پرسش :
تفكّر و تدبّر در قرآن، چه ميزان اهميت دارد؟
پاسخ :
قرآن كتابى است كه شكوفايى پيامها و معارف آن، در پناه انديشيدن است. «تفكر عبارت است از: به كار بردن فكر براى كشف مجهولات و پاسخ به سؤالات» قرآن در اين زمينه مىفرمايد: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»(1) «وحى آسمانى را براى روشن كردن آيات الهى قرآن، بر تو نازل كرديم و شايد آنان تفكر كنند».
پس انتظار آن است كه انسان، آيات قرآن را در كنار بيانات پيامبرصلى الله عليه وآله و سنت قرار داده، در آنها بينديشد و مجهولات خود را مرتفع سازد زيرا تنها در سايه تفكر در آيات است كه بسيارى از سؤالات اساسى انسان، پاسخ داده مىشود. قرآن به پيامبرصلى الله عليه وآله مىفرمايد: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِى»(2) «بگو
اين راه من است كه با بصيرت تمام من و پيرامون من دعوت مىكنيم».
اما تدّبر در قرآن عبارت است از تأمل در عواقب يك امر.
آيات قرآن، از معارف و دستورهايى سخن مىگويد از مسئوليتهاى انسان و نظام پاداش و جزا مىگويد و عواقب مثبت و منفى رفتارش را متذكر مىشود. تدبر در آيات قرآن يعنى، توجه به عواقب و لوازم آيات و آثار مترتب بر عمل كردن يا نكردن بر مقتضاى آن با اين تدبر است كه دل و قلب انسان راه مىافتد و از بشارتهاى قرآن بهره مىگيرد و تهديدهايش در او مؤثر مىافتد. قرآن در
اين زمينه مىفرمايد: «أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها»(3) «آيا در آيات الهى تدبر نمىكنند يا آنكه بر دل آنها قفل زده شده و راه نمىافتد».
پس تفكر و تدبر در قرآن، به ايجاد روح بصيرت و روشن بينى و زنده شدن و فعال شدن قدرت درك قلب و جان آدمى است.
در روايات نيز ثواب تدبّر در آيات قرآن، از قرائت آن بيشتر معرفى شده است: «لا خير فى قرائة ليس فيها تدبر» [آگاه باشيد كه] خيرى در تلاوت قرآن بدون تفكّر و ارزيابى آن وجود ندارد».(4)
اصولًا از مقايسه آيه 121 سوره بقره «الذين آتينا هم الكتاب يتلونه حق تلاوته اولئك يؤمنون به» و آيه 29 سوره «جن»- كه هدف از نزول قرآن را بهرهمندى و تدبر در آن مىداند در مىيابيم كه «تلاوت راستين» در جريان تدبر در آيات است.
در اين باره توجه به چند نكته، بايسته است:
1. الهى بودن قرآن بدون «تدبر در آن» معلوم نخواهد شد: «أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً»(5).
2. بدون تدبر در قرآن، نمىتوان از ذخاير بىكران و پر خير و بركت كلام خدا بهرهاى جست
3. بدون تدبر نمىتوان از ظلمت شك و ترديد و سرگردانى نفاق، خود را رهانيد و به ايمانى راسخ و استوار، دست يافت
4. بدون تدبّر عمق و مغز آيات را نمىتوان دريافت و به حقايق شگفت و حيرت آورش پى برد
5. تدبّر كننده در قرآن با تمام وجود، در جاى جاى قرآن، حضور خدا را حس مىكند و دل و جانش را از نور خدا سرشار مىنمايد.(6)
پىنوشت
(1) نحل (16)، آيه 44.
(2) يوسف (12)، آيه 108.
(3) محمد (47)، آيه 24.
(4) بحارالانوار، ج 92، ص 211.
(5) نساء (4)، آيه 82.
(6) تقى پور، ولىاللَّه، پژوهشى پيرامون تدبر بر قرآن، قم انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31.
قرآن كتابى است كه شكوفايى پيامها و معارف آن، در پناه انديشيدن است. «تفكر عبارت است از: به كار بردن فكر براى كشف مجهولات و پاسخ به سؤالات» قرآن در اين زمينه مىفرمايد: «وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ»(1) «وحى آسمانى را براى روشن كردن آيات الهى قرآن، بر تو نازل كرديم و شايد آنان تفكر كنند».
پس انتظار آن است كه انسان، آيات قرآن را در كنار بيانات پيامبرصلى الله عليه وآله و سنت قرار داده، در آنها بينديشد و مجهولات خود را مرتفع سازد زيرا تنها در سايه تفكر در آيات است كه بسيارى از سؤالات اساسى انسان، پاسخ داده مىشود. قرآن به پيامبرصلى الله عليه وآله مىفرمايد: «قُلْ هذِهِ سَبِيلِى أَدْعُوا إِلَى اللَّهِ عَلى بَصِيرَةٍ أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِى»(2) «بگو
اين راه من است كه با بصيرت تمام من و پيرامون من دعوت مىكنيم».
اما تدّبر در قرآن عبارت است از تأمل در عواقب يك امر.
آيات قرآن، از معارف و دستورهايى سخن مىگويد از مسئوليتهاى انسان و نظام پاداش و جزا مىگويد و عواقب مثبت و منفى رفتارش را متذكر مىشود. تدبر در آيات قرآن يعنى، توجه به عواقب و لوازم آيات و آثار مترتب بر عمل كردن يا نكردن بر مقتضاى آن با اين تدبر است كه دل و قلب انسان راه مىافتد و از بشارتهاى قرآن بهره مىگيرد و تهديدهايش در او مؤثر مىافتد. قرآن در
اين زمينه مىفرمايد: «أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها»(3) «آيا در آيات الهى تدبر نمىكنند يا آنكه بر دل آنها قفل زده شده و راه نمىافتد».
پس تفكر و تدبر در قرآن، به ايجاد روح بصيرت و روشن بينى و زنده شدن و فعال شدن قدرت درك قلب و جان آدمى است.
در روايات نيز ثواب تدبّر در آيات قرآن، از قرائت آن بيشتر معرفى شده است: «لا خير فى قرائة ليس فيها تدبر» [آگاه باشيد كه] خيرى در تلاوت قرآن بدون تفكّر و ارزيابى آن وجود ندارد».(4)
اصولًا از مقايسه آيه 121 سوره بقره «الذين آتينا هم الكتاب يتلونه حق تلاوته اولئك يؤمنون به» و آيه 29 سوره «جن»- كه هدف از نزول قرآن را بهرهمندى و تدبر در آن مىداند در مىيابيم كه «تلاوت راستين» در جريان تدبر در آيات است.
در اين باره توجه به چند نكته، بايسته است:
1. الهى بودن قرآن بدون «تدبر در آن» معلوم نخواهد شد: «أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً»(5).
2. بدون تدبر در قرآن، نمىتوان از ذخاير بىكران و پر خير و بركت كلام خدا بهرهاى جست
3. بدون تدبر نمىتوان از ظلمت شك و ترديد و سرگردانى نفاق، خود را رهانيد و به ايمانى راسخ و استوار، دست يافت
4. بدون تدبّر عمق و مغز آيات را نمىتوان دريافت و به حقايق شگفت و حيرت آورش پى برد
5. تدبّر كننده در قرآن با تمام وجود، در جاى جاى قرآن، حضور خدا را حس مىكند و دل و جانش را از نور خدا سرشار مىنمايد.(6)
پىنوشت
(1) نحل (16)، آيه 44.
(2) يوسف (12)، آيه 108.
(3) محمد (47)، آيه 24.
(4) بحارالانوار، ج 92، ص 211.
(5) نساء (4)، آيه 82.
(6) تقى پور، ولىاللَّه، پژوهشى پيرامون تدبر بر قرآن، قم انتشارات اسوه، 1371، چاپ اول، ص 31.
