استفاده از تجربیات موفق کشورهایی چون کره جنوبی و ترکیه برای تحقق جهش تولید

استفاده از تجربیات موفق کشورهای کره جنوبی و ترکیه برای تحقق جهش تولید

اولین برنامه ریزی ها برای اقتصاد پیش از انقلاب آغاز شد. از آن زمان تا کنون برنامه ریزی ها در این راستا دستخوش مشکلات و موانع زیادی شده است. در طول سال هایی که برای احداث صنایع بزرگ برنامه ریزی صورت می گرفت، روند شتاب زده باعث افزایش جمعیت در شهرهای مرکز از جمله تهران، مشهد، اصفهان و... دیگر بخش ها شد. با وقوع انقلاب و همچنین جنگ تحمیلی، عملکرد صنایع دستخوش تغییرات بزرگی شد. کاهش نیروی کار به دلیل جنگ و موانع خارجی از جمله تحریم ها باعث شدند تا سرمایه گذاری صنعتی و رشد بخش صنعت در کشور با رکود مواجه شود. (1)
 

تغییرات اقتصاد کره جنوبی در طول زمان

لازم است اشاره کنیم که با وجود تمامی موانع، نظام برنامه ریزی کشور عمر و قدمتی مشابه با کشورهای نوظهور صنعتی فعلی را دارد. تقسیم بندی کشور ها ابتدا تنها شامل دو حالت بود: «کشورهای توسعه یافته» و کشورهای «در حال توسعه». حال اقتصادانان با بررسی مجدد این مسئله، کشورها را از نظر اقتصادی به پنج دسته تقسیم کرده اند:

1.جهان اول: اقتصاد آزاد

2.جهان دوم: سوسیالیسم

3.جهان سوم: کشورهای تازه صنعتی شده

4.جهان چهار: کشورهای با سطح میانی توسعه

5.جهان پنجم: کشورهای پایین تر از حد توسعه

در اوایل قرن بیستم ژاپن یک کشور توسعه یافته شناخته شد. در کنار آن دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله کره جنوبی، سنگاپور، تایوان و هنگ کنگ جز کشورهای تازه صنعتی شده عنوان می شدند. شاید بتوان گفت کشورهای شرق آسیا، یادگیری بسیار بالایی از یکدیگر داشته اند. پس از آن ها، کشورهای آرژانتین، مکزیک و ترکیه جزء کشورهای تازه صنعتی شده شناخته می شوند. در این محتوا به مطالعه تغییرات دو کشور کره جنوبی و ترکیه خواهیم پرداخت. (2)



کره جنوبی یکی از بزرگترین تحولات اقتصادی را در شصت سال گذشته تجربه کرده است. اقتصاد این کشور از 1960 میلادی بر مبنای کشاورزی آغاز گردید و از نظر تولید ناخالص داخلی در سال 2016 به یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان تبدیل شد.
 

عوامل موفقیت اقتصادی کره جنوبی

برخی مطالعات اشاره می کند که تحول ساختاری کره جنوبی مرتبط با اصلاحات سیاستی با هدف گشودن کشور به بازارهای خارجی، همراه بوده است. در واقع، سیاست های صادرات محور کره جنوبی یکی از مهمترین عوامل موفقیت این کشور بوده است. کره جنوبی اکنون یکی از 10 صادر کننده برتر در جهان است و صادرات آن به عنوان درصد تولید ناخالص داخلی از 25.9 درصد در سال 1995 به 56.3 درصد در سال 2012 رسیده است. دو عامل دیگر که در افزایش تجارت بین المللی و صنعتی شدن کره جنوبی نقش داشته اند:

1.بهبود فضای کسب و کار

2.سیاست های تشویق سرمایه گذاری در نوآوری هستند. (3)

در دهه 1950 کره جنوبی کشوری توسعه نیافته شناخته می شد که وابسته به کمک های خارجی بوده است. رهبری نظامی که در اوایل دهه 1960 ظهور کرد و یک ربع قرن کشور را هدایت کرد، ممکن بود به نظر خودکامه به نظر برسد، امّا تعهد عملی و انعطاف پذیر آن برای توسعه اقتصادی منجر به آنچه «معجزه روی رودخانه هان» شناخته می شود، شده است. طی سه دهه پس از آن، اقتصاد کره جنوبی با رشد سالانه به طور متوسط نزدیک به 9 درصد و درآمد سرانه بیش از صد برابر افزایش یافت.

کره جنوبی به یک نیروگاه صنعتی با نیروی کار بامهارت تبدیل شد. در اواخر قرن بیستم، رشد اقتصادی کند گردید و در سال 1997 میلادی کره جنوبی مجبور شد از صندوق بین المللی پول حدود 57 میلیارد دلار درخواست کند؛ این مسئله به عنوان بزرگترین نجات در تاریخ صندوق بین المللی پول شناخته می شود. با وجود موانع، اقتصاد آن در سال های بعد در جهت بهبودی حرکت کرد و این کشور با یک پایه اقتصادی نسبتا محکم وارد قرن 21 شد. (4)

فناوری و نوآوری کره جنوبی

در ابتدا، فضای تجاری در بازار داخلی تقویت می شود تا محلی برای رشد شکل گیرد و همین باعث جذب سرمایه گذاران خارجی می گردد. طبق بانک جهانی، کره جنوبی از نظر شاخص کلی سهولت انجام کار در سال 2018 در رتبه 4 قرار دارد، در حالی که ایالات متحده در رتبه 6 قرار گرفته است. (3)

کره جنوبی توجه ویژه ای را به توسعه فناوری و نوآوری برای ارتقا و رشد اختصاص داد. نوآوری و فناوی عوامل کلیدی هستند که زمیته ساز رقابت پذیری صادرات کره جنوبی شده اند و رشد چشمگیر اقتصادی این کشور در دهه های گذشته را دامن می زنند.

در واقع، اکنون کره جنوبی بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی خود را صرف تحقیق و توسعه می کند؛ حتی بیشتر از ایالات متحده و ژاپن، دو رهبر جهانی در نوآوری. بین سال های 1996 و 2015 شدت تحقیق و توسعه کره جنوبی 88.5 درصد رشد داشت (از 2.24 درصد در سال 1996 به 4.23 درصد در سال 2015) در حالی که ایالات متحده تنها 14.4 درصد رشد داشته است (از 2.44 درصد در سال 1996 به 2.79 درصد در سال 2015) . (3)
 

تاثیر مسائل فرهنگی بر اقتصاد کره جنوبی

آشکارترین تغییر اجتماعی در کره جنوبی، ظهور یک طبقه متوسط بود. با گسترش آموزش مدرن و گسترش اقتصاد، باعث شد تا طبقه یانگبان (مالکان زمین) که قبلا دارای امتیاز بود از بین برود و از میان عوام افراد نخبه و با استعداد طبقه ای جدید ایجاد گردد. یکی دیگر از تغییرات مهم اجتماعی، سقوط سیستم خانواده های بزرگ بوده است: (4)

مهاجرت از روستا به شهر، زندگی سنتی خانواده را از بین برد، زیرا ساکنان شهر تمایل داشتند به عنوان خانواده در آپارتمان ها زندگی کنند و از طریق برنامه ریزی خانواده، فرزندان کمتری داشته باشند. علاوه بر این، زنان به سختی برای برابری کامل قانونی مبارزه می کردند و حقوق مالکیت املاک را افزایش دادند. زنان همچنین در سال 2008، حق ثبت نام به عنوان سرپرست خانواده را در سیستم جدید ثبت خانواده به دست آورند. (4)
 

اقتصاد ترکیه و تغییرات آن در طول زمان

پس از بررسی کره جنوبی، کشور ترکیه را مورد بررسی قرار خواهیم داد تا از تجربیات این کشور نیز در راستای تحقق و سرعت بخشیدن به جهش تولید، بهره لازم را ببریم. دهه گذشته یک دوره رونق اقتصادی برای ترکیه بوده است. از سال 2002 تا 2007 اقتصاد کشور ترکیه با نرخ سالانه 7.2 درصد رشد کرد.

ترکیه همچنین در طول بحران مالی جهانی عملکرد نسبتا خوبی داشت: پس از کاهش سرعت رشد تولید ناخالصی داخلی به 0.6 درصد در سال 2008 و رکود اقتصادی بعدی (که شاهد انقباض 4.6 درصدی در تولید ناخالص داخلی بود) ، اقتصاد به وضعیت ثبات خود برگشت. تولید 8.8 درصدی در سال 2010 و پس از آن 2.9 درصدی در سال 2011 از روند بهبود این کشور در اقتصادش بود. (5)

اقتصاد ترکیه وابسته به برخی مسائل عینی است:
 

• موقعیت جغرافیایی آن، یعنی همجواری آن با بازارهای اتحادیه اروپا.

 

• جمعیت در حال رشد که هنوز پتانسیل اقتصادی آن به طور کامل استفاده نشده است.

 

• آغاز مذاکرات پیوستن به اتحادیه اروپا نیز از مسائلی بود که بر اقتصاد این کشور تاثیر گذاشتند. (5)

شاید بتوان گفت آغاز تمامی تغییرات و سیاست گذاری برای صنعتی شدن از سال 1980 میلادی در ترکیه آغاز شد. از آن زمان برنامه ریزی ها در راستای افزایش تولید و رقابت با محصولات خارجی با ارائه برنامه های مختلف آغاز گردید. از جمله:
 

• پشتیبانی از فرآیند صنعتی سازی و جلوگیری از تنگناها با ایجاد شرکت های اقتصادی دولتی

 

• تشویق بخص صنعتی داخلی با حداقل دخالت خارجی (ایجاد سهمیه؛ تعرفه های مشخص و شرایط مجوز)

 

• سطح بالای از توسعه پولی برای تامین اعتبار مالی با اختصاص بودجه

 

• کنترل مقدار و قیمت اعتبار برای بخش های سرمایه گذاری

 

• حفظ نرخ های ثابت ارز و کنترل های ارزی (6)

افزایش قدرت خرید و تاثیر آن بر ترکیه

رشد تولید ناخالص داخلی ترکیه و شاید حتی مهمتر از آن، افزایش قدرت خرید مردم، همراه با اعتقاد گسترده در بین عموم مردم مبنی بر بهبود اقتصاد این کشور، باعث شد تا حزب عدالت و توسعه محبوبیت یابد. اساس سیاست خارجی بلند پروازانه ای که آنکارا دنبال می کرد.

مدل سیاسی و اقتصادی ترکیه توسط اتحادیه اروپا و کشورهای خاورمیانه به خوبی مورد استقبال قرار گرفته است و قرار بود به عنوان یک محصول بالقوه صادراتی مورد بهره برداری قرار گیرد. موفقیت اقتصادی ترکیه باعث شد تا آنکارا آرزوهای بزرگ تر در سر داشته باشد و شرکای خود را در خاورمیانه و اتحادیه اروپا گسترش دهد. (5)

راهکارهای کره جنوبی و ترکیه برای رفع مشکلات اقتصادی

همان طور که اشاره کردیم، کره جنوبی بر تسهیل روند و پروسه تایید تجارت ها تاکید داشته است. روند های طولانی و بروکرواسی باعث دلسرد شدن بخش سرمایه گذاری و استارت آپ ها می گردد. می توان گفت در سال های اخیر کشور ما، ایران نیز در تسهیل این روند کوشش کرده است. از جمله حمایت از گروه های استارت آپی و مجموعه هایی که در راستای فناوری های به روز در تلاش هستند.

همچنین اگر دقت کنیم، کره جنوبی بخش عظیمی از توجه خود را بر تحقیق و توسعه در رابطه با فناوری و نوآوری قرار داده است. داشتن فناوری به روز و نوینی که در دیگر کشورها هنوز وجود ندارد، باعث جذب سرمایه گذاران خارجی و خریداران این فناوری جدید خواهد شد. در نتیجه، تمرکز بر ایجاد محصولی و فناوری که در دیگر کشورها در حال حاضر موجود نیست، می تواند راهی برای دسترسی به بازارهای دیگر کشورها از جمله، کشورهای آسیایی، روسیه و همسایگان ایران باشد.

راه حل ترکیه نیز ارائه محصولاتی بوده است که بتواند آن ها را به بازارهای اروپا عرضه نمایید. همچنین حفظ ارز کشور خود و ثبات نگه داشتن آن به وضعیت اقتصادی این کشور کمک بزرگی کرده است. نکته دیگر، فرهنگ سازی و جلب توجه مردم است. به این معنا که مردم توان خرید کالای تولیدی کشور خود را داشته اند. در حال حاضر کشور ما به شدت تحت تاثیر ارزهای خارجی قرار می گیرد و شاید بتوان گفت در راستای ثبات قیمت ها تلاش به خصوصی صورت نمی گیرد.

همچنین باور عمومی نیز بر این مسئله تاثیر دارد. از مسائلی که هنگام برنامه ریزی در راستای جهش تولید باید به آن توجه کرد، فرهنگ سازی خواهد بود. با فرهنگ سازی، باور و اعتماد مردم جلب خواهد شد. همان طور که این اتفاق در ترکیه افتاده است.
 

جمع بندی  و نتیجه گیری

مطالعه تغییرات دیگر کشور در طول زمان می تواند به ایجاد الگوی مناسب برای جهش تولید کمک کند. منتها، حتی اگر مسئله ای الگو برداری می شود، باید همساز با کشور باشد و بومی سازی های لازم صورت گیرد. مسیر و نقشه رشد یک کشور دیگر شاید با کشور ما سازگار نباشد، با این حال از تجربیات آن ها می توان درس گرفت و مسیرهای نادرست را شناسایی کرد.

کشورهای ترکیه و کره جنوبی از آنجایی که هر دو هم زمان با کشور ما در مرحله «توسعه یافته» قرار داشته اند، برای مطالعه و بررسی انتخاب شدند. تغییرات این کشورها به یک باره و در یک روز اتفاق نیفتاده است، منتها سیر رشد آن ها با ثبات و همواره صعودی بوده است. مطالعه کشورهای آسیایی دیگر، از جمله تایوان، اندونزی و... نیز در راستای ایجاد یک برنامه مناسب پیشنهاد می شود.
 
پی نوشتها

1. www.isna.ir
2. www.ensani.ir
3. www.stlouisfed.org
4. www.britannica.com
5. www.osw.waw.pl
6. www.link.springer.com