پرسش :
فلسفه و حقيقت فشار قبر چيست؟ آيا عمومى است؟ آيا فشار قبر روحى است يا جسمى؟
پاسخ :
«عالم برزخ» داراى احكام، آثار و معيارهايى غير از احكام و آثار نظام دنيوى است. ازاينرو انسان با ورود به «عالم برزخ» با نظام و معيارهاى جديد و ناشناختهاى مواجه مىشود.
انسانى كه در زندگى دنيايى، موفق به تجريد و انقطاع نشده و اسير دنيا و تعلقات آن است، با داخل شدن به برزخ و مواجه شدن با آن احكام و آثار، نه تنها با يك نظام ناشناخته روبهرو مىشود بلكه با از دست دادن مأنوسهاى دنيايى، در وحشت مىافتد و با فقدان آنچه كه او با آنها مأنوس بوده و تنهايى خود را با آنها جبران مىكرد و هستى و بقاى خود را با آنها و در آنها مىديد در فشار قرار مىگيرد.
اين فشار توصيف كردنى نيست وضعيتى معلق توأم با وحشت و غربت. گويى در معرض خطر قرار گرفته و مثل اين كه خود را ندارد و در حال از دست دادن خويش است. اين وضعيت و حالات در بدو ورود، دست به دست هم داده و دهشت، وحشت، سختى و فشار به خصوصى را براى انسان پيش مىآورد.
«فشار برزخى» يك مسأله عمومى است و هر انسانى با آن مواجه خواهد شد مگر براى ارباب معنا، مهذّبين، اهل انقطاع و مجاهدان جهاد اكبر كه به مجرد انتقال از دنيا، با بهجت و سرور خاصى به نظامى كه با تمام وجود مشتاق آن بوده و به سوى آن كشيده مىشدند، وارد مىشوند و به شهود جمال وجه حق- كه مجذوب آن بودند- بيش از پيش نائل مىآيند و با كنار گذاشتن حجاب ماده و بدن، بزرگترين مانع را از سر راه خود در طلب مقصود بر مىدارند.
اما غير از اينان همه با فشار برزخى روبهرو خواهند شد هر چند نوع و كيفيت فشار- با توجه به مراتب انسانها- متفاوت خواهد بود چرا كه فردى كه انس و تعلق فراوانى به دنيا دارد، ألفتى با آخرت نخواهد داشت و همواره در حال فرار از آخرت و مأنوسات آن بوده، از وحشت، اضطراب، سختىها و فشار برزخى بيشتر نصيب خواهد برد.
و در مقابل كسى كه ارتباط كمى با دنيا دارد و همواره از دنيا رو به سوى آخرت فرار مىكرده و گرايش به عوالم بالا و ارزشهاى والاتر داشته است از فشار اول برزخ، كمتر برخوردار خواهد شد و به آسانى و با سرعت و بدون تكلّف، دنيا و آنچه را در آن بوده، فراموش كرده از آن منقطع خواهد شد و با آن نظام آشنا شده و از نعمتهاى برتر آن بهرهمند خواهد شد و به راه خود ادامه خواهد داد به صورتى كه گويا با خلاص شدن از نظام پست دنيوى، از زندان رهايى يافته و پر و بالش براى پرواز و صعود باز شده است.
البته با انس پيدا كردن به نظام جديد برزخى و برطرف شدن ألفت به دنيا و امور دنيايى، آن قسمت از فشارهايى كه از اين جهت در برزخ وجود داشت، برطرف مىشود. همچنين با از ميان رفتن برخى از آلودگىها و ناپاكىها، فشارهايى نيز كه از اين ناحيه در برزخ بوده، مرتفع مىشود. همين طور با انس روح با نظام برزخى و كم شدن ارتباط روح و بدن مادى و انصراف روح به عالم، احكام و آثار برزخ و اصل توجّه روح به مسائل برزخ، فشارهايى كه از ناحيه اضطراب و دهشت از جهت ناآشنا بودن به نظام جديد، رخت برخواهد بست.
بنابراين سختىها و فشارهاى برزخى، به مرور كم و برطرف مىشود. البته اين در صورتى است كه روح در زندگى دنيايى خود، در صراط مستقيم باشد. اما اگر روح در زندگى دنيايى، آلودگىهاى زيادى داشته باشد و به بيان ديگر اگر عصيانها و طغيانهاى ارواح به ظاهر مؤمن- به مقتضاى نظام برزخى و ا حكام خاص آن- بيش از حد بوده و در مجموع انجذاب به سوى حضرت حق، بر جانب آلودگىها حاكم نباشد، در اين صورت نتيجه عصيانها را در برزخ ديده و در عذاب برزخى قرار خواهد گرفت و اين عذابها، سختىها، گرفتارىها و فشارها تا آخر نظام برزخى ادامه خواهد داشت.
روايات نيز به فشار برزخى و عموميت آن اشارات دقيق و فراوانى دارد كه به ذكر يك نمونه اكتفا مىشود:
ابى بصير مىگويد: «به امام صادق (ع) عرض كردم: «آيا كسى از سختىها و فشار قبر [برزخ] نجات مىيابد و [محفوظ مىماند؟]» امام صادق (ع) [در پاسخ] فرمود: «از فشار برزخ به خدا پناه مىبريم، چقدر اندكاند كسانى كه از فشار قبر
نجات مىيابند [و به آن گرفتار نمىشوند]». سپس [امام صادق (ع) در ادامه] فرمود: «رسول اكرم (ص) در تشيع جنازه سعد- در حالى كه هفتاد هزار ملك جنازه وى را تشييع مىكردند- شركت كرد و سر به آسمان بلند نمود [و نظرى به آسمان انداخت] و سپس فرمود: «آيا شخصى مانند سعد هم فشار و سختىهاى قبر [برزخى] را مىبيند؟».(1) امام صادق (ع) فرمود: «پناه بر خدا، اين فشار به خاطر بدخويى و كج خلقى او بر خانوادهاش بود».(2)
پىنوشت
(1) منظور آن است كه رسول اكرم) ص (سعد را در فشار ديد و با تعجب چنين فرمود.
(2)» عن ابى بصير قال: قلت لابى عبدالله) ع (: أيفلت من ضغطة القبر احد؟ قال: فقال: نعوذ بالله منها. ما أقل من يفلت من ضغطة القبر قال: و ان رسول الله صلى الله عليه و آله خرج فى جنازة سعد و قد شيعه سبعون الف ملك فرفع رسول الله صلى الله عليه و آله رأسه الى السماء ثم قال: مثل سعد يضّم؟ قال: قلت: جعلت فداك انّا نحدّث انّه كان يستّخفّ بالبول، فقال: معاذاللّه انّما كان من زعارة فى خلقه على اهله «) بحارالانوار، ج 6، ص 261، ح 102). و براى مطالعه بيشتر در اين خصوص ر. ك: عروج روح، صص 80- 76 و معاد يا بازگشت بسوى خدا، ج اوّل، صص 270- 276.
«عالم برزخ» داراى احكام، آثار و معيارهايى غير از احكام و آثار نظام دنيوى است. ازاينرو انسان با ورود به «عالم برزخ» با نظام و معيارهاى جديد و ناشناختهاى مواجه مىشود.
انسانى كه در زندگى دنيايى، موفق به تجريد و انقطاع نشده و اسير دنيا و تعلقات آن است، با داخل شدن به برزخ و مواجه شدن با آن احكام و آثار، نه تنها با يك نظام ناشناخته روبهرو مىشود بلكه با از دست دادن مأنوسهاى دنيايى، در وحشت مىافتد و با فقدان آنچه كه او با آنها مأنوس بوده و تنهايى خود را با آنها جبران مىكرد و هستى و بقاى خود را با آنها و در آنها مىديد در فشار قرار مىگيرد.
اين فشار توصيف كردنى نيست وضعيتى معلق توأم با وحشت و غربت. گويى در معرض خطر قرار گرفته و مثل اين كه خود را ندارد و در حال از دست دادن خويش است. اين وضعيت و حالات در بدو ورود، دست به دست هم داده و دهشت، وحشت، سختى و فشار به خصوصى را براى انسان پيش مىآورد.
«فشار برزخى» يك مسأله عمومى است و هر انسانى با آن مواجه خواهد شد مگر براى ارباب معنا، مهذّبين، اهل انقطاع و مجاهدان جهاد اكبر كه به مجرد انتقال از دنيا، با بهجت و سرور خاصى به نظامى كه با تمام وجود مشتاق آن بوده و به سوى آن كشيده مىشدند، وارد مىشوند و به شهود جمال وجه حق- كه مجذوب آن بودند- بيش از پيش نائل مىآيند و با كنار گذاشتن حجاب ماده و بدن، بزرگترين مانع را از سر راه خود در طلب مقصود بر مىدارند.
اما غير از اينان همه با فشار برزخى روبهرو خواهند شد هر چند نوع و كيفيت فشار- با توجه به مراتب انسانها- متفاوت خواهد بود چرا كه فردى كه انس و تعلق فراوانى به دنيا دارد، ألفتى با آخرت نخواهد داشت و همواره در حال فرار از آخرت و مأنوسات آن بوده، از وحشت، اضطراب، سختىها و فشار برزخى بيشتر نصيب خواهد برد.
و در مقابل كسى كه ارتباط كمى با دنيا دارد و همواره از دنيا رو به سوى آخرت فرار مىكرده و گرايش به عوالم بالا و ارزشهاى والاتر داشته است از فشار اول برزخ، كمتر برخوردار خواهد شد و به آسانى و با سرعت و بدون تكلّف، دنيا و آنچه را در آن بوده، فراموش كرده از آن منقطع خواهد شد و با آن نظام آشنا شده و از نعمتهاى برتر آن بهرهمند خواهد شد و به راه خود ادامه خواهد داد به صورتى كه گويا با خلاص شدن از نظام پست دنيوى، از زندان رهايى يافته و پر و بالش براى پرواز و صعود باز شده است.
البته با انس پيدا كردن به نظام جديد برزخى و برطرف شدن ألفت به دنيا و امور دنيايى، آن قسمت از فشارهايى كه از اين جهت در برزخ وجود داشت، برطرف مىشود. همچنين با از ميان رفتن برخى از آلودگىها و ناپاكىها، فشارهايى نيز كه از اين ناحيه در برزخ بوده، مرتفع مىشود. همين طور با انس روح با نظام برزخى و كم شدن ارتباط روح و بدن مادى و انصراف روح به عالم، احكام و آثار برزخ و اصل توجّه روح به مسائل برزخ، فشارهايى كه از ناحيه اضطراب و دهشت از جهت ناآشنا بودن به نظام جديد، رخت برخواهد بست.
بنابراين سختىها و فشارهاى برزخى، به مرور كم و برطرف مىشود. البته اين در صورتى است كه روح در زندگى دنيايى خود، در صراط مستقيم باشد. اما اگر روح در زندگى دنيايى، آلودگىهاى زيادى داشته باشد و به بيان ديگر اگر عصيانها و طغيانهاى ارواح به ظاهر مؤمن- به مقتضاى نظام برزخى و ا حكام خاص آن- بيش از حد بوده و در مجموع انجذاب به سوى حضرت حق، بر جانب آلودگىها حاكم نباشد، در اين صورت نتيجه عصيانها را در برزخ ديده و در عذاب برزخى قرار خواهد گرفت و اين عذابها، سختىها، گرفتارىها و فشارها تا آخر نظام برزخى ادامه خواهد داشت.
روايات نيز به فشار برزخى و عموميت آن اشارات دقيق و فراوانى دارد كه به ذكر يك نمونه اكتفا مىشود:
ابى بصير مىگويد: «به امام صادق (ع) عرض كردم: «آيا كسى از سختىها و فشار قبر [برزخ] نجات مىيابد و [محفوظ مىماند؟]» امام صادق (ع) [در پاسخ] فرمود: «از فشار برزخ به خدا پناه مىبريم، چقدر اندكاند كسانى كه از فشار قبر
نجات مىيابند [و به آن گرفتار نمىشوند]». سپس [امام صادق (ع) در ادامه] فرمود: «رسول اكرم (ص) در تشيع جنازه سعد- در حالى كه هفتاد هزار ملك جنازه وى را تشييع مىكردند- شركت كرد و سر به آسمان بلند نمود [و نظرى به آسمان انداخت] و سپس فرمود: «آيا شخصى مانند سعد هم فشار و سختىهاى قبر [برزخى] را مىبيند؟».(1) امام صادق (ع) فرمود: «پناه بر خدا، اين فشار به خاطر بدخويى و كج خلقى او بر خانوادهاش بود».(2)
پىنوشت
(1) منظور آن است كه رسول اكرم) ص (سعد را در فشار ديد و با تعجب چنين فرمود.
(2)» عن ابى بصير قال: قلت لابى عبدالله) ع (: أيفلت من ضغطة القبر احد؟ قال: فقال: نعوذ بالله منها. ما أقل من يفلت من ضغطة القبر قال: و ان رسول الله صلى الله عليه و آله خرج فى جنازة سعد و قد شيعه سبعون الف ملك فرفع رسول الله صلى الله عليه و آله رأسه الى السماء ثم قال: مثل سعد يضّم؟ قال: قلت: جعلت فداك انّا نحدّث انّه كان يستّخفّ بالبول، فقال: معاذاللّه انّما كان من زعارة فى خلقه على اهله «) بحارالانوار، ج 6، ص 261، ح 102). و براى مطالعه بيشتر در اين خصوص ر. ك: عروج روح، صص 80- 76 و معاد يا بازگشت بسوى خدا، ج اوّل، صص 270- 276.
