معرفی کتاب در باب اوقاف صفوی و نگرشی بر موضوعات و محتوای آن

بیشک یکی از ادوار مهم و مؤثر در تمدن ایرانی اسلامی به ویژه رشد و توسعة تشیع امامیه در ایران، عصر صفویه است. اهتمام و اعتنا به موقوفات در این زمان بسیار قابل توجه است و این موضوع در ابعاد مختلف، بهویژه امور مذهبی، فرهنگی و اجتماعی محسوس و چشمگیر است. کتاب در باب اوقاف صفوی با ارائة مقالات متعدد بر آن بوده که گستردگی وقف را در این دوران متذکر شود. از این رو در مقالات دوازده گانة خود به توضیح موضوع پرداخته، در این مسئله، با استناد به منابع و متون تاریخی و اسناد به نتایجی دست یافته است، که در این مقاله بر آنیم به تبیین و توضیح مطالب و محتوای اثر مذکور بپردازیم. این مقاله در دو بخش و دو شماره ارائه خواهد شد که بخش اول را در ذیل مشاهده مینمائید.

 

بقیه متبرک قیدارنبی علیه السلام در شهرستان خدابنده یا قیدار

حضرت قیدار بن اسماعیل از پیامبران بنیاسرائیل است که بقعهاش در شهرستان خدابنده (قیدار) قرار دارد. بلغان خاتون همسر غازان خان این بقعه را در سال 719 ق تخریب و بازسازی کرد که در دورة صفویه نیز تزئیناتی به آن افزوده شده است. این بنا از دیرباز مورد توجه و اقبال اهالی منطقه و همچنین زائران و مسافران بوده است. حضرت قیدار از معدود پیامبر الهی است که در کشور ما مدفون گردیده. به دلیل ناشناخته بودن این پیامبر و مقبرة وی، در این مقاله تلاش شده ضمن معرفی این پیامبر، بقعة آن نیز از لحاظ هنر و معماری و باستانشناختی مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد.

 

وقف ابزاری اسلامی برای کاهش فقر در بنگلادش

در سه دهة اخیر، کاهش فقر در بنگلادش مورد بحث قرار گرفته است. تا به حال بنگلادش پنج برنامة پنج ساله، یک برنامة دو ساله و یک برنامة PRSP (دستورالعمل راهکار کاهش فقر) سه ساله را برای تسریع رشد اقتصادی و کاهش فقر داشته است. گر چه از میزان فقر کاسته شده، ولی عمق و شدت آن هنوز باقی است. ابزارهایی چون اعتبار خُرد ((micro credit و برنامة شبکة امنیتی safety Net در کاهش فقر نقش عمدهای داشتهاند، ولی ثابت شده که این دو ابزار در کاهش بیعدالتیِ جهانیِ درآمد موفق نبودهاند. در نتیجه کاهش فقر و بیعدالتی در درآمد، راهکار جدیدی را میطلبد. در این مورد وقف می تواند یکی از ابزارهای ضروری در کنار زکات باشد؛ زیرا تاریخ نشان داده که تحصیل رایگان، کمک هزینة تحصیلی، یتیم خانه ها، درمان رایگان و مسافرخانه ها همه توسط نهاد وقف فراهم شده اند.

 

وقف تدریس مثنوی معنوی در کشور بوسنی و هرزگوین

وقف تدریس مثنوی معنوی در کشور بوسنی و هرزگوین از سوی یکی از حاکمان این کشور در قرن شانزدهم میلادی، موضوع این مقاله است. این شخص درویش بیازید نام داشته و خود نیز شاعر بوده، به سه زبان ترکی و فارسی و عربی مسلط بوده است. نویسندة مقاله هم یک عرب اردنی است که متخصص تاریخ عثمانی است. وی با بیان زندگی درویش بیازید، توضیحی مختصر نیز دربارة این وقف ارائه کرده است.

 

وقف سایبری

وقف سایبری که از آن به وقف نوین تعبیر می شود، شامل موقوفه هایی است که با کامپیوتر و اینترنت پیوستگی دارند و وقف نرمافزار، وبسایت و پرتال از این نمونه است. موقوفه های نوین افزون بر بازگشایی افقهای جدید، می تواند از عنصر ناکارآمدی که به مرور زمان دامن برخی از موقوفه های قدیمی را میگیرد به دور باشد و نیز بر ارزش مادی و معنوی موقوفه بیفزاید. مقالة حاضر میکوشد مشکلاتی را که نظام اسلامی در حوزة نرمافزاری با آنها روبهروست تشریح نموده، راه حلهایی برای آنها ارائه نماید. به نظر پژوهش حاضر، کلید حل این مشکلات در گسترش وقف سایبری است، و از این رو خواهد کوشید در ادامه به بررسی مبانی حقوقی و فقهی این گونه وقف بپردازد. مهمترین پرسشی که دربارة وقف سایبری مطرح می شود این است که در وقف، مال باید عینیت داشته باشد؛ اما آیا میتوان وبگاهها و فضاهای سایبری را بهرهمند از حداقلی از عینیت دانست که این شرط را محقق کنند؟ مقالة حاضر مدعی است که چنین عینیتی وجود دارد؛ و لذا وقف سایبری نیز مجاز است. جهت تحکیم نتایج این مقاله، نگارنده از برخی مراجع تقلید استفتاء کرده است که نتیجة این استفتائات، مؤید نتایج مقاله است.

 

مسجد امام حسن عسکری و مسجد هاشمی

بعد از ورود اعراب به ایران، مسجد به صورت مرکز عمدة مذهبی شهرهای ایران درآمد و در مرکز شهر یا نزدیک به بازار اصلی احداث شد. مسجد نیز مانند دیگر عناصر مذهبی برآورندة نیازهای بازار بود. با توجه به اینکه عقاید مذهبی بر زندگی و شکل شهرها تأثیرگذار بوده است، این نوشتار، ابتدا دو مسجد از مساجد تاریخی و اوقافی شهر آمل را معرفی میکند و سپس به بازنویسی اسناد به دستآمده از آن میپردازد.

بررسی و بازنویسی و ترجمة وقفنامه آقارستم روزافزون سردارمازنی

مقالة حاضر، بررسی و بازنویسی و ترجمة وقفنامه ای است از دورة صفویه که یکی از سرداران جنگی مازندران به نام آقارستم روزافزون تدوین کرده است. اهمیت این وقفنامه به سبب قدمت آن است که به قرن دهم هجری برمیگردد و همین امر محقق را وادار کرده است که با چاپ آن، به احیای این سند قدیمی بپردازد. وی نخست با معرفی خاندان روزافزون و نقش آنها در خطة گیلان، اطلاعاتی مفید و اجمالی از اوضاع و شرایط گیلان در قرن دهم به دست میدهد. سپس صورت اصلی وقفنامه را که به زبان عربی است به همراه ترجمة فارسی آن ذکر میکند.

 

بازخوانی وقفنامه های سنگی مساجد تهران قدیم

کتیبه ها را میتوان اسناد مهمی دانست که اطلاعات قابل توجهی را دربارة پیشینیان و بناهای تاریخی بهجامانده از آنان در اختیار ما قرار میدهند. در این میان، کتیبه های سنگی و سنگنبشتهها، با توجه به امکان پایداری و ماندگاری طولانی آنها، از اهمیت ویژه و ارزش بالایی برخوردارند. در شماری از مساجد تهران قدیم، وقفنامه هایی سنگی وجود دارد که در این مقاله معرفی شدهاند. نگارنده طیّ تحقیقات میدانی و یا به واسطة منابع، ضمن شناسایی این وقفنامه ها، تصاویری از آنها تهیه کرده و متن آنها را بازخوانی نموده است. متن هر کتیبه بر اساس تعداد سطور آن تفکیک و شمارهگذاری شده است.

 

اولین وقفنامه های چاپی

این مقاله گزارشی است از نخستین وقفنامه هایی که با ورود صنعت چاپ به ایران، به صورت چاپی منتشر شده است. نویسنده با مطالعة چند کتاب منتشرشده در دو سدة گذشته، وقفنامه هایی را که به ضمیمة این کتاب ها به چاپ رسیده، بهتفصیل آورده است. وی توضیحات مختصری نیز از مؤلف و محتوای کتاب های مورد استناد ارائه کرده است.