علامه محمد باقر مجلسی به سال 1037 هجری مساوی با عدد ابجدی جمله جامع کتاب بحارالانوار چشم به جهان گشود1. وی به خاطر کلام زیبا و اشعار دلنشین و رفتار و گفتار نیکو در محافل و مجالس به مجلسی لقب یافته بود و خاندان عالی‌قدر آنان نیز بدین نام شهرت یافته بودند2.

ایشان در اندک زمانی بر دانش­‌های صرف و نحو، معانی و بیان ، لغت و ریاضی، تاریخ و فلسفه حدیث و رجال ، درایه و اصول و فقه و کلام احاطه کامل پیدا کرد.

علامه مجلسی در مسیر احیای علوم اهل بیت علیهم السلام راه استادانش را در پیش گرفت و با رها کردن علوم عقلی با کوله باری از تعبد به سوی نوری که از قله بلند روایات و احادیث می‌­تابید شتافت و در اولین قدم کتب اربعه را به صحنه درس و بحث کشاند. ضمن نگاشتن شرح بر اصول کافی و تهذیب­، از شرح  من لایحضره الفقیه که پدرش بر آن شرحی نگاشته بود، خودداری کرد و یکی از شاگردانش را به نوشتن شرح استبصار تشویق نمود3.

علامه مجلسی با توجه به نیاز فرهنگی مردم زمان خود دست به تالیف کتاب‌های گوناگون می­‌زد. زمانی احساس می­‌کرد مردم به علم نجوم نیازمندند، پس کتاب اختیارات را می‌­نوشت و چون احساس ­می­‌کرد، جامعه به سوی جدا شدن از خدا سوق داده می‌­شود کتابی در تهذیب اخلاق چون عین الحیاه  را ­ می‌­نگاشت4.

وی طلاب را که مدت‌ها از روایات و احادیث جدا بودند به مطالعه و تحقیق در روایات تشویق کرد و برای حفظ و نگهداری کتب اربعه از گزند حوادث روزگار و تحویل دادن آنها به نسل فردا بدون هیچ گونه کم و کاستی و تحریف اعلام کرد. اگر هر یک از طلاب کتب اربعه را بنویسد، به دریافت یک اجازه از او نایل خواهند شد. طلاب با شوق تمام به نوشتن کتب اربعه پرداختند و نسخه‌ها را نزد علامه می­‌بردند، و او با خط خود در پشت نسخه­‌های آنها اجازه آنان را می­‌نوشت5.

علامه با خود می­‌اندیشید که تدریس کتب اربعه و توجه به بعضی از دیگر کتاب‌ها چون ارشاد مفید، قواعد علامه­ و صحیفه سجادیه تنها این کتاب را از خطر نابودی نجات خواهد داد. علامه مجلسی قدرت تصحیح روایات و احادیث را به‌خوبی دارا بود همان گونه که این قدرت و ژرف‌نگری خود را در مراه العقول به نمایش گذارده است.

علامه مجلسی با خود چنین اندیشید که باید گهرهای گران‌بهای اهل بیت را که از اطراف و اکناف جمع کرده است در قالب محرابی زیبا به نام بحارالانوار بگنجاند تا به تنها طلاب بلکه تمام شیعیان در این محراب به سوی قبله دل‌ها یعنی کلام اهل‌ بیت به نماز عشق بایستند و بدین وسیله راه چاه و درست را از نادرست تشخیص دهند تا هر زمان هر مکتبی درباره هر مطلبی کلامی را از اهل بیت خواست شیعیان با انگشت اشاره محراب زیبای بحار را نشانه روند.

از این رو دست به کاری عظیم زد و شروع به نگارش این دایرة المعارف بزرگ تشیع کرد. در این کتاب پربار قریب 3000 باب طی 48 کتاب علمی خواهید یافت که شامل هزاران حدیث است­، شما در این کتاب برای اولین بار با نام برخی از کتاب‌ها آشنا می شوید که سابقه علمی ندارد و طرح آن کاملا تازه است6.

علامه مجلسی با نگاشتن کتاب بحارالانوار دایرة المعارفی از احادیث را برای شیعیان به یادگار گذاشته است.

سید احمد سجادی

پی‌نوشت‌ها:

1) ریحانه الادب ، محمد علی مدرس تبریزی ، ج 5، صفحه 196.

2) کارنامه علامه مجلسی ، ص 145.

3) الامل الامل ، حر عاملی ، ج 2، ص 248.

4) یادنامه علامه مجلسی ، ص 25.

5) یادنامه علامه مجلسی ، ص 26.

6) مقدمه بحار الانوار، یادنامه علامه مجلسی ، ص 6 و 7 و 8