پرسش :
اولين و آخرين سوره و آياتى كه از قرآن نازل شده كداماست؟
پاسخ :
در مورد اولين آياتى كه بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد سه ديدگاه وجود دارد: 1. پنج آيه اول سوره علق، 2. سوره مدثر، 3. سوره فاتحةالكتاب.
بنا بر شواهد و روايات معتبر، اولين آيات نازل شده پنج آيه ابتداى سوره علق بوده و سوره حمد پنجمين سورهاى است كه بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد. بنابر قولى اين سوره اولين سوره كاملى است كه نازل گرديد.
در مورد آخرين آيات نازل شده نيز اختلافاتى وجود دارد، طبرسى در مجمعالبيان در جمع بين اقوال مختلف مىنويسد: مفسران مىگويند: وقتى آيه «إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ»(1) بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد، فرمود: اى كاش مىدانستم اين زمان چه وقتى است؟ بعد خداوند متعال سورههاى «فتح» و «نصر» را نازل كرد و از آن پس پيامبرصلى الله عليه وآله در بين تكبير و قرائت سكوت مىكرد و مىفرمود: «سبحاناللَّه و بحمده استغفرالله و اتوب اليه». مردم به رسول خداصلى الله عليه وآله عرض كردند: چنين ذكرى را نمىگفتيد؟ فرمود: اين ندا و فرياد جان و روان من است و آن حضرتصلى الله عليه وآله پس از نزول اين سوره، يك سال در قيد حيات بود. وقتى كه براى حجةالوداع از مدينه خارج شدند، آيه كلاله(2)
و سپس در حال وقوف در عرفات آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»(3) نازل گرديد و پس از آن رسول خداصلى الله عليه وآله هشتاد روز در قيد حيات بود. بعد به ترتيب آيه ربا(4) در واپسين مرحله «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ»(5) به عنوان آخرين آيه نازل شد. آخرين سورهاى كه بر پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله نازل گرديد، سوره توبه است. البته آخرين سورهاى كه يكباره و به طور كامل نازل شده، سوره نصر است.
ترتيب زمانى نزول آيات نيز به ترتيبى كه الان در قرآن وجود دارد، نبوده بلكه به مقتضاى حوادث و رويدادهاى مختلف گاهى يك آيه يا چند آيه و گاهى نيز يك سوره كامل بر پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله نازل مىشد ولى ترتيب و چينش فعلى آيات قرآن كريم به اتفاق همه مسلمين و به دليل روايات متعدد و اسناد محكمى كه وجود دارد به دستور پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله بوده است.(6)
پىنوشت
(1) زمر (39)، آيه 30.
(2) نساء (4)، آيه 176.
(3) مائده (5)، آيه 3.
(4) بقره (2)، آيه 278- 280.
(5) همان، آيه 281.
(6) ر. ك: حجتى، سيد محمد باقر، پژوهشى در تاريخ قرآن.
در مورد اولين آياتى كه بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد سه ديدگاه وجود دارد: 1. پنج آيه اول سوره علق، 2. سوره مدثر، 3. سوره فاتحةالكتاب.
بنا بر شواهد و روايات معتبر، اولين آيات نازل شده پنج آيه ابتداى سوره علق بوده و سوره حمد پنجمين سورهاى است كه بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد. بنابر قولى اين سوره اولين سوره كاملى است كه نازل گرديد.
در مورد آخرين آيات نازل شده نيز اختلافاتى وجود دارد، طبرسى در مجمعالبيان در جمع بين اقوال مختلف مىنويسد: مفسران مىگويند: وقتى آيه «إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ»(1) بر پيامبرصلى الله عليه وآله نازل شد، فرمود: اى كاش مىدانستم اين زمان چه وقتى است؟ بعد خداوند متعال سورههاى «فتح» و «نصر» را نازل كرد و از آن پس پيامبرصلى الله عليه وآله در بين تكبير و قرائت سكوت مىكرد و مىفرمود: «سبحاناللَّه و بحمده استغفرالله و اتوب اليه». مردم به رسول خداصلى الله عليه وآله عرض كردند: چنين ذكرى را نمىگفتيد؟ فرمود: اين ندا و فرياد جان و روان من است و آن حضرتصلى الله عليه وآله پس از نزول اين سوره، يك سال در قيد حيات بود. وقتى كه براى حجةالوداع از مدينه خارج شدند، آيه كلاله(2)
و سپس در حال وقوف در عرفات آيه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ»(3) نازل گرديد و پس از آن رسول خداصلى الله عليه وآله هشتاد روز در قيد حيات بود. بعد به ترتيب آيه ربا(4) در واپسين مرحله «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ»(5) به عنوان آخرين آيه نازل شد. آخرين سورهاى كه بر پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله نازل گرديد، سوره توبه است. البته آخرين سورهاى كه يكباره و به طور كامل نازل شده، سوره نصر است.
ترتيب زمانى نزول آيات نيز به ترتيبى كه الان در قرآن وجود دارد، نبوده بلكه به مقتضاى حوادث و رويدادهاى مختلف گاهى يك آيه يا چند آيه و گاهى نيز يك سوره كامل بر پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله نازل مىشد ولى ترتيب و چينش فعلى آيات قرآن كريم به اتفاق همه مسلمين و به دليل روايات متعدد و اسناد محكمى كه وجود دارد به دستور پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله بوده است.(6)
پىنوشت
(1) زمر (39)، آيه 30.
(2) نساء (4)، آيه 176.
(3) مائده (5)، آيه 3.
(4) بقره (2)، آيه 278- 280.
(5) همان، آيه 281.
(6) ر. ك: حجتى، سيد محمد باقر، پژوهشى در تاريخ قرآن.
