بررسی اثرات تاریخ کاشت و مقادیر مختلف کود نیتروژن

چکیده

به منظور بررسی اثرات تاریخ کاشت و سطوح مختلف کود نیتروژن بر ماده موثره و صفات مورد بررسی گیاه بابونه آلمانی در کشت بهاره در منطقه اصفهان، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار طی سال زراعی 84-83 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان اجراء گردید. تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش شامل سه تاریخ کاشت 15 اسفند ماه، اول و 15 فروردین ماه و سه سطح کود نیتروژن شامل 75، 150 و 225 کیلوگرم کود اوره در هکتار بودند. تعداد گل، وزن تر گل و وزن خشک گل در سه چین، تعداد روز تا غنچه دهی، تعداد روز تا 50% گلدهی، تعداد روز تا 100% گلدهی، طول ساقه، تعداد ساقه، قطر ساقه، تعداد ساقه فرعی، تعداد پنجه، درصد اسانس و وزن اسانس از مهمترین صفات اندازه گیی شده در مطالعه حاضر بودند. نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان می دهد که عامل تاریخ گاشت اثر بسیار معنی داری (در سطح احتمال 1%) بر روی صفاتی همچون تعداد گل، وزن تر، وزن خشک، تعداد روز تا غنچه دهی، تعداد روز تا 50% گلدهی، تعداد روز تا 100% گلدهی، طول ساقه، قطر ساقه، تعداد ساقه فرعی،تعداد پنجه، درصد اسانس و وزن اسانس از مهمترین صفات اندازه گیری شده در مطالعه حاضر بودند. نتایج تجزیه واریانس آزمایش نشان می دهد که عامل تاریخ کشت اثر بسیار معنی داری (در سطح احتمال 1%) بر روی صفاتی همچون تعداد گل، وزن تر، وزن خشک، تعداد روز تا غنچه دهی ،تعداد روز تا 50% گلدهی، طول و قطر ساقه دارد. همچنین درصد اسانس تحت تاثیر عامل تاریخ کاشت در مطالعه حاضر گردید. به طور کلی نتایج آزمایش حاکی از آن است که تاخیر در تاریخ کاشت تاثیر معنی داری بر تعداد ساقه، تعداد ساقه فرعی، تعداد پنجه، درصد اسانس و وزن اسانس ندارد. در رابطه با اثر عامل نیتروژن بر صفات مورد ارزیابی در تحقیق حاضر مشخص گردید که تنها صفات تعداد روز تا 50% گلدهی و تعداد ساقه فرعی تحت تاثیر (در سطح احتمال 5%) سطوح مخلف نیتروژن قرار گرفتند. بررسی اثر متقابل بین تاریخ کاشت و سطوح مختلف کود نیتروژن بر درصد اسانس و وزن اسانس گیاه بابونه معنی دار بود؛ به طوری که بیشترین وزن اسانس در تاریخ کاشت اول و با مصرف 75 کیلوگرم درهکتار نیتروژن خالص و بالاترین درصد اسانس مربوط به تاریخ کاشت سوم و میزان 75 کیلوگرم نیتروژن خالص درهکتار به دست آمدند. بنابراین با توجه به نتایج تحقیق حاضر چنین به نظر می رسد که کشت بابونه در اواسط اسفند ماه و مصرف 75 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار در شرایط آب و هوایی اصفهان مناسب می باشد. انتظار می رود که بیشترین میزان عملکرد گیاه بابونه در شرایط اصفهان با کاشت گیاه در نیمه اسفند ماه و کاربرد سطوح کود ازت کمتر از 75 کیلوگرم در هکتار حاصل شود.
کلمات کلیدی: بابونه آلمانی، اسانس، تاریخ کاشت، کود نیتروژن، عملکرد

مقدمه

کاربرد داروهای شیمیایی در درمان، باعث ایجاد مشکل پیچیده ای به نام اثرات جانبی داروها گردیده است؛ به طوری که در بعضی موارد آثار سوء و عوارض جانبی برخی از این دروها منجر به محدودیت مصرف در آنها شده است و یا اینکه به طورکلی از بازار مصرف دارویی خارج گردند. همچنین به دلیل اینکه گیاهان داروئی سازگاری بیشتری با طبیعت دارند بار دیگر توجه و عنایت خاصی به امر گیاه درمانی مبذول گشته و کاربرد گیاهان داروئی که با روی کار آمدن داروهای شیمیایی محدود شده بود مجدداً به دلایل متعددی رونق یافته و متداول شده است.
توجه خاصی که اخیراً به گیاهان داروئی و داروهای گیاهی معطوف گردیده، همچنین مصرف رو به افزایش گیاهان داروئی در درمان، تنوع شرایط آب و هوایی کشورمان که امکان پرورش گونه های مختلف و متنوع بسیاری از این گیاهان را فراهم نموده است، تخریبی که در اثر بهره برداری بی رویه از گیاهان خودرو در فلات کشور ایجاد می نماید، لزوم کشت وبهره برداری علمی از گیاهان داروئی استاندارد را بیش از پیش روشن می نماید (12).
بابونه آلمانی یکی از قدیمی ترین و یکی از 9 گیاه داروئی مهم شناخته شده در دنیا می باشد. در درمان بسیاری از بیماریها، صنایع غذایی و صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد (1، 4، 16).
منشاء اصلی این گیاه مدیترانه می باشد. اما با توجه به ارزش و اهمیت دارویی و اقتصادی گیاه مذکور منجر شده تا کشت و پرورش آن در سراسر جهان گسترش یابد. در ایران نیز برخی از گونه های بابونه در مناطق شمالی، مرکزی و غربی گسترش دارند (6، 7). عملکرد کمی و کیفی گیاهان زراعی، تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر ژنوتیپ، شرایط خاکی، عوامل آب و هوایی و مدیریتی شامل تراکم و آرایش کاشت، آبیاری، کود دهی، تاریخ کاشت و غیره قرار می گیرد (21).
مدیریت مناسب تاریخ کاشت که وابسته به شرایط آب و هوایی به ویژه درجه حرارت هوا و خاک هر منطقه متغیر می باشد بر روی عمکرد کمی و کیفی گیاهان زراعی و به طور موردی درگیاهان دارویی موثر می باشد. تاریخ مناسب کاشت زمانی است که گیاه فرصت کافی برای رشد سبزینه ای و رویشی تا قبل از به گل رفتن داشته باشد. عدم کفایت رشد رویشی منجر به کاهش ذخیره غذایی، تعداد گلها، کوچکی دانه و افت عملکرد کمی و کیفی می گردد. از سوی دیگر رشد رویشی طولانی نیز موجب اتلاف رطوبت خاک و رقابت اندام های رویشی و زایشی برای دریافت مواد غذایی می گردد (5).
در مطالعه ای که توسط سالامون در سال 1992 که در خصوص اثر تاریخ کاشت بر عملکرد گل بابونه و درصد اسانس بابونه در نپال انجام شد بیشترین میزان عملکرد گل و اسانس مربوط به 15 اسفند ماه و با عملکرد 191 کیلوگرم در هکتار گل و 03/1 درصد اسانس بود. نتایج آزمایش نشان می دهد که تاخیر در کاشت موجب کاهش تعداد روز از کاشت تا جوانه زنی، ظهور جوانه گل، غنچه دهی، گلدهی، درصد اسانس و عملکرد گل می شود. در واقع تاخیر در کاشت و برخورد مرحله گلدهی با درجه حرارتهای بالاتر از 23 درجه سانتی گراد منجر به عدم باروری گلچه و در نتیجه کاهش عملکرد گل می شود (24).
یکی دیگر از عوامل موثر بر عملکرد کمی و کیفی گیاهان زراعی حاصلخیزی خاک و مدیریت مصرف کودهای شیمیایی می باشد که تا کنون نتایج تحقیقات مختلف در خصوص اثر مثبت کودهای شیمیایی بر عملکرد کمی گیاهان زراعی تاکید کننده مطلب فوق است.
نتایج آزمایشات لچامو (21) نشان داده است که با افزایش سطوح مختلف کود نیتروژن خصوصیاتی نظیر ارتفاع گیاه، عملکرد ساقه، تعداد پنجه های بارور، شاخه های فرعی اولیه و تعداد سرگلها در گیاه بابونه به طور معنی داری افزایش می یابند. نتایج مشابهی نیز توسط کریش و فرانز 1974 و میواد و همکاران 1984 در خصوص اثر مثبت کاربرد نیتروژن، پتاسیم و بعضی تنظیم کننده های رشدی بر عملکرد گل بابونه گزارش شد (23).
لچامو طی بررسی های خود به این نتیجه رسید که با تغییر سطوح کودی نیتروژن هیچ گونه تغییری در ترکیبات ماده موثره حاصل نمی شود، ولی افزایش سطوح کودی منجربه افزایش عملکرد گل، درصد و مقدار ماده موثره می گردد. تحقیقات فرانس (8، 10) نشان داده که اثر کود روی میزان اسانس گلهای بابونه کم است افزایش توام نیتروژن و فسفر مقدار بیشتری اسانس ایجاد کرد در حالیکه افزایش پتاسیم منجر به کاهش اسانس شد.
لچامو طی آزمایشاتی اثر سطوح مختلف کود ازت روی ژنوتیپ های بابونه را مورد بررسی قرار داد و بیان نموده است که کاربرد نیتروژن در طی مراحل مختلف رشدی اثر مثبتی را روی عملکرد ژنوتیپ های بابونه و طعم و عطر ماده موثره آنها داشته اما واکنش های وابسته ژنوتیپ ها متفاوت بوده است (21).
هدف از انجام این تحقیق بررسی اثر تاریخ های کاشت بر خصوصیات کمی و کیفی گیاه داروئی بابونه آلمانی، ارزیابی تاثیر مقادیر مختلف کود نیتروژن بر صفات مورد بررسی گیاه مذکور و مطالعه اثرات متقابل بین تیمارهای آزمایش بر صفات مختلف کمی و کیفی گیاه بابونه آلمانی بود.

مواد و روش ها

تحقیق حاضر در سال زراعی 84-83 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحدخوراسگان در 7 کیلومتری جاده نائین واقع در شرق اصفهان و در بخش خاتون آباد اجرا گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار به مرحله اجرا درآمد. عوامل مورد بررسی در این پژوهش سطوح مختلف کود نیتروژن شامل 75، 150 و 225 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار به صورت اوره (46 درصد نیتروژن خالص) و سه تاریخ کشت شامل 15 اسفند، اول فروردین و 15 فروردین بودند.
طول هر کرت اصلی 5 متر و عرض آن 3 متر بود. در بین هردو کرت اصلی در طول زمین آزمایش جوی های آبیاری تعبیه شد. در عرض بین کرت های اصلی پشته هایی به عرض 2 متر به منظور جلوگیری از تداخل کرتها ایجاد گردید. ابتدا و انتهای هر کرت طول 5% متر به عنوان حذف اثرات حاشیه درنظر گرفته شد. بذور به صورت متراکم و حدود 1 برابر مورد نیاز روی ردیف های کاشت و داخل شیارهای بسیار کم عمقی که تعبیه شده بود به روش دستی پاشیده و روی آن با ضخامت بسیار اندکی از ماسه پوشانیده شد.
کوددهی پس از انجام مرحله جوانه زنی و سه برگی در هر تاریخ کاشت انجام شد. آبیاری دوم به فاصله 6 روز بعد از آبیاری اول انجام گردید سپس سه هفته پس از کاشت اقدام به وجین دستی نوبت اول شد (مرحله 6 تا 10 برگی). در ادامه سه هفته پس از وجین اول، اقدام به وجین دستی نوبت دوم به همراه تنک کردن و تنظیم فواصل بوته ها در روی ردیف و بین ردیف ها شد (معادل با مرحله ساقه دهی) آبیاری با دور 7 روز یک بار انجام گردید و از اواسط خرداد به دلیل گرمی هوا دور آبیاری بر اساس 6 روز یکبار انجام شد.
در مدت کاشت و داشت بابونه هیچگونه آفت یا بیماری در مزرعه مشاهده نشد. نمونه برداری در هر چین در 50 درصد باز شدن گلهای لوله ای انجام گرفت. برداشت با دست توسط سرچین گلها تا ارتفاع 5 سانتی متر از بالای ساقه ها صورت گرفت.
به منظور اندازه گیری صفات مورد بررسی در مرحله گلدهی پس از چین سوم، 5 بوته متوالی با رعایت حاشیه از بخش میانی و از سطح خاک برداشت و به آزمایشگاه انتقال داده شد.
بعد از شمارش، توزین و جداسازی گل ها به منظور تعیین وزن خشک آنها در داخل آون تهویه دار به مدت 48 ساعت در دمای 30 درجه سانتی گراد خشک نیز شد. تعداد ساقه فرعی، ارتفاع ساقه، تعداد روز تا غنچه دهی، تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، تعداد روز تا 100 درصد گلدهی، قطر ساقه، تعداد ساقه، تعداد پنجه، درصد اسانس و وزن اسانس از سایر صفات مورد ارزیابی در تحقیق حاضربودند.
اسانس گیری در آزمایشگاه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان و با استفاده از روش تقطیر با آب انجام گرفت. در این مرحله ابتدا مقدار 25 گرم از گل های بابونه (عاری از ساقه، شاخ و برگ) خرد گردید سپس میزان 600 میلی لیتر آب و حدود 10 گرم کلرید سدیم برای بالا بردن نقطه جوش آب و خروج کامل اسانس بالن 1000 میلی لیتری اضافه گردید.
ابتدا دمای دستگاه در درجه حرارت 100 سانتی گراد تنظیم گردید و پس ازجوش آمدن محلول در درجه حرارت 70 درجه سانتی گراد ثابت نگه داشته شود برای جدا کردن اسانس ابتدا آب و نمک را تا حد فاصل خط اسانس توسط شیر سه طرفه خارج نموده و دی اتیل اتر به بخش مایع باقیمانده اضافه شد. دی اتیل اتر از حلال های اسانس بابونه بوده و بدین ترتیب فاز اسانس به راحتی از فاز آب و نمک باقی مانده جدا گردید.
محلول حاصله (دی اتیل اتر و اسانس) در ظرف های شیشه ای کوچک ریخته و در بین ماری و دمای 45 درجه سانتی گراد دی اتیل اتر موجود تبخیر داده شد.
برای تجزیه واریانس ومقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی به روش چند دامنه ای از نرم افزارهای آماری SAS و MSTATC استفاده شد. همچنین به منظور رسم نمودارها از برنامه رایانه ای Excel استفاده شد.

نتایج و بحث

1- تعداد گل

اثر تاریخ کاشت بر تعداد گل های بابونه در سطح احتمال 01/0 معنی دار بود (جدول 1).
با انجام مقایسه میانگین صفات مذکور مشخص شد که تاریخ کاشت 15 اسفند ماه از نظر تعداد گلهای چیده شده بابونه دارای تفاوت معنی داری با سایر تاریخ کاشت ها داشت (جدول 3). اثر کود ازت بر روی تعداد گل معنی دار نبود. با توجه به جدول 5 تاریخ کاشت 15 اسفند ماه و سطح کود 225 کیلوگرم نیتروژن خالص درهکتار بیشترین میزان تعداد گلهای چیده شده بابونه (1499) را تولید نموده است. در حالی که کمترین تعداد گل بابونه مربوط به تیمار 225 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار و تاریخ کاشت اول فروردین به تعداد 851 عدد گل بوده است (جدول 5).

2- وزن تر گل

اثر تاریخ های کاشت در سطح احتمال 1% بر وزن تر گل های بابونه معنی دار بود. (جدول 1) در حالی که نتایج مقایسه میانگین صفت وزن ترگل بین تاریخ های کاشت نشان می دهد که بین تاریخ های مختلف کاشت از نظر صفت فوق اختلاف معنی داری وجود ندارد (جدول 3).
نتایج تجربه واریانس آزمایش نشان می دهد که اثر سطوح مختلف کود نیتروژن برصفت وزن تر گل بابونه معنی دار نبوده است (جداول 1، 3).

3- وزن خشک گل

اثر تاریخ های کاشت به طور معنی داری در سطح احتمال 01/0 بر میزان وزن خشک گلهای بابونه معنی دار بود (جدول 1).
در بررسی اثر متقابل تاریخ کاشت و کود ازته وزن خشک مشاهده می شود که بیشترین میزان وزن خشک گل (7/38 گرم) مربوط به تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه و تیمار 225 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بود و کمترین میزان آن (8/14 گرم) مربوط به تاریخ کاشت نیمه فروردین در سطح کودی 75 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار بود (جدول 5)
احتمالاً به دلیل خشکی و گرمی هوا و نبودن شرایط مناسب تولید گل و بالطبع وزن خشک گلها نسبت به برداشت های بعدی کاهش می یابد (6).
نتایج تحقیقات فرانز و کریش (15) و میواد و همکاران (23) نشان می دهد که با افزایش کود نیتروژن تا سطح 150 کیلوگرم در هکتار، بر تعداد گل ها اضافه می گردد. درحالی که لچامو (22) خاطر نشان می کند که میزان کوددهی باید متناسب با ژنوتیپ گیاهی باشد. وی بیان نموده است که بعضی گونه ها که مقاومت به ورس دارند استفاده از مقادیر کودی بالاتر معنی دار می باشد. ولی در بعضی از ژنوتیپ ها افزایش سطوح کاربرد کود ازت با تفاوت های چشمگیر تعداد گل همراه نخواهد بود.
به طور کلی در این آزمایش مشاهده می شود که از سطح 75 کیلوگرم در هکتار به بالا مصرف کود ازت بر روی بابونه بهاره در تعداد گل و متعاقباً وزن خشک و تر معنی دار نبود. و یک روند تقریباً کاهشی در تعداد گل، وزن تر و وزن خشک از تاریخ کاشت دوم به بعد دیده می شود.
سینک و همکاران در مطالعات خود بیان داشتند که حداکثر ماده خشک در برداشت اول بابونه بدست می آید و در چین های بعدی مقدار ماده خشک کمتری برداشت می گردد. وی مدت زمان لازم برای تجمع ماده خشک را در برداشت اول و برداشتهای بعدی علت این امر دانسته یعنی مدت زمان تجمع ماده خشک در برداشت اول و تاریخ های کاشت زودتر، خیلی بیشتر از برداشت های بعدی می باشند (26).
تاریخ کاشت اول با توجه به مدت زمان زیادی که در اختیار دارد ماده خشک بیشتری را تولید نموده است. یوری و همکاران (19) و شیبانی وزیری (10) در گزارشات خود مقدار لازم کوددهی را 60 کیلوگرم بر هکتار نیتروژن خالص بیان نموده اند. فرناندز (15) در مطالعات خود در کوبا گزارش کرده که 80 کیلوگرم درهکتار نیتروژن خالص برای بابونه پائیزه مناسب است.
در تاریخ کاشت دوم و سوم وجود هوای گرمتر و بروز خشکی باعث گردید که تعداد و اندازه گلها کاهش یابد و در نتیجه وزن خشک گل کمتری تولید شود. حداکثر عملکرد وزن خشک تر و تعداد گل را می توان در تاریخ کاشت اول به طور اعم مشاهده کرد.

4- خصوصیات فیزیولوژیکی

اثر تاریخ های مختلف کاشت در سطح احتمال 01/0 بر غنچه دهی معنی دار بود (جدول 2). نتایج مقایسه میانگین صفت تعداد روز تا غنچه دهی نشان می دهد که تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه به میزان 59 روز تعداد روز تا غنچه دهی را در مقایسه با دو تاریخ کاشت دیگر افزایش داده است (جدول 4). اثر کود نیتروژن بر غنچه دهی در این آزمایش معنی دار نبود. مقایسه میانگین اثرات متقابل کود نیتروژن و تاریخ کاشت نشان داد که تعداد روز تا غنچه دهی در تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه با هر سه سطح 75، 150، 225 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن نسبت به سایر تاریخ های کاشت طولانی تر بود (جدول 5).
فاصله زمانی سبز شدن تا ظهور گل آذین در تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه به دلیل همزمانی این دوره با دماهای پائین ابتدای فصل، نسبت به تاریخهای کاشت بعدی حدود 7 تا 14 روز طولانی تر بوده و در رابطه با اثر سطوح مختلف کود نیتروژن تقریباً اثرات بر روی صفت مذکور یکسان بود.
اثر تاریخ کاشت بر روز تا 50% گلدهی تفاوت آماری معنی داری در سطح احتمال 1% از خود نشان داد و اثر کود نیتروژن خالص در سطح احتمال 5% بر روز تا 50% گلدهی بابونه اثر معنی داری نشان داد.
نتایج مقایسه میانگین صفت روز تا 50 درصد گلدهی نشان می دهد که تاریخ کاشت نیمه اسفند با میزان 6/70 روز تا 50% گلدهی تفاوت معنی داری با دو تاریخ کاشت دیگر و به میزان 63 روز داشتند. بیشترین روز تا 50% گلدهی مربوط به تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه و سطح کودی 75 کیلوگرم در هکتار ازت و به میزان 6/71 روز بوده است.
روز تا 100% گلدهی در تاریخ های مختلف کاشت در سطح آماری 01/0 تفاوت معنی داری نشان داد. مقایسه میانگین صفت نیز نشان داد که تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه به میزان 81 روز تفاوت آماری معنی داری با دو تاریخ کاشت اول و نیمه فروردین ماه به میزان 73 روز داشتند. این مطلب نشان دهنده موقعیت استقرار در زمین توسط گیاه و شرایط آب و هوائی در کشت نیمه اسفند ماه می باشد(جدول 4).
مشابه بودن طول دوره گلدهی در دو تاریخ کاشت دوم بدلیل این بود که تفاوت های دومین و سومین تاریخ کاشت اول و پانزدهم فروردین ماه در حدی نبود که بتواند فاصله زمانی کاشت تا گلدهی را تغییر دهد.
در جدول (6) اثر متقابل کود ازت و تاریخ کاشت بر 100% گلدهی نشان داد که در تاریخ کاشت اول با سطوح کودی 75 و 225 کیلوگرم بر هکتار کود ازت به میزان 6/82 و 3/81 تفاوت آماری معنی داری با دو تاریخ کاشت دیگر و سطوح کودی دیگر دارد.

ارتفاع ساقه

اثر تاریخ های مختلف کاشت بر ارتفاع ساقه نیز در سطح احتمال 1% دارای تفاوت آماری بودند (جدول 2).
در مقایسه میانگین ارتفاع ساقه دو تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه و نیمه فروردین ماه بیشترین ارتفاع به میزان 8/46 و 1/58 سانتی متر و دارای تفاوت آماری معنی داری با تاریخ کاشت نیمه فروردین به میزان 9/44 سانتی متر بودند.
تاریخ کاشت از طریق تغییر در شرایط محیطی بخصوص دما، طول روز و رطوبت قابل دسترس خاک در طول فصل رشد تاثیر زیادی بر ارتفاع نیز می گذارد و به طور معمول به موازات تاخیر در کاشت ارتفاع گیاه کاهش می یابد.(18)
در جدول 6 اثر متقابل سطوح کود ازت و تاریخ های کاشت بر روی ارتفاع ساقه مشاهده می شود که بیشترین میزان ارتفاع مربوط به تاریخ کاشت نیمه اسفند و اول فروردین و سطوح بیشتر از 75 کیلوگرم در هکتار بودند. کمترین میزان مربوط به تاریخ کاشت 15 فروردین و سطوح کود ازت 75 و 150 کیلوگرم در هکتار بودند.
اصولاً علت افزایش ارتفاع در اثر کاربرد کود ازته را اثر تشدید کنندگی نیتروژن در رشد رویشی، تقسیمات سلولی در اندام های گیاه بخصوص ساقه نسبت داد و اشاره کرد دراثر مصرف نیتروژن وزن برگ و ساقه افزایش یافت به دنبال این امر انتظار می رود مواد فتوسنتزی بیشتری توسط گیاه تولید شود. که این مواد شرایط مناسب را برای طویل شدن ساقه باید فراهم کند (3).
اثر کود ازته نیز با توجه به روند افزایشی طول ساقه معنی دار نبود. بروجردی (3) در مطالعه روی بابونه پائیزه نشان داد که با افزایش میزان ازت از سطح 0 تا 150 کیلوگرم در هکتار بر ارتفاع ساقه افزوده گردیده است. بیشترین و کمترین میزان ارتفاع ساقه مربوط به سطوح 150 و صفر کیلوگرم در هکتار ازت خالص و به ترتیب برابر 1/52 و 3/38 سانتی متر بود. و بین سطوح کود ازته از نظیر آماری تفاوت معنی دار وجود داشت.
نتایج بدست آمده از این تحقیق فوق نشان داده است که با مصرف مقادیر کمتر از 75 کیلوگرم در هکتار ازت، مقدار کافی از این عنصر جهت حصول حداکثر ارتفاع در اختیار بابونه بهاره قرار می دهد و کاربرد مقاومت بالاتر ازت تاثیری بر ارتفاع گیاه نداشته است.
بعبارت دیگر محدودیت در پتانسیل ژنتیکی گیاه مانع از افزایش بیشتر ارتفاع گیاه در مقادیر فوق از کود ازته شده است. اثر متقابل تاریخ کاشت و ازت نیز بر ارتفاع ساقه معنی دار نبود.

تعداد ساقه

به طور کلی اثر تاریخ های مختلف کاشت و سطوح کود ازته و اثر متقابل آنها بر تعداد ساقه در گیاه بابونه بهاره معنی دار نشد.

قطرساقه

تاریخ های مختلف کاشت در سطح احتمال آماری 01/0 بروی قطر ساقه، تفاوت آماری معنی داری نشان داد اما کود ازته و اثر متقابل کود ازته با تاریخ کاشت فاقد تفاوت آماری معنی داری بودند.

تعداد پنجه

تاریخ کاشت از نظر آماری اثر معنی داری بر تعداد پنجه در بوته نداشت، با این حال با تاخیر در تاریخ کاشت تعداد پنجه در بوته کمی کاهش یافت (جدول 2) .
اثر سطوح مختلف کود ازته برروی تعداد پنجه معنی دار نبود. بروجردی (3) و همچنین فراتر و کریش (15) بر بابونه سطوح کود ازته رامعنی دار اعلام کرده بودند.
با توجه به معنی دار نبودن می توان چنین بررسی نمود که افزایش تعداد پنجه همسو با افزایش سطوح کود ازت در ژنوتیپ های متفاوت دارای اختلافات زیادی می باشد. ولی با توجه به یکسان بودن رقم درمطالعه حاضر به نظر می رسد که عوامل محیطی باعث این تغییرات شده است.
لچامو (22) یادداشت هایی از وضعیت پنجه زنی ارائه داده است که شاخه زایی و پنجه زنی را بعد از چین اول گزارش کرده است.

تعداد ساقه های فرعی

اثر سطوح مختلف کود ازت بر تعداد ساقه های فرعی در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود (جدول 2). مقایسه میانگین سطوح مختلف ازت نشان داد که کمترین و بیشترین تعداد شاخه های فرعی متعلق به سطح کودی 75 و 225 کیلوگرم در هکتار ازت و به ترتیب برابر 67/65 و 66/83 بود ولی فاقد تفاوت آماری معنی داری بودند. با توجه به نتایج به دست آمده این طور استنباط می شود که با افزایش کود ازت بر رشد رویشی گیاه افزوده شده که باعث افزایش شاخه زائی و تعداد شاخه های فرعی می گردد. لچامو (9، 25) دانشمندان دیگر از جمله فراتر و کرینش (6) نیز نتایج مشابهی بدست آوردند. در نتایج حاصله سطح کود 150 کیلوگرم درهکتار شاهد یک کاهش در تعداد شاخه های فرعی بودیم که علت آن دقیقا معلوم نیست ولی به نظر می رسد عوامل دیگری از جمله عوامل محیطی در این مورد دخالت داشته اند.

درصد اسانس و وزن اسانس

اثر تاریخه ای کاشت در سطح احتمال 5 درصد بر میزان اسانس در گیاه بابونه دارای تفاوت آماری معنی داری بود. اثر متقابل کود ازت نیز با تاریخ کاشت در سطح احتمال آماری 1% دارای تفاوت آماری معنی داری با میزان اسانس داشت (جدول 2).
با دیرتر شدن کاشت بهاره بابونه میزان ماده موثره در بابونه افزایش یافته است به نظر می رسد که علت این امر به خاطر تنش های محیطی باشد. زیرا اسانسها تحت تاثیر تنش افزایش می یابند.
اثر کود ازت بر روی میزان اسانس از لحاظ آماری معنی دار نبود. یوری (19) و شیبانی وزیری (10) طبق آزمایشات خود به این نتیجه رسیدند که میزان کود 60 کیلوگرم در هکتار ازت بهترین و بیشترین میزان اسانس در کامازولن را باعث می شود. با توجه به آزمایش انجام گرفته می توان گفت که افزایش میزان ازت از 60 کیلوگرم در هکتار به بالا موجب تغییرات چشمگیر در میزان اسانس نگردیده است. مطالعه انجام شده با نتایج حاصل از جمشیدی (4) بروجردی (3) و دیگر محققین (14، 20، 24) همخوانی دارد. ولی زالکسی ریزارد (4) بیان نمود که کود دهی بطور کلی هیچ اثری روی میزان کل اسانس یا مقدار کامازولن ندارد.
در جدول 6 اثر متقابل سطوح کود ازت و تاریخ های کاشت بر میزان اسانس گلهای بابونه بهاره بیشترین میزان را در تاریخ کاشت 15 فروردین ماه و سطح کودی150 کیلوگرم در هکتار ازت داشت.
امید بیگی (2) نشان داده است که زمان کاشت نقش عمده ای در مقدار اسانس و کامازولن گلهای بابونه دارد، بطوریکه گیاهان کشت شده درفصل بهار نسبت به گیاهان بابونه کشت شده در پائیز درصد بیشتری اساسن و کامازولن داشته اند.
مدنی (11) در تحقیقات خود میانگین درصد اسانس را در کل تیمارها 58/0 درصد اعلام کرده و بیشترین میزان اسانس را در تیماری که سطح کود ازت خالص آن 135 کیلوگرم درهکتاربوده اعلام کرده است. معقول (13) بیان کرد که مقدار 60 کیلوگرم در هکتار ازت بیشترین میزان اسانس تام را تولید کرده و با افزایش ازت به میزان 120 کیلوگرم در هکتار میزان اسانس کاهش یافته است. اثر متقابل تاریخ کاشت و کود ازته نیز بر وزن ا سانس در سطح احتمال 1% معنی دار است (جدول 2).
مقایسه میانگین اثر متقابل تاریخ کاشت وکود بر روی وزن اسانس نشان داد که بیشترین میزان اسانس در ترایخ کاشت 15 اسفند و سطح کود ازت 75 و 225 کیلوگرم در هکتار مشاهده می شود. در حالی که کمترین میزان را تاریخ کاشت اولیه فروردین ماه و سطح کود ازت 75 کیلوگرم در هکتار به میزان 02/0 میلی گرم به خود اختصاص داد (جدول6). وزن اسانس باهیچکدام از صفات دیگر دارای همبستگی معنی داری نبود.
با توجه به نتایج حاصله می توان بیان نمود که درتاریخ کاشت اول تجمع مواد آلی بیشتر از تاریخ های کاشت بعدی در گلها بوده و مدت زمان بیشتری برای تجمع مواد آلی در اختیار گیاه قرار می گیرد. به نظر می رسد عوامل محیطی در برداشت های مربوط به تاریخ های کاشت دوم و سوم باعث این اختلافات شده است.

نتیجه گیری

بیشترین عملکرد وزن خشک گل، تعداد گل از تاریخ کاشت اول حاصل شد می توان این طور بیان نمود که تاریخ کاشت اول با توجه به مدت زمان زیادی که دراختیار دارد ماده خشک بیشترین را تولید می نماید، در نتیجه تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه توصیه می گردد.
از طرفی در مطالعه انجام شده بیشترین مقدار ماده موثره در سطح کودی 75 کیلوگرم در هکتار ازت و تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه به دست آمد. می توان بیان نمود که سطح کودی 75 کیلوگرم در هکتار ازت از طریق تعداد گل بیشتر و افزایش وزن خشک گل باعث بیشتر شدن اسانس موجود در بابونه می شود. از طرفی در تاریخ کاشت نیمه اسفند ماه، طولانی بودن دوره رشد رویشی عامل افزایش میزان اسانس در گیاه می باشد.

منابع:

1- امید بیگی ر. 1374. رهیافت ها تولید و فرآوری گیاهان داروئی. جلد اول، انتشارات فکر روز.
2- امید بیگی ر. 1376. بررسی تیپ های شیمیایی بابونه های ایران و مقایسه آن با نوع اصلاح شده، مجله علوم کشاورزی مدرس، شماره اول. صفحات 45 تا 53.
3- بروجردی ن. 1381. اثر میزان کود ازت و فاصله ردیف کاشت بر میزان محصول و ماده موثره گیاه بابونه. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه صنعتی اصفهان.
4- جمشیدی خ. 1379. بررسی تاثیر فاصله خطوط کاشت و تراکم بوته بر جنبه های کمی گیاهان داروئی بابونه. مجله علوم کشاورزی ایران، جلد 31، شماره 1، صفحات 209-203.
5- خواجه پور م.ر. 1379. زراعت عمومی. انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی اصفهان.
6- درزی م. 1381. مسائل زراعی و اکولوژیکی درگیاه داروئی بابونه و رازیانه. مجله زیتون، شماره 152، خرداد و تیر، صفحات 49-43.
7- دهکردی ن.ق.، و ا.م. طالب. 1380. استخراج، شناسائی و تعیین مقدار ترکیبات موجود در گیاهان داروئی شاخص، چاپ اول، انتشارات چوگان.
8- سرمدنیا ع.ح. و ع. کوچکی. 1377. فیزیولوژی گیاهان زراعی (ترجمه)، انتشارات جهاد دانشگاهی، مشهد.
9- شکوئی نژاد ا. 1363. گلستان شفا، انتشارات عطائی، تهران.
10- شیبانی وزیری م. 1376. بررسی تاثیر کودهای ازت، فسفر و پتاسیم روی میزان اسانس تام و کامازولن گلهای بابونه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان.
11- مدنی ح. 1385. اثر کود ازته و کود فسفره بر میزان عملکرد و اسانس بابونه. چکیده مقالات همایش گیاهان داروئی، دانشگاه آزاد اسلامی شهرکرد.
12- مظاهری د. 1373. زراعت مخلوط. دانشگاه تهران.
13. معقول م. 1375. تعیین نیاز غذائی بابونه در استان اصفهان. سازمان تحقیقات کشاورزی استان اصفهان.

پي نوشت :

*مدرس دانشگاه آزادا سلامی واحد اردستان
**استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان
***استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک
****عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان

منبع:نشریه پژوهش در علوم کشاورزی جلد4شماره1
/س