علیرضا قراگوزلو مقلب به بهاء الملک از جمله شخصیت های سیاسی و فرهنگی کشور به ویژه استان همدان به شمار می‌آید فردی که اگرچه سالهاست به رحمت ایزدی پیوسته اما بیش از همه موقوفاتش سبب شده در جامعه چهره‌ای شناخته شده باشد.
 
شناسنامه
 1303 ه.ق برابر با 1263 ه.ش   تولد
 19 خرداد 1333 ه.ش برابر با 1373 ه.ق  درگذشت
 -  علت درگذشت
 آرامگاه خانوادگی در باغ اعتمادیه همدان  آرامگاه
 ایرانی  ملیت
 اسلام  دین
 شیعه  مذهب
 بهاء الملک  دیگر نام ها
 -  تحصیلات
 -  دانشگاه
 سیاسی و فرهنگی  زمینه فعالیت
 -  سبک
 1300 ه. ش تا 1333 ه. ش  سال های فعالیت
 ترجمه ای از آثار منتسکیو درباره رومیان  آثار مهم
 -  جایزه ها
 -  وبگاه رسمی
 -  همسر
 صاحب فرزند نشد  فرزندان
 پدر: سرتیپ علی‌ قلی خان بهاء الملک - مادر: خانم شازده  والدین

زندگی نامه

تولد
در ۱۳۰۳ ه.ق (۱۲۶۴ یا ۱۲۶۵ ه.ش) به دنیا آمد. پدرش سرتیپ علی‌قلی خان بهاء الملک و پدر بزرگش سرتیپ حاج امان‌ الله خان بهاء الملک از خوانین قراگوزلو همدان و مالکان بزرگ این ولایت بودند.
 
درگذشت
بهاء الملک در تاریخ 19 خرداد 1333 ه.ش، در هفتاد سالگی، در تهران درگذشت. پیکرش را به همدان آورده و در آرامگاه خانوادگی (باغ اعتمادیه) به خاک سپردند. بهاء الملک سوم صاحب فرزند نشد.
 

سمت و فعالیت ها

فعالیت های فرهنگی
بهاء الملک از فرزندان اعتماد الدوله تحصیل کرده فرانسه وزیر فرهنگ و وکیل مجلس از شخصیت‌ های تأثیر گذار زمان قاجار بود که کتابخانه‌ ای ارزشمند هم از او بجا مانده و شامل کتاب‌های نفیسی از جمله تالیفات خودش به زبان‌های فارسی و فرانسه، اسناد و مدارک، نامه‌ها، . . . یک نهج البلاغه‌ ی ۷۰۰ ساله است که اکنون در موزه امامزاده عبدالله شهر همدان نگهداری می‌شود.

آقای خسرو محمدی باستان شناس و نویسنده بعد از یک پژوهش ده ساله کتاب بسیار خواندنی «خانه اربابی بهاء الملک» و موقوفات آن را در قالب دانشنامه استان همدان به قشر فرهیخته و فرهنگ دوست تقدیم کرده است. کتاب «خانه اربابی بهاء الملک» بیستمین اثر مکتوب از دانشنامه استان همدان شامل ۵ فصل و ۲۰۲ صفحه است.
 
فعالیت های سیاسی
از وی بعنوان شخصی تحصیل‌کرده، باتقوا، کم‌آزار، متین و مُبادی آداب یاد شده و با مشیر الدوله ی پیرنیا مقایسه‌اش کرده‌اند. بهاء الملک قراگوزلو که یکی از رجال دانشمند و وطن‌خواه و مورد علاقه ی ملت بود و از همدان وارد تهران شد (ایران در جنگ، ص 324). او در دوره چهارم به نمایندگی همدان به مجلس شورای ملی رفت. ورود نمایندگان همدان به مجلس ماهها پس از آغاز به کار مجلس رخ داد و اعتبارنامه بهاء الملک در ۲۷ بهمن ۱۳۰۰ به تصویب مجلس رسید.

بهاء الملک دوه نمایندگی اش را به آخر نرساند. یک سال بعد در آستانه نوروز در کابینه ی مستوفی الممالک نیز به وزارت مالیه برگزیده شد و از مجلس رفت. سپس ریاست هیئت نظارت بانک ملی را یافت، و چون زیر بار تحمیلات نرفت، از آن مقام استعفا کرد. در ۲۵ خرداد ۱۳۰۲ با استعفای دولت مستوفی‌ الممالک او نیز کنار رفت و دیگر مسئولیتی در دولت نپذیرفت و به مشاغل قضائی مشغول بود. اصولاً در عهد پهلوی اول قبول منصب و مقام نکرد، تا اینکه در ۱۸ مرداد ۱۳۲۱  در کابینه ی قوام السلطنه وزیر دادگستری شد. در پی حوادث هفدهم آذر آن سال، قراگوزلو و چند تن دیگر از اعضای کابینه قوام از شغل خود استعفا دادند. قراگوزلو پس از آن به ریاست دیوان عالی کشور منصوب شد.


موقوفات
وی چندین روستا که بعضاً جز شهرستان همدان شده در شهرهای همدان و فامنین جهت احداث درمانگاه معالجه و هزینه دارو را وقف نمود. یک سال پیش از مرگ خود یعنی زمانی که پدر و برادر قدرتمند خود اعتماد الدوله را ازدست‌داده بود، املاک و مستغلات خانوادگی‌ اش در همدان، تهران و ساوه را برای امور درمان و دارو وقف کرد.

در این وقف بزرگ مقرر شده ساکنان 32 روستای شورین، ینگجه، سیمین، صالح‌آباد، اوج تپه، دره مرادبیگ، گل‌تپه، قطار قویی، قباق تپه، داس قلعه، زین‌آباد، اکنلو، سرای جوق، سرخ‌ آباد، آب مشکین، کهنه حصار، کهریز، دالیچو، قراتلو، چورمق، چپقلو، پاوان، مزک، مبارکین، بازران، رضا باقی، ازناو، کنیزان، قشلاق، خان حصاری و زاغلیچه به‌صورت رایگان  از خدمات این درمانگاه خیریه بهره‌مند شوند.

هم‌اکنون خدماتی در بخش‌های اورژانس، تزریقات و پانسمان، اتاق احیا، داروخانه، پزشک متخصص، جراحی سرپایی، مامایی، بهداشت دندانپزشکی و روان‌پزشکی به مراجعه‌کنندگان ارائه می‌شود. درمانگاه خیریه بهاء الملک پیش‌از این در منزل این واقف خیر اندیش که با همین نیت وقف گردید، دایر بود که به دلیل دستورالعمل‌ های ابلاغی دانشگاه علوم پزشکی برای رعایت نکات بهداشتی به ساختمان تازه‌سازی در کنار همین مکان که آن نیز از موقوفات بهاء الملک به شمار می‌آید، منتقل شد.

موقوفه بهاء الملک بعد از موقوفه سیف‌ الدوله ملایر بزرگ‌ترین موقوفه درآمد زای استان همدان است، این موقوفه نخستین موقوفه درآمد زای شهرستان همدان است که در سال 1332 ه.ش توسط مرحوم علیرضا قراگوزلو معروف به بهاء الملک وقف شده و در دفتر خانه 15 تهران به ثبت رسیده است.
 

آثار

از بهاء الملک ترجمه ای از آثار منتسکیو درباره رومیان به چاپ رسیده است. وی در عین قانون‌ دانی و اصولی بودن، شخصی ادب‌ دوست هم بود. ترجمه‌ای از آثار مونتسکیو درباره ی رومیان از او به طبع رسیده است. بهاء الملک سوم از اعضای انجمن آثار ملی نیز بود.

در نگاه دیگران

اشخاص
خسرو محمدی نویسندۀ کتاب «خانه اربابی بهاء الملک»می‌گوید: رسیدن به درک درست از شخصیت بهاء الملک، علل و انگیزه او از ساخت خانه‌ اش در محل اعتمادیه و وقف آن و همچنین بیان حرف‌ های تازه و بدیع از جغرافیا، فرهنگ و تاریخ استان همدان، دو محور مهم و جذاب کتاب «خانه اربابی بهاء الملک» است.
 

وی اظهار داشت: انجام فعالیت‌ های فرهنگی، ادبی، سیاسی و جریان‌سازی‌های اجتماعی، در کنار خوش‌ نامی و فرهیختگی، راز ماندگاری «بهاء الملک» در تاریخ است.

این پژوهشگر درباره هدف اصلی خود از نگارش این کتاب را مطالعه چگونگی معماری «خانه اربابی بهاء الملک» و بیان تحول معماری استان در انتقال قدرت از قاجار به پهلوی دانست و گفت: این سازه برای مطالعۀ روند معماری تاریخ معاصر همدان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا دارای پیوندهایی ژرف با رویدادها و دگرگونی‌ های سیاسی و اجتماعی دوران گذار از قاجار به پهلوی و جنگ‌ های جهانی است که در ساخت بنای مذکور تأثیر گذار بوده‌اند.

وی طبقه‌بندی خانه‌های قدیمی استان همدان را شامل «خانه اربابی‌ها»، «خانه خرده‌ مالکان و ویژگان» و «خانۀ مردم عادی» برشمرد و عنوان کرد: در کنار اهمیت معماری این گونه سازه‌ها، وجود آثار منقول و غیرمنقول نظیر کتاب‌ها، اسناد و تصاویر، اهمیت این سازه‌ها را به لحاظ فرهنگی، هنری و بیان اوضاع اجتماعی، سیاسی و تاریخی برجسته می‌کند.

محمدی افزود: کتابخانه «خانه اربابی بهاء الملک» دارای بیش از 870 عنوان کتاب، بسیار ارزشمند است و وجود نسخ خطی مانند «قانون ابن‌ سینا» با قدمتی 430 ساله و «نهج‌البلاغه» متعلق به قرن هفتم هجری قمری از آثار ارزشمند و شاخص این کتابخانه به شمار می‌آید. وی کارکرد فعلی این بنای اصیل را بنابر وصیت واقف خیّر «بهاء الملک»، درمانگاه اعلام کرد و گفت: بنابه وصیت «بهاء الملک»، هم‌اکنون اهالی 32 روستای استان همدان در این ساختمان تاریخی، رایگان ویزیت و درمان می‌شوند.

منابع:
1. ویکی پدیا
2. خبرگزاری تسنیم
3. خبرگزاری ایسنا
4. ویکی خیر
5. خبرگزاری صدا و سیما
6. رسانه مجازی نگاه