فرصت‌هاي همكاري در روابط ايران و تاجيكستان

مقدمه

در طول سال‌های اخیر سیاست خارجی ایران با تحولاتی مواجه بوده که از اين جمله می‌توان به توجه بیشتر به کشور‌های حوزه آسیای مرکزی اشاره کرد. در بین این کشورهاي اين منطقه ، تاجیکستان به دلیل قرابت‌های زبانی و فرهنگی برای تهران حائز اهمیت بیشتری بوده و است. خلال اين سال‌ها ، ايران علاوه بر مسائل فرهنگی ، به برقراری روابط اقتصادی با این کشور نيز متمایل بوده و در صدد برآمده تا انجام پروژه‌های عمرانی و عملیاتی را نيز در اين كشور بر عهده بگیرد. این مسئله طی سالیان متمادی مد نظر مقامات سیاسی ایران بود و در نهایت منجر به بسته شدن قراردادهایی در این زمینه شد. دو پروژه بزرگ تونل انزاب و نیروگاه سنگ توده 2 حاصل این تلاش‌ها است که توسط مهندسین ایرانی در حال اجرا می‌باشد.
در این مقاله سعی می‌شود علاوه بر معرفی این دو پروژه، منافع و مزیت‌های آنها برای ایران نیز بررسی شود. لازم به ذکر است که در این راستا رئیس جمهور کشورمان سفری به تاجیکستان داشتند که دستاوردهای مهمی از جمله در اين دو پروژه براي تهران به همراه داشت. از جمله برنامه‌هاي مهم رئيس جمهوري در اين سفر افتتاح مرکز ايران شناسي و مطالعات زبان فارسي در دانشگاه پزشکي تاجيکستان، بازديد از بيمارستان قلب "ابن سينا" در شهر دوشنبه که به دست بخش خصوصي ايران ساخته شده و ديدار و سخنراني براي شماري از ايرانيان مقيم تاجيکستان بود.
همچنين در مراسمی با حضور دکتر‌ محمود احمدي‌نژاد و امام علي رحمان، پنج يادداشت تفاهم و سند همکاري و يک بيانيه مشترک به منظور ارتقاي سطح روابط و مناسبات دو کشور امضا شدند كه يادداشت تفاهم تکميل تونل استقلال و سد و نيروگاه سنگ توده 2 و ياداشت تفاهم بين شرکت فراب جمهوري اسلامي ايران و وزارتخانه‌هاي حمل و نقل و انرژي تاجيکستان، يادداشت تفاهم استرداد مجرمين و سند همکاري در زمينه زمين شناسي از اين جمله بودند.[1]

ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي تعامل در روابط ایران- تاجیکستان

روابط تهران و دوشنبه از ابتدای استقلال تاجیکستان در سال 1991 همواره در حال رشد بوده است. ایران اولین کشوریست که استقلال تاجیکستان را به رسمیت شناخت و با آن روابط دیپلماتيك برقرار کرد. سپس، در جریان ناآرامی‌های سالهای 1997-1992 ایران میزبان چندین دور از مذاکرات صلح تاجیکان بوده ، یکی از اطراف مذاكرات صلح به شمار می‌رفت و در کنار روسیه و سازمان ملی متحد تلاش‌های زیادی برای به تحصيل صلح انجام داد. در زمان بازسازی تاجيكستان نیز ایران حضور پررنگی در صحنه اقتصاد اين كشور داشته و دارد که روشن‌ترین نمود اين مسئله ساخت تونل انزاب است.
معمولا، هنگام بررسی روابط دو کشور ، تحلیل‌گران بر آنند كه پیش از همه به‌این سوال پاسخ دهند كه یک کشور بزرگ از سرمایه‌گذاری در یک کشور دیگر چه نفعی می‌برد؟ ایران و تاجیکستان هم از این قاعده خارج نیستند و بنابراین این سئوال مطرح است که ‌ایران در تاجیکستان به دنبال چه منافعي است که ‌این سرمایه‌گذاری‌هايي را در اين كشور انجام داده و يا در دست انجام دارد؟ در اين رابطه باید گفت كه رابطه تاجیکستان و ایران خلال‌ سال‌هاي پس از فروپاشي با جنبه‌های متفاوتی همراه بوده است. اين روابط تنها نفع یک طرفه ندارد، بلکه دارای منافع دوجانبه می‌باشد. اما در‌باره هدف و منافع ایران در تاجیکستان در صورتی که کاملاً خوش بینانه به اين مسئله توجه کنیم ، موارد زیر را می‌توان نام برد که با مرور روابط میان دو کشور ملموس به نظر مي‌رسند؛
1. تاجیکستان نزدیک‌ترین شریک اقتصادی و سیاسی ایران در آسیای مرکزی است. پس طبیعی است که رشد تاجیکستان باعث می‌شود، تا یک شریک کم‌نیروي منطقه‌ا‌ی ایران به شریکي قدرتمند و تاثیرگزار در آسیای مرکزی تبدیل شود که ‌این بی‌شك به نفع ایران است (چرا كه دوست قوی بهتر از دوست ضعیف است).
2. تاجیکستان دروازه ورود محصولات و تکنولوژی ایرانی به بازارهای آسیای مرکزی است. زیرا این کشور در نقطه‌ای قرار دارد که در صورت استفاده از راه‌های زمینی می‌تواند ایران را با چین، قزاقستان و شرق روسیه متصل کند.
3. تاجیکستان از موسسان سازمان همکاری‌های شانگهای بوده، عضو فعال آن است و گاهی در تصمیم‌گیری‌های این سازمان نقش‌هاي مهمي را به عهده مي‌گيرد. از این رو می‌تواند برای عضویت ایران در این سازمان و جلب رضایت دیگر اعضای آن مساعدت نماید (این نکته در یادداشت تفاهم اخير دو کشور ذکر شده است).
4. تاجیکستان مهمترین تولیدکننده آلومینیوم و یکی از تولیدکنندگان مهم نخِ پنبه در منطقة آسياي مرك‍زي است و در مقابل ایران واردكنندة هر دوی این محصولات است. همچنین ، صادرات میوه تاجیکستان به ‌ایران می‌تواند یکی از زمینه‌های مناسب و قابل گسترش همکاری باشد.
5. تاجیکستان طبق محاسبات آماری در صورت استفاده بهينه از منابع انرژی خود می‌تواند تا 90 میلیارد کیلووات ساعت انرژي برق در سال تولید کند كه اين ميزان تنها نيمي از نياز داخلي آن است. در مقابل نیاز به نیروی برق در ایران به نحو فزاينده‌اي در حال افزایش است و تاجیکستان می‌تواند در آینده صادرکننده نیروی برق به‌ ایران باشد.
6. بودجه ‌ایران به تبع افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی رقم قابل ملاحظه‌اي را تشكيل مي‌دهد که بهترین راه استفاده از اين سرمايه به جريان انداختن آن در پروژه‌هاي پرسود داخلي و خارجي براي بازتوليد آن است، زیرا نگاه داشتن این مبلغ در داخل تورم را در پی خواهد داشت. بنابراین، کشورهای نفت خیز در چنین شرایط تلاش می‌کنند، پول‌های مازاد بودجه خود را در کشورهای امن سرمایه‌گذاری کنند. مثلا ، نیروگاه برق- ‌آبی سنگ توده-2، طبق توافق طرفين درآمدش به مدت 12،5 سال از آن ایران بوده و سپس در اختیار تاجیکستان قرار خواهد گرفت.
7. تاجیکستان و ایران با چند تهدید مشترک رو به رو هستند که مهمترین آنها قاچاق مواد مخدر ، تروریسم و افراط‌گرایی است. وقتی تهدید مشترک است، پس موفقیت هر دو كشور در مبارزه با آن موفقیت دیگری را در پي خواهد داشت.
8. تاجیکستان و ایران رسالت حفظ و گسترش زبان و فرهنگ تاجیکی- فارسی را مشترکاً بر دوش دارند. در این مسير دستاورد یکی از این دو دستاورد دیگری نيز خواهد بود.[2]
اما نکته‌ی حائز اهمیت در اين بين این است که در زمینه فعالیت‌های عمرانی که برای ايران سود اقتصادی را به همراه نداشته، باید سعی شود تا اين فعاليت‌ها بر طبق آخرین قواعد روز دنیا و طبق زمان‌بندی‌های توافق شده انجام شود تا رضایت طرف مقابل جلب شود، در غیر این صورت هدف از انجام این فعالیت‌ها که در واقع ، مطرح شدن در سطح منطقه و راهیابی به پروژه‌های بزرگتر است، تامین نخواهد شد. اگرچه روند مناسبات میان جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان حاکی از آن است که مناسبات دو کشور در بخش‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تجاری با پشتوانه وجود اشتراکات فراوان فرهنگی، تاریخی، دینی و زبانی از زمان استقلال تاجیکستان طي 18 سال پیش همواره مسیر پیشرفت را پیموده، اما مسائل زیادی وجود دارد که نیازمند انجام مذاکره و مداقه بيشتر است.

تونل انزاب (استقلال)، تونل قرن

همان طور که می‌دانیم تاجیکستان فقیرترین جمهوری آسیای مرکزی است و به لحاظ درآمد سرانه هم در پایین‌ترین رتبه در اين منطقه قرار دارد. بنابراین با فروپاشی شوروی و در پی آن وقوع جنگ داخلی در تاجیکستان که خسارات جبران‌ناپذیری برای به همراه داشت، این کشور برای تامین نیازهای خود با مشکلات عدیده‌ای مواجه شد و برای حضور در بازارهای بین‌المللی چیزی جزء پنبه برای عرضه نداشت که آن نيز به لحاظ نیاز شدید به آب و مشکلات این کشور در جهت تامین آب و سیستم آبیاری با محدودیت جدی مواجه بوده است. بنابراین ایران توانست با تحلیل این مشکلات، اقدام به طراحی پروژه‌های عمرانی که نیاز مبرم تاجیکستان بود ، کند.
در گام اول مسئله رفت و آمد مردم تاجیکستان از استان‌های شمالی به جنوبی یا به عکس (یعنی شهرهای سغد به خجند) مطرح بود که باید از مسیر صعب‌العبوری انجام می‌گرفت و حتی مردم زیادی همه ساله جان خود را در این راه از دست می‌دادند. تاجيک‌ها از طريق يک گردنه اين مسافت را مي‌پيمودند که در شرايط جوي مناسب حدود هشت ساعت زمان مي‌برد و در زمستان نيز بر اثر يخبندان اين جاده معمولا بسته بود. به همین دلیل دولت تاجیکستان در پی ایجاد تونلی در این مسیر برآمد و اجرای این طرح را طی یک مناقصه به شرکت ایرانی سابیر واگذار کرد. این تونل استان شمالي سغد و شهر تاريخي خجند را به دوشنبه و ديگر شهرهاي تاجيکستان متصل می‌کند. ارزش اين پروژه ‌٣٩‌ ميليون دلار است که ‌٨/٧ ‌ميليون دلار آن را دولت تاجيکستان تامين کرده، ‌١٠ ‌ميليون دلار در قالب کمک توسعه‌اي ايران و حدود ‌٢/٢١‌ ميليون دلار نيز وام ايران به تاجيكستان به اين منظور است.[3]

افتتاح زود‌هنگام تونل!

در مرداد ماه سال 1386 با حضور روساي جمهور ايران و تاجيکستان، این تونل در حالي افتتاح شد اما عملیات عمرانی آن همچنان ادامه داشت. رئيس جمهور‌ ايران در مراسم بهره برداري از تونل استقلال تاجيکستان، گفت: «تونل استقلال (انزاب) هديه مردم ايران به مردم تاجيکستان است». وي با اشاره به اين که پروژه تونل انزاب را به خاطر سختي کار و عظمتش مي‌توان پروژه قرن خواند، افزود: «اجراي اين طرح بزرگ به دست تواناي مهندسان ايراني و همکاري دولت و مردم تاجيکستان، بيانگر عزم دو کشور براي دست زدن به اقدامات بزرگتر در راه سازندگي، توسعه و پيشرفت ايران و تاجيکستان در آينده نزديک است». احمدي نژاد با تاکيد بر اين که پيشرفت تاجيکستان پيشرفت ايران است، گفت: «پيشرفت، عمران و آباداني تاجيکستان به نفع همه کشورهاي منطقه است و اقتدار تاجيکستان مانع پيشرفت هيچ ملتي نيست و اين امر را مي‌توان نقطه آغاز براي همکاري‌هاي طولاني مدت دو ملت ايران و تاجيکستان به سوي آينده اي روشن و پرافتخار دانست».
با بهره برداري از تونل 5 كيلومتري انزاب تاجيكستان، ايران توانست شمال و جنوب تاجيكستان را پس از قرن ها انتظار به هم پيوند داده و امكان ارتباط زميني مناسب بين پايتخت‌هاي كشورهاي آسياي مركزي را نيز فراهم آورد. اما همه چیز به همین سادگی نبود و این پروژه ناتمام مشکلات زیادی را به دنبال داشت. مهمترين مشكلي كه اجراي پوشش بتني تونل را با سختي روبرو كرده، تردد خودروها از داخل تونل و همچنين نرسيدن سيمان به موقع و عدم اجراي تعهدات طرف مقابل براي ايجاد روشنايي و تهويه داخل تونل است. تردد خودرو و نبود تهويه هوا در حالي كه قالب‌هاي بتني بزرگ در سقف تونل انزاب در حال نصب است، علاوه بر تاخير در اجراي كار، خطراتي را نيز به دنبال دارد و ممكن ‌است حوادث ناگواري براي رانندگان خودروهايي كه از داخل تونل ‪ پنج كيلومتري عبور مي‌كنند و همچنين مجريان و كارگران تونل به بار آورد.
طبق قرارداد، نصب روشنايي و تهويه تونل بر عهده طرف تاجيكي است كه بايد به موازات عمليات پوشش بتني تونل صورت گيرد. پس از افتتاح اين تونل مقرر شد همزمان با پوشش بتني داخل تونل، كار نصب روشنايي و تهويه هواي آن توسط طرف تاجيك انجام گيرد.[4] طبق آخرین خبرها شرکت سابیر با تمام تلاش و با استفاده از تمامی امکانات و کارگران خود به شکل سه شیفت در حال انجام عملیات است و قول داده تا در اسرع وقت این پروژه را تمام کند.[5]گر چه سرپرست كارگاه تونل استقلال تاجيكستان عملكرد مهندسين ايراني در ساخت تونل انزاب را براي مهندسين تاجيك كلاس درس عنوان كرد، اما بالا بودن مشكلات در پروژه تونل انزاب موجب شده تا مهندسان ايراني اين منطقه را آخر دنيا عنوان كنند.
بهتر است تا این پروژه را به لحاظ مالی و سود اقتصادی نیز بررسی شود. طبق گفته مسئولین این پروژه، چنانچه سابير پيش از عقد قرارداد از مشكلات مواصلاتي در فصل زمستان در اين منطقه آگاهي داشت مبلغ قرار داد پروژه كه 39 ميليون دلار بود را بالاتر مي‌برد. اما براي اين كه ايران و مهندس ايراني خود را ثابت كند كه مي‌تواند اين پروژه را بدون ضرر مالي به اتمام برسانند، با پشت كار ادامه دادند. در اين ميان، افزايش 500 توماني هر ليتر گازوئيل و 200 دلاري هر آرماتور موجب شد تا اين پروژه از لحاظ مالي سودي براي سابير و ايران نداشته باشد.
رشد بالاي قيمت سيمان كه از تني 52 هزار و 500 تومان به 270 هزار تومان رسيد موجب شد تا مشكلات زيادي براي ادامه كار در پروژه تونل انزاب به وجود آيد، اما چون هدف تمام كردن پروژه با موفقيت بود كار ادامه پیدا کرد. كمبود و گراني سيمان موجب شد تا براي تامين سيمان مورد نياز پروژه مزبور سيمان از ايران و پاكستان وارد شود، چرا كه توليد سيمان تاجيكستان پاسخگوي نياز پروژه نبود. اين مسائل باعث شد تا سابير به اين پروژه به عنوان يك پروژه سودآور و اقتصادي نگاه نكند. بنابراين موضوعي كه در اين پروژه بسيار حائز اهميت بود، اتمام موفقيت‌آميز آن و يافتن بازار كار جديد منطقه‌اي و بين‌المللي بود. مطمئنا در كنار يافتن بازار كار جديد تبادل اطلاعات و تجربيات مهندسان ايراني با مهندسان خارجي بهترين سود براي شركت ايراني سابير در پروژه تونل انزاب بوده است.
اما وجود تاخیر بیش از اندازه در اتمام این پروژه می‌تواند آثار مخربی در ذهنیت دولت تاجیکستان و همچنین سایر کشورهای منطقه که ما در پی جلب نظر آنها هستیم داشته باشد. اما با توجه به سفر اخير آقاي احمدي‌نژاد به تاجيكستان مي‌توانيم شاهد ارتباطات گسترده‌تر و مستحكم‌تري ميان اين دو كشور باشيم. همچنين حضور رئيس جمهور كشورمان به همراه عده‌اي از مقامان عالي مي‌تواند نويد بخش حل مشكلات و معضلات موجود در اين پروژه‌ها باشد چنان كه پس از دیدار دو رئیس جمهور و هيات‌هاي رسمي ايران و تاجيكستان، مراسم امضاي اسناد و يادداشت تفاهم‌هاي همكاري بين جمهوري اسلامي ايران و تاجيكستان با حضور آنان برگزار شد.
در اين مراسم منوچهر متكي و باباجان باباخان‌وف، دادستان كل تاجيكستان موافقت‌نامه استرداد مجرمين، وزير نيروي ايران و گل شيرعلي، وزير انرژي و صنايع تاجيكستان يادداشت تفاهم تکمیل سد و نيروگاه سنگ توده 2، محمدرضا رئوف شيباني، معاون وزير امور خارجه ايران و عظيم ابراهيم، مدير كل امور زمين‌شناسي تاجيكستان تفاهم‌نامه‌ تاسيس مركز پژوهش‌هاي علمي زمين شناسي، شركت فراب جمهوري اسلامي ايران و وزارتخانه حمل و نقل تاجيكستان يادداشت تفاهم تكميل تونل استقلال، وزارتخانه‌هاي انرژي، صنايع، حمل‌ونقل و ارتباطات تاجيكستان و وزارت نيروي ايران يادداشت‌تفاهم اختصاص وام جديد براي اتمام عمليات و تجهيز تونل استقلال و گل شيرعلي، وزير انرژي و صنايع تاجيكستان و صنعت رحيم‌‌وف، رئيس شركت برق تاجيكستان به نمايندگي از اين كشور و بيك‌زاد اساجي، مدير عامل شركت «فاراب» ايران به نمايندگي از وزارت نيروي ایران تفاهم‌نامه انجام پژوهش‌هاي فني و ساخت سد «عين» را امضا كردند.

پروژه سنگ توده2، اهداف و ضرورت‌ها

در پی اراده سیاسی دو کشور ایران و تاجیکستان برای بسط و گسترش همکاری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، ساخت تونل انزاب (استقلال) و سد و نیروگاه سنگ‌توده 2 به پیمانکاران ایرانی واگذار شده است. حضور پیمانکاران ایرانی در پروژه‌های انرژی کشور تاجیکستان طی سنوات اخیر شاید بتواند آینده‌ای مطمئن را برای تامین انرژی این کشور رقم زند.[6]اهمیت اجرای این پروژه برای تاجیکستان به نحوی است که‌ این کشور با تحقق آنها خواهد توانست علاوه بر تامین برق مورد نیاز خود، هرساله مقداری برق نیز به کشورهای دیگر صادر نماید. این نیروگاه برق آبی در سال پایانی پروژه یعنی 1390 می‌تواند دو واحد 110 مگاواتی را برای تولید برق پیش‌رو داشته باشد.
در رابطه با مزایای این طرح همچنين مي‌توان به مقرون به صرف بودن آن اشاره کرد که به ازای تولید هر کیلووات ساعت برق 3 سنت در قرارداد در نظر گرفته شده که با توجه به پتانسیل غنی این کشور و منطقه به لحاظ بارندگی و تامین آب مورد نیاز سد، قطعاً میزان تولید برق در اين نيروگاه بیشتر و به ازای آن پروژه اقتصادي‌تر خواهد بود. همچنین اگر دولت تاجیکستان توانایی خرید برق از این پروژه را نداشته باشد، شركت سنگاب طبق قرارداد می‌تواند برق تولیدی را به کشورهای همسایه بفروشد، این درحالی است که تضمين خرید برق نیز از دولت این کشور دریافت شده است. ضمن اینکه ‌این پروژه در مجلس تاجیکستان نیز به تصویب رسیده و قطعا ردیف بودجه‌ای در بودجه سالانه این کشور دارد.
اگرچه منابع اساسی آب آسیای مرکزی در تاجیکستان و قرقیزستان موجود است، اما به دلیل عدم استفاده از این پتانسیل خصوصا در ایجاد نیروگاه‌های برق آبی برای تامین برق مورد نیاز ، این کشور با محدودیت‌های فراوانی به لحاظ تامین آب و برق مردم خود روبرو است.[7] پتانسیل تولید برق از رودخانه‌های پرآب بهاری و تابستانی از یک سو و نیاز این کشور به انرژی از سوی دیگر، زمینه بسیار مناسبی فراهم کرده تا در بستری مساعد، ایران و تاجیکستان به همکاری در تولید انرژی برق بپردازند و به نفعی مشترک بیندیشند. با اینکه وسعت تاجیکستان یک دهم وسعت ایران است اما بیش از سه برابر کشورمان پتانسیل احداث نیروگاه‌های برق آبی دارد به نحوی که ‌ایران ظرفيت احداث 30 هزار مگاوات نیروگاه برق آبی و کشور تاجیکستان پتانسیل احداث 100 هزارمگاوات نیروگاه از این دست را دارد.[8]
هم اکنون 76 هزار مگاوات از پتانسیل برق آبی کشور تاجیکستان شناسايي شده و کشورهای متعددی از جمله ‌ایران ، چین و روسیه برای احداث این نیروگاه‌ها اعلام آمادگی كرده‌اند. هم اکنون تولید برق از منابع فسیلی در تاجیکستان 2 درصد و از منابع برق آبی 98 درصد است به نحوی که ‌این کشور در مجموع سالانه 17 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید می‌کند که در فصل زمستان نیز مشکلاتی را به لحاظ تامین برق مردم خود دارد. در مقابل این کشور در فصل تابستان و بهار مازاد تولید برق دارد که اين مازاد را به کشورهای همسایه به ویژه ازبکستان صادر می‌کند و در مقابل در فصل پائیز و زمستان که از تولید نیروگاه‌های برق آبی این کشور به علت کاهش میزان آب کاسته می‌شود برق وارد می‌کند. در مجموع می‌توان گفت که واردات برق این کشور 4 میلیارد و 359 میلیون کیلووات ساعت و صادرات برق آن 3 میلیارد و 974 میلیون کیلووات ساعت است.[9]

پروژه سنگ توده2، گام دوم ایران در تاجیکستان

ابتدای مذاکرات ایران و تاجیکستان برای همکاری در امر احداث سد و نیروگاه سنگ‌توده 2 به سال 81 بر می‌گردد که با امضای یادداشت تفاهم درباره تاسیس شرکت پروژه سنگ‌توده 1 بین وزارت نیرو ایران و وزارت انرژی تاجیکستان حالت رسمی به خود گرفت. در این راستا وزارت نیرو مقدمات لازم برای تاسیس شرکتی بنام شرکت پروژه سنگ‌توده 2 را با سهام شرکت‌های ایرانی فراهم کرده و آن را به ثبت رساند. این پروژه به صورت اجرا، مالکیت، بهره برداری و انتقال (BOT) اجرا می‌شود و نهایتا قرارداد خرید برق این طرح در حضور روسای جمهوری دو کشور به امضا رسیده است.
طبق قرارداد زمان اجرای پروژه پنج سال است که باید تا سال 1390 به بهره برداری برسد. به دلیل مشکلات ناشی از کمبود برق در فصول سرد، تاجیکستان علاقمند به کاهش دوره اجرا از 5 سال به سه سال بود که اين درخواست عملا با توجه به ابعاد و شرایط خاص طرح ، غیرقابل امكان بود.[10] در نهایت قرارداد اجراي پروژه احداث نيروگاه آبي برقي سنگ‌توده 2 به ارزش 220 ميليون دلار بين دو كشور در جريان سفر رئيس جمهور تاجيكستان به ايران (دي 1384) به امضا رسيد و طی آن توافق شد که 180 ميليون دلار آن را دولت ايران به صورت اعتبار 10 ساله در اختيار تاجيكستان قرار دهد و 40 ميليون دلار نيز از سوي تاجيكستان تامين شود.[11]
مراسم افتتاح اين پروژه در تاريخ 1/12/84 با حضور وزراء نيرو ايران و افغانستان ، رئيس‌جمهور تاجيكستان، وزراء و ديگر مقامات كشوري و حدود 2000 نفر از اهالي منطقه برگزار شد كه بازتاب وسيعي در محافل خبري و مردمي داشت. اجراي اين پروژه از اهميت شاياني براي اين كشور برخوردار است و به همين دليل و بر اساس پيشنهاد طرف ايراني و همزمان با سفر وزير نيرو كشورمان برنامه سفر وزير انرژي افغانستان به تاجيكستان نيز برنامه ريزي شد و يك يادداشت تفاهم سه جانبه بمنظور انتقال برق از مسير افغانستان به ايران تنظيم و به امضاء وزراء نيرو سه كشور رسيد.
اين پروژه توسط شركت سنگاب و با نظارت و طراحي شركت مهاب قدس و به مدت 5 سال اجرا مي شود كه اعضاء اين شركت‌ها در حال اجراي برنامه‌ها و پيگير امور مربوطه هستند. همچنين لازم به ذكر است كه در حاشيه بازديد رسمي اخير رييس جمهوري اسلامي ايران از تاجيكستان هيئت مشترك دو كشور متشكل از وزراي نيرو و راه و ترابري ايران و وزراي انرژي و صنايع و حمل و نقل تاجيكستان از محل پروژه نيروگاه سنگ‌توده 2 بازديد كردند. مسئولان اقتصادي و انرژي ايران و تاجيكستان در بازديد از اين پروژه ، رضايت خود را از سرعت و كيفيت اجراي اين طرح كه در 120 كيلومتري جنوب شرق دوشنبه در حال احداث است، اعلام كردند.
كليه مراحل ساخت اين پروژه طبق اصول و استانداردهاي جهاني احداث مي‌شود كه طي دو سال و نيم گذشته 62 درصد از آن تكميل شده و در سال 1390 مورد بهره‌برداري قرار خواهد گرفت و با راه اندازي آن بخش قابل توجهي از نيازمندي‌هاي تاجيكستان به برق رفع خواهد شد. محمود احمدي‌نژاد پيش از ترك تاجيكستان در ديدار امام علي رحمان ، تعميق و تحكيم مناسبات در سطوح مختلف را مورد تاكيد قرار داد. روساي جمهور دو كشور همچنين بر اجرايي شدن هر چه سريع تر پروژه‌ها و توافقنامه‌ها به نفع دو كشور و دو ملت تاكيد كردند. امام علي رحمان ، نيز در اين ديدار با رضايت بخش دانستن برنامه‌هاي دو كشور براي افزايش سطح همكاري‌ها، خواستار گسترش مناسبات و تعاملات تهران، دوشنبه و تسريع در اجرايي شدن برنامه‌ها گرديد.[12]

نتیجه‌گیری

برقراری تعامل ميان ايران با کشورهای آسیای مرکزی و در این مورد خاص با تاجیکستان، نیازمند سیاست‌وزري و برنامه‌ریزی طولانی مدت است. تهران بايد سعي كند تا در اين منطقه يك هدف و مطابق با آن استراتژي خاصي داشته باشد تا بتواند تصويري قابل اطمينان و مورد اعتماد براي كشورهاي اين آسياي مركزي از خود به جاي بگذارد. ايران در اين منطقه داراي امتيازات و كارت‌هاي بازي زيادي است كه مي‌تواند به راحتي با آنها در موقعيت‌هاي مختلف مورد استفاده قرار دهد. دولتمردان ما باید تلاش کنند تا با برقراری ارتباط با این کشورها از این فرصت طلایی نهایت استفاده را ببرند و به جای سرمایه‌گذاری در کشورهایی که آینده‌ای کاملاً مبهم و اقتصادی ضعیف دارند، به ‌آسياي مركزي که با كشورهاي حاضر در آن دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی هستیم، بپردازند. البته برای حضور در این منطقه نیاز به تدوين یک دیپلماسی و مشی سیاسی مشخص است تا بتوانیم حضوری مقتدر، دائم و مفید داشته باشیم. كشورهاي اين منطقه و به خصوص تاجيكستان، مي‌توانند سكوي پرتابي براي ايران باشند تا وارد بازارهاي جهاني شويم.
اما متاسفانه ما در اين زمينه راهبردهاي مناسبي تدوين نكرده و حتي پروژه‌ها و عمليات عمراني ما در تاجيكستان با موفقيت چشم‌گيري پيش نرفته و با تاخير هاي مكرر در تحويل، نتوانسته‌ايم چهره قابل قبولي از خود به جاي بگذاريم. در اينجا بايد خاطر نشان شد كه برنامه‌ريزي جهت انجام سفرهاي متعدد و البته كارگشا و ارتباطات مستحكم ميان دو كشور نظير سفر اخير آقاي احمدي نژاد به تاجيكستان و البته تركمنستان، مي‌تواند كمك شاياني جهت حل سريع‌تر موانع در برقراري يك ارتباط همه‌جانبه با اين كشورها باشد. اين را نيز بايد افزود كه تهران بايد همواره منافع ملي را در برقراري رابطه با اين كشورها در نظر گيرد و براي هرگونه انجام هرگونه اقدامي اين مهم را به ياد داشته باشد كه در سياست هيچ گاه دوست و دشمن دائمي وجود ندارد .

پي نوشت ها :

[1]. " رئيس جمهوري اسلامي ايران وارد تاجيکستان شد." سايت ايران شرقي، 14 دي 1388
http://www.iransharghi.com/index.php?newsid=3175
[2]. "تاجيكستان و همکاری‌های رو به رشد با ايران"، سايت ايران شرقي، 1 مهر 1388
http://www.iransharghi.com/index.php?newsid=2911
[3]. رضا زندي،"دو جای پای ایران در تاجیكستان"، سايت شهروند امروز، 2 آذر 1388
http://www.shahrvandemrouz.com/content/756/default.aspx
[4]. "ساخت سد "سنگ‌توده2" توسط پیمانکاران ایرانی"، خبرگزاري ايرنا، ۱۸ خرداد ۱۳۸۶
http://www.topiranian.com/topiranian/archives/2007/06/_2.html
[5]. "بازدید قائم مقام وزیر نیرو از پروژه‌های در دست اجرا در جمهوری تاجیکستان"، سايت وزارت نيرو، 3 آبان 1388
http://bes.moe.org.ir/DesktopModules/News/NewsView.aspx?TabID=0&Site=bes.moe.org&Lang=fa-IR&ItemID=5375&mid=21922&wVersion=Staging
[6]. " معاون وزیر نیروی ایران با وزیر دارایی تاجیکستان گفتگو کرد."، خبرگزاري ايرنا، 2 آبان 1388
http://www.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=748897&IdZone=xfhhxjjcyzbo
[7]. " تاجيكستان از حمايت مسكو محروم شد "، روزنامه "نیزاویسیمایا گازیتا"، خبرگزاری «نوواستی» روسیه، 30 بهمن 1386
http://aksana.blogspot.com/2008/02/2200-1386-11-30.html
[8]. "برای تامین آب نگرانی نداریم "، گفتگوی اختصاصی مردم سالاری با مشاور اعظم وزیر نیرو، روزنامه مردم سالاري، 1 تير 1387
http://www.mardomsalari.com/template1/News.aspx?NID=30854
[9]. "ايران در تاجیکستان نیروگاه می سازد”، سايت خبري تحليلي عصر ايران، ۳۰ مرداد ۱۳۸۷
http://www.asriran.com/fa/pages/?cid=50315
[10]. "معاون وزير نيرو: تمام امکانات براي اتمام پرژه برق تاجيکستان بسيج شده است"، خبرگزاري ايرنا، 2 آبان 1388
http://www.irna.ir/View/FullStory/?NewsId=748909
[11]. "ايجاد موانع براي پروژه‌هاي ايراني "سنگ‌توده2" و "تونل استقلال" تاجيكستان"، خبرگزاري فارس نيوز، 3 آبان 1388
http://www.iranveb.ir/13523.html
[12]. " گزارشی از سفر رئیس جمهوری ایران به تاجیکستان"، سايت ايران شرقي، دي 1388
http://www.iransharghi.com/index.php?newsid=3216

منبع: اندیشکده روابط بین الملل