانی شرکت ها با خبر باشند، می توانند از نوسانات قیمتی سهم و سود مناسبی دریافت کنند. ضمن اینکه شرایط مساعد بازار هم می تواند باعث رشد قیمتی سهم، افزایش شایعات و در نهایت کسب سود توسط سفته بازان گردد. (3)

باوجود اینکه متد و شیوه خاصی برای نحوه فعالیت سفته بازان وجود ندارد، اما آن هایی که حرفه ای تر بوده و تجربه بیشتری هم دارند، با درنظر گرفتن حجم معاملات ماهیانه و کف قیمتی، قادر خواهند بود تا آن دسته از سهم های مناسب را شناسایی کنند. یکی از مهمترین مشکلاتی که نوسان گیری ایجاد می کند، حباب قیمتی است.

به عنوان مثال، ممکن است شرکت یا سازمانی از نظر عملکرد، فعالیت خوبی نداشته و زیان هم بدهد، اما بنابر شایعات عنوان شده از سمت نوسان گیران، بر روی سهم آن حباب قیمتی ایجاد شود. بنابراین، عدم شفافیت سازمان و پیروی از استانداردهای مربوطه، یکی از آفات و مشکلات سفته بازی و نوسان گیری در نظر گرفته می شود.

از طرفی، وقتی سهامداران به خرید و فروش یک به یک سهم ها اقدام کنند، بازار ثانویه ایجاد شده و به شرکت مربوطه، پولی تزریق نمی شود. ولی اگر با افزایش سرمایه توسط شرکت، سهامداران هم پول بیشتری پرداخت کنند، آن زمان است که پول به شرکت مربوطه تزریق شده و به چرخه تولید و سود مربوطه کمک می شود.

بنابراین، تقاضا برای سفته بازی با تقاضا برای معاملات واقعی بازار، باید جدا شود. در این زمینه، «کینز»، اقتصاد دان مشهور گفته که بخش های مختلفی در بازار وجود دارند که بخشی از آن به معاملات، قسمتی برای سفته بازی، گروهی برای سرمایه گذاری و بخشی هم برای تقاضای احتیاطی را شامل می شود.

لذا، نباید همه بازار بر یک بخش متمرکز شود. به عنوان مثال، اگر همه افراد به سمت بازارهای ارز و طلا هجوم ببرند، تنوعی در دیگر بازارها انجام نشده و از امکانات کشور، سود سهام ها و سودهای آتی کشورها و سازمان ها استفاده نخواهد شد. ایجاد تنوع در دارایی ها، یعنی پاسخ مثبت به سفته بازی و کسب سود.(4)

معایب سود سفته بازی در برابر سود تولید

باتوجه به شرایط اقتصادی کشور که طی سال های گذشته، با دشواری و به سختی نفس می کشد، خیلی از افراد به ویژه سرمایه گذاران مایلند که به سمت فعالیت هایی مانند سفته بازی بروند و از این طریق، گردش در سرمایه ایجاد کنند. این بدان معنا است که چون تولیدی وجود ندارد و یا سرمایه گذاران و تولید کنندگان از مقوله تولید، دست کشیده اند، گزینه سفته بازی برای آن ها منبع کسب درآمد محسوب می شود.

از سوی دیگر، با کاهش تولید و سود مربوط به آن، نقش واردات پر رنگ شده و به نحو چشمگیری افزایش می یابد. این کار در ادامه اشتغال زایی را با خطر مواجه کرده و آن را کاهش می دهد. در این بین، سیاست های دولت مبنی بر تثبیت و حفظ قیمت ها نیز، چاره ساز نخواهد بود و مقوله صادرات نیز فراموش می شود.

عدم افزایش اشتغال و تولید نیز تبعات منفی قابل توجهی به همراه خواهد داشت که یکی از آن ها کاهش تولید ناخالص ملی خواهد بود و در نهایت این مورد به افزایش نقدینگی و بدهی ختم می شود. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که وقتی میزان تولید در کشور، در حد استاندارد نباشد، شکافی بین نقدینگی و تولید ایجاد شده و سرمایه ها به سمت سفته بازی می رود که به واقع بازاری کاذب محسوب می شود و ارزش پول ملی، با کاهش شدیدی روبرو خواهد شد. (5) و (6)
 

سلطه سفته بازی بر مقوله های تولید و سرمایه گذاری

اگر به روند پیشرفت و توسعه دیگر کشورهای جهان نگاهی داشته و آن ها را مرور کنیم، متوجه می شویم که پایبند بودن به امر تولید و توسعه این مورد، یکی از ارکان پیشرفت و موفقیت آن ها به حساب می آید. بدین ترتیب که یکی از اولویت های این کشورها، توجه ویژه به سرمایه گذاری در امور تولیدی و صنعتی بوده و خواهد بود. یعنی چنین کشورهایی همواره تلاش کرده اند تا انواع سرمایه گذاری های داخلی و خارجی را به نحو صحیح و مطلوبی رهبری و هدایت کنند.

اما در کشورمان، این موضوع بدین شکل حداقل طی چند سال گذشته دنبال نشده که یکی از دلایل آن، وجود تحریم های مختلف بوده است. بنابراین، سرمایه های گوناگون داخل کشور، به نوعی سرگردان و بی هدف بوده اند. در صورتی که یکی از ارکان سرمایه گذاری هوشمند و سود ده، توجه به امر تولید در بخش های مختلف و کسب سودهای مطلوب است. اما در حال حاضر، نقدینگی قابل توجهی در اختیار مردم بوده که به نحوی صحیح و مطلوب نیز هدایت نمی شود. (7)

از طرفی، شرایط و جو حاکم بر بازار، این اجازه را به سرمایه گذار نمی دهد که در بخش های مطلوب، سرمایه گذاری انجام داده و به جای تمرکز بر اصل کار خود، ترجیح وی این است که سرمایه خود را در بازارهای ارز و طلا و حتی مسکن، به کار ببرد. مشکل اینجا است که هیچکدام از این نوع سرمایه گذاری ها، به تولید منجر نشده و تنها به عنوان کالاهای سرمایه ای و برای خرید و فروش صرف می شود. به عنوان مثال، سرمایه گذاری در بخش مسکن می باید به اشتغال زایی، تولید و رونق ساخت و ساز منجر گردد که در حال حاضر هیچکدام از این موارد در کشور اتفاق نمی افتد.

اما برعکس، سفته بازی در بازارهای مختلف وجود دارد. مثلاً در همین بازار مسکن، خریداران و سرمایه گذاران چشم به راه افزایش قیمت مسکن بوده تا پول و سرمایه آن ها افزایش یافته و به خرید ملک و زمین اقدام کنند. چنین موردی به هیچ عنوان، به توسعه اقتصادی و جهش تولید ختم نخواهد شد. بنابر این موضوع و حضور سفته بازی در صنایع و سرمایه ها، هیچ نوع پیشرفت و شکوفایی انجام نشده و از مشکلات اقتصادی نیز گره گشایی نمی شود. (8)

شیوه های مواجه با سفته بازان

باوجود معایبی که سفته بازی داشته و اعتراضاتی که به این عمل وارد می شود، برخی کارشناسان عقیده دارند که سفته بازی، مزایایی هم دارد که به اختصار به آن ها اشاره می کنیم:

تهیه نقدینگی بازار

کاهش قیمت پیشنهادی بین فروشنده و خریدار

پوشش دهی ریسک قیمت محصولات توسط تولیدکنندگان

جذب ریسک مازاد

در بازارهایی با فروش استقراضی، فروش استقراضی سفته بازان باعث می گردد تا از داغ شدن شایعات مربوط به سیر صعودی قیمت ها جلوگیری شده و حباب قیمت دارایی ها شکل نگیرد. (9)

تجربه دیگر کشورها و کشور خودمان نشان می دهد که با وجود مزایای سفته بازی، این عمل مخرب است. ضمن اینکه تجارب نشان می دهد که سیاست گذاران در ابتدا باید با تشخیص و درک تمایز سفته بازان، مقدمات مواجه با آنان را فراهم کند.

از جمله اقداماتی که می شود برای مقابله با سفته سازی انجام داد، به مواردی مانند: افزایش نرخ بهره، در نظر گرفتن مالیات پلکانی بر کسب سود سفته بازی، ایجاد محدودیت در مانور دادن بانک ها و نهادهای عمومی در زمینه سفته بازی، تعریف عمل سفته بازی به صورت دقیق در قانون و ایجاد ثبات برای محیط کلان اقتصادی می توان اشاره کرد. در صورت انجام این موارد، تثبیت کنندگی در زمینه اقتصاد، جایگزین نوسان سازی سفته بازان خواهد شد تا این بازیگران اقتصادی که به ریسک های بالا تمایل داشته و به موج سواری بر روی شرایط بازار و قیمت ها تمایل نشان می دهند، کنترل و مهار شوند. (10)

حضور سفته بازان بنابر جذب ریسک و تامین نقدینگی در شرایط پرنوسان بازار، ضروری است، اما در شرایط پرالتهاب بازار، این افراد کنار کشیدن را ترجیح می دهند. سفته بازان به نوسانات و تفسیرهای تکنیکال توجه می کنند. در تعریف رفتارهای تکنیکال اینجور آمده که الگوهایی هستند پویا و تکراری که تحلیل چنین مواردی می تواند قیمت های آینده را تا حدودی تعیین کند که چنین مواردی به عنوان مبنای معاملاتی سفته بازان شناخته می شود.

بنابر نظر «میدلتون فریدمن»، سفته بازها در دو گروه کلی قرار می گیرند. گروهی از آن ها، تثبیت کننده بازار بوده و دیدگاهی بلند مدت دارند. این افراد، از متغیرهای بنیادین و اصلی برای مبنای رفتار خود استفاده می کنند. فریدمن عقیده دارد که برای نیل به ثبات قیمت ها، وجود این گروه لازم است. اما در گروه دوم، سفته بازان ریسک پذیر حضور دارند که اعمال و ریسک آن ها، برای دولت مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.

این افراد، نگرشی کوتاه مدت داشته و رفتارهای آن ها نیز بر اساس موارد و رفتارهای تکنیکال صورت می گیرد. آن ها در زمان هایی ریسک را می پذیرند که شاید کمتر کسی حاضر شود تا این مورد را قبول کند.

حضور این گروه نیز باعث ادامه حیات بازارها و تداوم این بخش است. چون آن هایی که ریسک پذیری کمتری دارند، در مواقع التهاب، فقط نقش افراد نظاره گر را بازی می کنند. اما ریسک پذیرهای گروه دوم در این شرایط کاری می کنند تا معاملات جریان پیدا کرده و قیمت ها آشکار شوند.

هرچند سفته بازی و حضور سفته بازان، رفتاری معمول و مرسوم در اقتصاد محسوب می شود، اما به عنوان مثال، در ماه های گذشته که ارز به شدت افزایش پیدا کرد، اولین انگشت اتهام به سوی سفته بازان نشانه رفت و به نوعی متهم ردیف اول در نظر گرفته شدند.

استراتژی سفته بازان، بر اساس استقراض حجم بالایی از نقدینگی و جریان دادن آن به سمت تقاضا و خرید دلار و همچنین، استفاده از شوک های هیجانی بوده که از افزایش ناگهانی قیمت ها حاصل می شود. اگر بخواهیم با چنین پروسه و رویکردی مبارزه کنیم، اصطکاک و چالش بزرگی به ویژه در بازار ارز به وجود خواهد آمد. این اصطکاک، در واقع در برابر مسیر کسب سود هنگفت از نوسانات کوتاه مدت، قرار می گیرد.

اما یکی از شیوه های مقابله، محدودیت در برابر نقدینگی و مسیر مربوط به آن و البته جریان ارزی است. چنین شیوه ای، به راهکار ممنوع کردن انتقال چک و محدودیت تراکنش جهت دستگاه های پوز، شباهت دارد. از طرفی، گشایش بورس ارزی و برهم زدن عدم تقارن اطلاعاتی در بین معامله گران ارزی، برای ایجاد مقاومت در سایر بازیگران بازار ارز در مقابل حمله های سفته بازانه، نقش قابل توجهی ایفا می کند. تجربیات کشورهایی مانند آمریکا و کانادا نشان می دهد که برای مبارزه با نتایج مخرب نوسان گیری، قوانین سختگیرانه ای باید تدوین شود تا فعالیت بانک ها و نهادهای مالی، با محدودیت شدیدی مواجه شود.

از دیگر شیوه‌های مبارزه با سفته بازی، وضع مالیات بر تراکنش‌های سفته بازانه است. یعنی اگر سود سفته بازی افزایش یابد، مالیات دریافتی از این سود هم بیشتر خواهد شد که در ادامه، چنین مکانیزم تصاعدی می‌تواند انگیزه‌های سفته بازی را کنترل کند.  (11)


 

نتیجه گیری و جمع بندی

در نهایت، باید عنوان کرد که باتوجه به شرایط وخیم و پیچیده اقتصادی کشور، اگر شیوه ای شدت نوسانات را افزایش دهد، مقوله سفته بازی از نوع مخرب، تقویت خواهد شد. اما با تمرکز بر سیاست کاهش دامنه نوسانات، نوسان گیری تثبیت کننده ایجاد خواهد شد. این مورد در ادامه و پس از طی کردن سیکل خود، به نوسانات کم دامنه قیمت ها در محدوده ای مشخص، منجر می شود.

طی سال های اخیر، شیوه های گوناگونی برای سفته بازی ارائه گردیده، اما در این بین، هیچکدام از آن ها نمی تواند به میزان ثبات بخشی به یک محیط کلان اقتصادی در از بین بردن انگیزه و مقاصد سفته بازانه و نتایج منفی و مخرب آن، تاثیرگذار باشد. اما از سوی دیگر، سیاست های تثبیت کننده و احتمال افزایش سناریوهای مطلوب سفته بازان، کسب سود از امواج کوتاه مدت نوسان قیمت را ایجاد کرده و به همین دلیل، رفتارهای سفته بازانه و دلال گونه، جایگزین روش های مولد اقتصادی می شود.

پی نوشتها

1. www.donya-e-eqtesad.com
2. www.eghtesadonline.com
3. www.icana.ir
4. www.khanesarmaye.com
5. www.motamem.org
6. www.bourseiness.com
7. www.taadolnewspaper.ir
8. www.economictimes.indiatimes.com.
9. www.investopedia.com
10. www.marketbusinessnews.com
11. www.yjc.ir